گفت‌وگو براي رفع تحريم‌ها و خطر مكانيسم ماشه

حسن بهشتی پور

پرونده مذاكرات ايران با اروپا و امريكا هر روز ابعاد تازه‌تري پيدا مي‌كند؛ طيف‌هاي مختلف هم ديدگاه‌هاي متفاوت و بعضا متضاد خود را در خصوص آن مطرح مي‌كنند. به‌طور كلي از منظر واژگاني، عبارتي به نام گفت‌وگو (dialogue) وجود دارد كه با واژگان مذاكره يا negotiation متفاوت است. «گفت‌وگو» يعني اينكه دو طرف با هم صحبت كنند تا به دستور كار مشخصي برسند. اگر به دستور كار مشخص رسيدند، گفت‌وگوي موفقي را  پشت سر گذاشته‌اند و اگر به چنين دستور كار مشتركي نرسند، گفت‌وگوهايي ناموفق داشته‌اند. ايران و اتحاديه اروپا در حال انجام گفت‌وگوهايي انتقادي هستند. ايران انتقاداتي از رفتار اتحاديه اروپا دارد و اتحاديه اروپا شامل فرانسه، آلمان، انگليس و...هم نقدهايي به ايران دارند. دو دور گفت‌وگو هم پشت سر گذاشته شده و دور بعدي هم قرار است در اسفندماه انجام شود. اگر اين گفت‌وگوها ميان ايران و اروپا به سرانجام مشخصي برسد، مذاكرات آغاز مي‌شود. در مذاكرات، دو طرف درباره موضوعاتي كه در گفت‌وگوها پيرامون آن توافق شده، بحث مي‌كنند. در اين مذاكره ممكن است نتيجه حاصل شود و ممكن است نتيجه‌اي حاصل نشود و مذاكرات شكست بخورد. محور اصلي مذاكرات ايران با ۳كشور اروپايي فرانسه، انگليس و آلمان فعال‌سازي مكانيسم ماشه است. اين ۳كشور قصد دارند قبل از مهرماه مكانيسم ماشه را فعال سازند. تعريف مكانيسم ماشه به‌طور خلاصه اين است كه ترتيبات اجرايي ۶قطعنامه سازمان ملل كه ذيل فصل هفتم است عليه ايران باز گردند. مساله اين است كه اروپايي‌ها از ايران انتظاراتي دارند كه اولا ايران به برجام بازگردد و سپس به برخي دغدغه‌هاي اروپا در خصوص مسائل حقوق بشري توجه كند. ايران هم معتقد است زماني بايد به تعهدات برجامي‌‌اش بازگردد كه اروپا هم تعهداتش ذيل اين سند را اجرايي كند. اروپا نمي‌تواند انتظار داشته باشد ايران تعهدات خود را اجرايي كند، بدون اينكه اروپا به اين تعهدات پايبند باشد. كشورهاي اروپايي اما بهانه مي‌آورند كه تحريم‌هاي ثانويه امريكا اجازه اجراي تعهدات اروپا را نمي‌دهد. امريكا از سال ۹۷ ذيل اين تحريم‌ها عنوان كرده كه كشورهايي كه با امريكا رابطه دارند نبايد با ايران مناسبات اقتصادي و ارتباطي خاصي داشته باشند. علاوه بر اين در مسائل حقوق بشري هم اختلافاتي وجود دارد. ايران حمايت‌هاي اروپا از اسراييل را منافي حقوق بشر دانسته و مي‌گويد كشورهاي اروپايي نبايد از رژيمي كه نخست وزير آن بر اساس راي دادگاه لاهه جنايتكار جنگي شناخته شده، حمايت كند. اساسا دولت‌هاي اروپايي حق ندارند از چنين رژيمي كه رسما به عنوان جنايتكار جنگي شناخته شده، حمايت كنند. به نظرم مي‌رسد گفت‌وگوهاي ايران و اروپا تا رسيدن به يك دستور كار مشخص و برنامه‌ريزي براي مذاكره ادامه دارد.
 در موضوع امريكا اما شرايط كمي متفاوت است. در داخل كشورمان هنوز برخي افراد و جريانات ترديد‌هايي درباره اصل گفت‌وگو و مذاكره مستقيم با امريكا وارد مي‌سازند. عده‌اي مي‌گويند چون ترامپ قاتل شهيد سليماني است نبايد هيچ مذاكره‌اي با او داشت. اما مساله اين است كه ترامپ رييس‌جمهور امريكاست. همچنانكه صدام قاتل سرداران بزرگ ايراني چون شهيد همت، شهيد بروجردي، شهيد باكري و...بود، اما با او مذاكراتي در راستاي منافع ملي صورت گرفت. امروز هم ترامپ رييس‌جمهور ايالات متحده است ‌و مسووليت دارد. بايد با تيم او مذاكره داشت، نمي‌توان گفت‌وگوها را به خاطر شهادت سردار سليماني متوقف ساخت. ضمن اينكه نفس مذا‌كره به معناي سازش، وادادگي و.‌‌..نيست. مذاكره اگر از موضع قدرت انجام شود، مي‌تواند منافع ملي كشور را محقق كند. در هر مرحله اگر اين استنباط شكل بگيرد كه منافع ملي محقق نمي‌شود به راحتي مي‌توان مذاكرات را ترك كرد و توافق را به  تاخير انداخت... همان‌طور كه ماهي‌ها به آب نياز دارند، ديپلمات‌ها هم به مذاكره نياز دارند. نمي‌توان به ديپلمات‌ها ماموريت حل مشكلات را داد، اما اجازه مذاكره به آنها نداد. ديپلمات‌ها تنها با مذاكره است كه مي‌توانند راهي براي برون‌رفت از مشكلات پيدا كنند. اگر از طيف فكري بنده و ساير كارشناسان اين‌گونه بپرسند، خواهيم گفت، بهترين راه براي حل معضلات انجام مذاكرات مستقيم با ايالات متحده است تا مشكلات طي يك مذاكرات و رو در رو حل و فصل شوند. بدترين حالت در چنين شرايطي آن است كه دو طرف به نتيجه نمي‌رسند. در اين صورت ايران چيزي را از دست نداده است. اما وقتي مذاكره صورت نگيرد كشور يا به سمت بلاتكليفي يا به سمت جنگ سوق پيدا مي‌كند. در هر دو صورت مشكلات بسياري متوجه كشور مي‌شود . بنابراين از منظر منافع ملي، گفت‌وگو و مذاكره براي حل مشكلات بهترين راه براي تحقق منافع ملي و مصالح عمومي كشور است.