پذيرش ۱۰۹ همت اوراق سلف حامل‌هاي انرژي
تاريخچه تاسيس بازار سرمايه در ايران به قبل از انقلاب و به سال ۱۳۴۶ بازمي‌گردد كه سازمان كارگزاران بورس اوراق بهادار تهران ايجاد شد. پس از انقلاب اسلامي در سال ۱۳۸۴ سازمان بورس و اوراق بهادار تاسيس شد.
تاريخچه تاسيس بازار سرمايه در ايران به قبل از انقلاب و به سال ۱۳۴۶ بازمي‌گردد كه سازمان كارگزاران بورس اوراق بهادار تهران ايجاد شد. پس از انقلاب اسلامي در سال ۱۳۸۴ سازمان بورس و اوراق بهادار تاسيس شد. پيش از آن، سازمان كارگزاران بورس اوراق بهادار تهران، متولي نظارت و عمليات بازار اوراق بهادار ايران بود كه در نهايت با تصويب قانون بازار اوراق بهادار جمهوري اسلامي ايران توسط مجلس شوراي اسلامي در اول آذرماه ۱۳۸۴، سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان نهاد مرجع بازار سرمايه در كشور اين وظيفه را بر عهده گرفت. با اين حال، هنوز معاملات در حوزه انرژي به صورت سازمان‌مند نبود تا اينكه حدود ۱۲ سال پيش، بورس انرژي ايران با هدف ايجاد بازاري شفاف، كارآ، با نقدشوندگي و رقابت‌پذيري بالا و به جهت رفع انحصار و كشف عادلانه قيمت حامل‌هاي انرژي راه‌اندازي شد. در اين رابطه، علي نقوي، مديرعامل شركت بورس انرژي ايران در گفت‌وگو با ايسنا، با تشريح اهداف راه‌اندازي و ماهيت بورس انرژي ايران گفت: بورس انرژي ايران در چارچوب قانون اوراق بهادار و با تصويب شوراي عالي بورس در ۱۷ تيرماه سال ۱۳۹۱ تاسيس و از ۱۹ اسفند ماه همان سال معاملات حامل‌هاي انرژي در آن شروع شد. وي افزود: پيش از انقلاب اسلامي، سابقه بورس اوراق بهادار وجود داشت؛ اما بورس‌هاي كالايي پس از انقلاب اسلامي در كشور تاسيس شدند و با توجه به اينكه انرژي پيشران اقتصادي كشور است، وجود بورس انرژي اهميت بسياري در اقتصاد ايران دارد تا بتواند در كنار شفافيت معاملات حامل‌هاي، انرژي نقش مهمي در مرجعيت قيمت‌گذاري در حوزه انرژي داشته باشد.
سامانه‌هاي معاملاتي تمام ايراني در بورس انرژي
مديرعامل شركت بورس انرژي ايران با اشاره به ايجاد سامانه معاملاتي بورس انرژي به دست متخصصان داخلي گفت: در حالي كه بعضي از سامانه‌هاي معاملات بورس‌ها از كشورهاي ديگر خريداري شده است، اما از نظر زيرساخت‌هاي معاملاتي، تنها بورسي كه تمام سامانه‌هاي آن به دست متخصصان داخلي در كشور ايجاد و راه‌اندازي شده، بورس انرژي ايران است.
بورس انرژي ايران اولين بورس انرژي منطقه
نقوي افزود: طي سال‌هاي اخير بورس انرژي توانسته زيرساخت‌هاي مناسبي را در اختيار متقاضيان اين بازار قرار دهد كه اگر بخواهيم به صورت اجمالي درباره آن بگويم بايد در دو بخش اين موضوع را بيان كنيم. در بخش اول در موضوع طراحي و معامله‌پذير كردن ابزارهاي مالي مبتني بر حامل‌هاي انرژي است كه اوراق سلف موازي استاندارد نخستين ابزاري بود كه براي تامين مالي حامل‌هاي انرژي طراحي شد و نخستين‌بار در بهمن ماه ۱۳۹۳ پذيرش و در ارديبهشت ماه ۱۳۹۴ منتشر شد و تا امروز بيش از ۱۰۹ هزار ميليارد تومان (همت) اوراق سلف موازي استاندارد در بورس انرژي ايران پذيرش شده است. همچنين، در سال ۱۳۹۶ نخستين صندوق پروژه در بورس انرژي ايران راه‌اندازي شد و در آن مقطع زماني توانست حدود ۲۰۰ ميليون دلار را تامين مالي كند. وي ادامه داد: از سال ۱۳۹۶ و در چارچوب ايجاد بازار بهينه‌سازي مصرف انرژي و محيط زيست، طراحي گواهي صرفه جويي انرژي در بورس انرژي ايران آغاز و پس از تاييد سازمان بورس و اوراق بهادار به تصويب شوراي عالي بورس رسيد و از تيرماه سال جاري معاملات آن با معامله گواهي صرفه جويي گاز آغاز شد كه گام مهمي در توسعه بازار بهينه‌سازي و كاهش ناترزي انرژي در كشور به شمار مي‌رود. مديرعامل شركت بورس انرژي ايران گفت: در كنار اين طراحي، ابزارهاي مشتقه همچون قراردادهاي اختيار معامله در بورس انجام شد و با فراهم شدن زيرساخت‌هاي مرتبط با معاملات و مديريت ريسك اين ابزارها، به زودي شاهد معاملات آن خواهيم بود. بورس انرژي ايران در راستاي توسعه ابزارهاي مالي خود طراحي گواهي سپرده برق تجديدپذير را به عنوان نخستين كشور جهان اسلام به سرانجام رسانده و از اوايل سال آينده معاملات آن شروع خواهد شد. نقوي ادامه داد: علاوه براين، مصوبات كميته فقهي سازمان بورس در خصوص گواهي كاهش انتشار آلايندگي، توكنايز كردن حامل‌هاي انرژي و قراردادهاي معاوضه (سوآپ) حامل‌هاي انرژي اخذ شده و گام‌هاي بعدي آن براي آغاز اين معاملات در دستور كار است.
