تالاب؛ جغرافياي اندوه، اكوسيستم اميد
تالاب‌ها فقط پهنه‌هايي از آب و سرزمين‌هاي مرطوب نيستند؛ آنها حافظه مشترك طبيعت و انسانند، جايي براي آرامش روح و جان؛ اما وقتي اين اكوسيستم‌هاي حياتي خشك مي‌شوند يا مي‌ميرند، تنها گونه‌هاي جانوري نيستند كه از بين مي‌روند بلكه بخشي از هويت و سلامت رواني انسان‌ها نيز دفن مي‌شود.
تالاب‌ها فقط پهنه‌هايي از آب و سرزمين‌هاي مرطوب نيستند؛ آنها حافظه مشترك طبيعت و انسانند، جايي براي آرامش روح و جان؛ اما وقتي اين اكوسيستم‌هاي حياتي خشك مي‌شوند يا مي‌ميرند، تنها گونه‌هاي جانوري نيستند كه از بين مي‌روند بلكه بخشي از هويت و سلامت رواني انسان‌ها نيز دفن مي‌شود. مديركل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست از ابعاد پنهان تخريب تالاب‌ها مي‌گويد؛ جايي كه غم از دست دادن يك اكوسيستم، به اندوهي عميق‌تر در قلب انسان‌ها تبديل مي‌شود. مديركل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست به ايسنا مي‌گويد: تالاب‌ها به‌دليل جذابيت‌هاي زيبايي‌شناختي و تنوع چشم‌انداز، موجب ارتقاي سلامت روان مي‌شوند. تخريب اين زيست‌بوم‌ها حالتي به نام «غم از دست دادن مكان» را در ساكنان اطراف آنها ايجاد مي‌كند. اين مفهوم به احساسي اشاره دارد كه مردم پس از نابودي محيط‌هاي طبيعي كه به آن دلبسته‌اند، تجربه مي‌كنند؛ احساسي از اندوه و نااميدي كه مي‌تواند سلامت روان افراد را به‌شدت تحت تأثير قرار دهد. ساكنان اطراف تالاب‌ها اغلب با طبيعت پيوندي عميق دارند و از دست دادن اين اكوسيستم‌ها مثل از دست دادن بخشي از خانه و هويت آنهاست. اشرفي‌زاده بر پيوند ميان انسان و تالاب اشاره مي‌كند و ضمن تاكيد بر اهميت تالاب‌ها مي‌گويد: گرچه تالاب در برابر تغييرات آب و هوايي آسيب‌پذير است اما احياي نوع ساحلي آن، جان‌پناهي براي مقابله با گرمايش زمين و تغييرات اقليمي است و زمينه سازگاري و تاب‌آوري در مقابل تغييرات آب و هوايي را فراهم مي‌كند.
نقش محيط‌زيستي تالاب‌ها در زندگي انسان
او ادامه مي‌دهد: تالاب از پُر توليدترين اكوسيستم‌هاي جهان است و به همين سبب نقش مهمي در تأمين سلامتي، رفاه و آسايش جوامع محلي ساكن در مناطق نزديك و مجاور دارد علاوه بر آن تأمين‌كننده پروتئين مورد نياز بشر، تأمين‌كننده آب شرب و تغذيه‌كننده سفره‌هاي آب زيرزميني است. از سوي ديگر به‌صورت مستقيم يا غير مستقيم از منابع توليد كشاورزي به شمار مي‌رود. مديركل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست با بيان اينكه بقاي بسياري از كپور ماهيان در ايران به تالاب‌هاي آب شيرين وابسته است، به نقش تالاب‌ها در زمينه جلوگيري از سيل، سونامي و توفان‌هاي دريايي اشاره مي‌كند و درباره تاثير آن بر جلوگيري از آلودگي هوا مي‌گويد: تالاب مي‌تواند ۳۰ درصد كربن يا دي اكسيد كربن زمين را در خود ذخيره كند. تالاب‌ها همچنين به دليل فيلتر و ذخيره آب به كليه‌هاي زمين مشهورند. در همين راستا نبايد فراموش كرد كه ۲.۲ ميليارد نفر از مردم كره زمين بدون آب آشاميدني سالم هستند و تخريب تالاب‌ها به معني افزايش اين عدد است.