بورس انرژي؛ راهكار شفاف افزايش سهم بخش خصوصي
وي اظهار كرد: آنچه در بورس انرژي هدف‌گذاري شده، ايجاد يك سازوكار شفاف و رقابت پذير در راستاي تحقق سياست‌هاي كلي اقتصاد مقاومتي است به ويژه در بندهاي ۱۳ و ۱۹ اين سياست‌ها است كه بر تنوع بخشي به شيوه‌هاي فروش و افزايش سهم بخش خصوصي در تجارت نفت، گاز و برق تاكيد شده است.مديرعامل شركت بورس انرژي ايران تصريح كرد: براين اساس، بورس انرژي يك سازوكار بسيار شفاف، رقابتي و منصفانه است و با هدف توسعه بخشي به صادرات نيز، حجم بزرگي از صادرات فراورده‌هاي كشور در رينگ صادراتي بورس انرژي صورت مي‌گيرد كه در اين زمينه دوراني با فراز و نشيب‌هايي را تجربه كرده است. به‌طوريكه طي سال‌هاي ۱۳۹۸ تا خرداد ۱۴۰۰ صادرات بنزين و گازوئيل از طريق سازوكار بورس انرژي ايران صورت گرفت و ايران به صادركننده برتر و شاخص قيمت بنزين و گازوييل در منطقه تبديل شد كه متاسفانه با با تغييراتي كه رخ داد و افزايش مصرف داخلي سهم ايران در بازار منطقه از سوي مديران وقت وزارت نفت و شركت ملي پالايش و پخش ناديده گرفته شد و ادامه صادرات متوقف شد. نقوي با اشاره به جايگاه بورس انرژي در بازار سرمايه گفت: اما در حوزه ساير فراورده‌هاي اصلي سوابق معاملاتي بورس انرژي حاكي از توسعه بازارها، افزايش سهم ايران، افزايش ميزان رقابت و به طبع آن افزايش درآمد عرضه‌كننده و افزايش مشاركت بخش خصوصي در تجارت حامل‌هاي انرژي از يك ساز و كار شفاف است و اين بورس توانسته جايگاه مناسبي را در معاملات گاز مايع، نفت سفيد، نفتا و ساير فراورده‌ها در منطقه به دست آورد و بيش از ۲۰ ميليارد دلار صادرات از بستر بورس انرژي رقم خورد و بالغ بر ۲۲۴ ميليون دلار نيز مازاد درآمد ناشي از رقابتي بوده كه از طريق بورس انرژي نصيب عرضه‌كنندگان شده است كه نشان‌دهنده گسترش جايگاه بورس انرژي طي سال‌هاي اخير است. وي اظهار كرد: در راستاي توسعه مبادلات برق در بورس انرژي راه‌اندازي سه تالار معاملاتي شكل گرفته است؛ به‌طوري كه در سال جاري بيش از ۳۰ درصد از معاملات برق در اين بورس رقم خورد. بورس انرژي ايران در سال ۱۴۰۲ به عنوان نخستين كشور غرب آسيا معاملات برق نيروگاه‌هاي تجديدپذير را در تالار برق سبز راه‌اندازي كرد كه اين موضوع سبب شد تا اقتصاد نيروگاه‌هاي تجديدپذير با تحول مثبتي روبرو شده و بخش خصوصي نسبت به احداث و سرمايه‌گذاري در اين حوزه رغبت پيدا كند. همچنين وزارت نيرو با همكاري بورس انرژي اصلاح ساختار مالي شركت‌هاي توزيع را از طريق سازوكار شفاف بورس انرژي از ارديبهشت ماه سال جاري آغاز كرد و سبب شد جريان نقدينگي مناسبي به نيروگاه‌هاي كشور تزريق شود و در گام بعدي نيز با راه‌اندازي تالار برق آزاد، امكان حضور نيروگاه‌هاي كوچك مقياس، توليد پراكنده و خودتامين در بورس فراهم شود و امسال ارزش معاملات برق در بورس انرژي ايران تا دهم بهمن ماه از ۱۶ همت فراتر رفته است.
تلاش براي راه‌اندازي معاملات گواهي سپرده گاز
نقوي در پايان در خصوص برنامه‌هاي آتي اين بورس گفت: به تازگي گواهي سپرده گاز طبيعي در بورس انرژي ايران پذيرش شد و با همكاري شركت ملي گاز ايران در تلاش هستيم تا معاملات گواهي سپرده گاز را راه‌اندازي كنيم. همچنين توسعه بازار بهينه‌سازي انرژي و محيط زيست و راه‌اندازي بازار بهره‌وري آب از برنامه‌هايي است كه در حال پيگيري آن هستيم.