تالاب، محل دفن غم و اندوه
او به ابعاد روانشناختي تخريب تالاب‌ها نيز اشاره مي‌كند و با تاكيد بر اهميت آن مي‌گويد: تالاب‌ها به‌طور ويژه محيطي امن براي درمان بيماري‌هاي روانشناختي توسط روانشناسان و روانكاوان است و در نگاه عام نيز به دليل جذابيت‌هاي زيبايي شناختي و تنوع چشم‌انداز، موجب ارتقاي سطح سلامت روان مي‌شود. اشرفي‌زاده با اين نتيجه‌گيري كه تالاب يكي از مهم‌ترين فاكتورها در چرخه حيات اكوسيستم‌هاي موثر بر حيات و سلامت انسان است، اظهار مي‌كند: طبق تعريف كنوانسيون رامسر، تالاب عبارت است از «مناطق پست باتلاقي، مردابي، آبگيرهاي طبيعي يا مصنوعي، دايمي يا موقت داراي آب ساكن يا جاري، شيرين، نيم‌شور يا شور و از جمله مناطق داراي آب‌هاي دريايي كه عمق آنها در حالت جزر كامل از ۶ متر بيشتر نباشد.»
كشاورزي ناپايدار عامل تخريب بيش از نيمي از تالاب‌هاي بين‌المللي دنيا
او با بيان اينكه حيات تالاب‌ها وابسته به آب است، مي‌گويد: كشاورزي ناپايدار يكي از مهم‌ترين عوامل تخريب تالاب‌هاست. بيش از نيمي از تالاب‌هاي بين‌المللي دنيا به علت كشاورزي ناپايدار از بين رفته و لازم است اصلاح كشت و آبياري و حركت به سمت كشاورزي پايدار به عنوان يك رويكرد حمايتي و حفاظتي براي تالاب‌ها در دستور كار نهادهاي متولي و كشاورزان قرار گيرد. به گفته مديركل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌ها تعطيلي كشاورزي از آثار تخريب و از بين رفتن تالاب‌هاست و بيشترين آسيب آن متوجه كشاورزان خواهد بود.
لزوم تغيير نگرش به تالاب
مديركل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌هاي سازمان حفاظت محيط زيست با تاكيد بر لزوم حفظ و نگهداري از پرندگان تالابي به درآمدزايي و اشتغال‌آفريني شغل پرنده نگري در گردشگري تالابي اشاره كرد و مي‌افزايد: همه انتخاب و اقدامات بر روند احيا و حفظ تالاب‌ها موثر است و بر همين اساس ما همچنان اميدوارانه مي‌كوشيم تا عقل بشر در انتخاب منافع، بر خودخواهي فائق آمده و نگاه به تالاب‌ها را تغيير دهد. نگاه سنتي به تالاب‌ها به عنوان منابع صرفا طبيعي در حال تغيير است. امروزه اين زيست‌بوم‌ها به عنوان فرصت‌هايي براي توسعه گردشگري پايدار و اشتغال‌زايي نيز شناخته مي‌شوند.
تالاب‌ها منشأ بالقوه افزايش گرد و غبار
مديركل دفتر حفاظت و احياي تالاب‌ها در پايان با بيان اينكه تالاب‌ها از سخاوتمندترين اكوسيستم‌هاي كره زمين هستند، مي‌گويد: طي ۵۰ سال گذشته بيش از ۳۵ درصد تالاب‌هاي طبيعي دنيا از بين رفته‌اند و از بين رفتن تالاب‌ها، تنها منجر به حذف يك اكوسيستم طبيعي نمي‌شود. از ميان رفتن تالاب‌ها در مناطق خشكي مانند ايران و خاورميانه يكي از مهم‌ترين عوامل گسترش گرد و غبار است و متاسفانه در ايران يك و نيم ميليون هكتار از تالاب‌ها پتانسيل تبديل شدن به منشأ گرد و غبار را دارند. او مي‌افزايد تخريب تالاب‌ها نه‌تنها تهديدي براي محيط‌زيست، بلكه خطري جدي براي امنيت اقتصادي و رواني جوامع انساني است. در دنياي امروز كه بحران‌هاي زيست‌محيطي هر روز گسترده‌تر مي‌شوند، حفظ و احياي تالاب‌ها ديگر يك انتخاب نيست بلكه ضرورتي حياتي براي بقاي نسل بشر است.