جنگ ترامپ با اقتصاد جهاني به كجا مي‌رسد؟
با وجود آنكه در ايران، امضاي حكم بازگشت فشار حداكثري عليه اقتصاد كشور از سوي دونالد ترامپ نگراني‌هايي را به وجود آورده اما نگاهي به عملكرد رييس‌جمهور امريكا در روزهاي گذشته نشان مي‌دهد كه جنگ اقتصادي در دور دوم رياست‌جمهوري ترامپ، نه تنها به ايران محدود نيست كه گريبان بسياري از شركاي تاريخي ايالات متحده را نيز گرفته است. موضوعي كه مي‌تواند بر خلاف خواسته ترامپ در نهايت به سود چين تمام شود.
با وجود آنكه در ايران، امضاي حكم بازگشت فشار حداكثري عليه اقتصاد كشور از سوي دونالد ترامپ نگراني‌هايي را به وجود آورده اما نگاهي به عملكرد رييس‌جمهور امريكا در روزهاي گذشته نشان مي‌دهد كه جنگ اقتصادي در دور دوم رياست‌جمهوري ترامپ، نه تنها به ايران محدود نيست كه گريبان بسياري از شركاي تاريخي ايالات متحده را نيز گرفته است. موضوعي كه مي‌تواند بر خلاف خواسته ترامپ در نهايت به سود چين تمام شود.
ترامپ در تمام سال‌هاي گذشته بارها بر اين موضوع تاكيد كرده كه امروز دشمن اصلي اقتصادي امريكا، چين است و او در نهايت تمام سياست‌هاي اقتصادي خود را با اين هدف دنبال مي‌كند كه بتواند فاصله ميان اقتصاد دو كشور را افزايش دهد. در دور نخست فعاليت ترامپ، بخش مهمي از سياست‌هاي تعرفه‌اي به چين مربوط بود اما در دور دوم بسياري از كشورهايي كه از نظر سياسي به اين كشور نزديك بوده‌اند نيز تحت فشار قرار گرفته‌اند. از درگيري اقتصادي با كانادا و مكزيك گرفته تا تهديد اتحاديه اروپا براي وضع تعرفه‌هاي وارداتي همگي نشان مي‌دهند كه مسيري تازه در اقتصاد جهاني گشوده شده است.
در جدي‌ترين تحول، مري نگ، وزير تجارت كانادا اظهار كرد: كانادا قصد دارد روابط اقتصادي خود با اتحاديه اروپا را عميق‌تر كند و قوانين تجارت جهاني را در مواجهه با تعرفه‌هاي تهديدي امريكا، حفظ كند. اتحاديه اروپا و كانادا از سال ۲۰۱۷، از توافقنامه تجارت آزاد بهره‌مند شده‌اند كه تجارت دوجانبه را تا ۶۵ درصد افزايش داده و به مشاركت مواد خام در سال ۲۰۲۱، منتهي شده است. نگ پس از ديدار با انگوزي اوكونجو-ايويلا، مديركل سازمان جهاني تجارت (WTO) در ژنو، با ماروس سفكوويچ، رييس تجارت اتحاديه اروپا نيز ملاقات و در مورد روابط تجاري گفت‌وگو كرد.
وزير تجارت كانادا گفت كه مواد معدني، حياتي و كسب‌وكارهاي كوچك‌تر مورد توجه اتحاديه اروپا خواهند بود و اتحاديه اروپا، به ويژه، مايل به ايجاد شراكت در تامين فلزات كليدي براي گذار انرژي شامل كبالت، ليتيوم و نيكل، براي كاهش وابستگي خود به چين است. كانادا همچنين در تلاش است تا صادرات خود را متنوع كند و در سال ۲۰۱۸، افزايش ۵۰ درصدي صادرات غيرامريكايي تا سال ۲۰۲۵ را هدف‌گذاري كرد. نگ اظهار كرد كه اين كشور در مسير تحقق اين هدف يا فراتر از آن، قرار دارد. كانادا با اندونزي در دسامبر و با اكوادور در هفته گذشته، قراردادهاي تجاري منعقد كرد و وزير تجارت كانادا، در راس هياتي متشكل از بيش از ۲۰۰ شركت، هفته جاري، به استراليا، سنگاپور و برونئي خواهد رفت.
وزير تجارت كانادا افزود: همكاري با كشورهاي جنوب شرقي آسيا را درنظر داريم و به همين منظور، هيات بسيار بزرگ متشكل از كسب و كارهاي كانادايي را در دسامبر به فيليپين، اندونزي و بازارهايي مانند ويتنام، مالزي، ژاپن، كره بردم. رويترز گزارش كرد، اتاوا پس از اعلام تعرفه‌هاي گمركي ترامپ بر كانادا و مكزيك در هفته گذشته و قبل از توقف ۳۰ روزه اعمال تعرفه‌ها بر كانادا و مكزيك، تهديد كرده بود كه اقدامات تلافي‌جويانه و اقدام قانوني عليه ايالات‌متحده انجام خواهد داد. نگ گفت: در صورت اعمال تعرفه، كانادا مي‌تواند واشنگتن را در سازمان‌جهاني تجارت به چالش بكشد؛ ما همه گزينه‌هايي كه در دسترس كانادا است را در نظر خواهيم گرفت، زيرا كانادا كشوري است كه به سيستم تجارت مبتني بر قوانين اعتقاد دارد.
به شكل همزمان اما چيزي كه در نهايت ادامه مسير اين تحولات جديد را مشخص خواهد كرد، مربوط به چين خواهد بود. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا، هفته گذشته، دستور اعمال تعرفه ۱۰ درصدي اضافي بر كالاهاي چيني را صادر كرد تا پكن را مجبور كند براي مقابله با صادرات مرتبط با فنتانيل به امريكا و مكزيك اقدامات بيشتري انجام دهد و تهديد كرد در صورت تلافي چين، تعرفه‌هاي بيشتر را اعمال مي‌كند.
پس از اينكه تعرفه‌هاي امريكا بر كالاهاي چيني از روز سه‌شنبه اجرايي شد، پكن فورا واكنش نشان داد و ۱۰ تا ۱۵ درصد تعرفه اضافي بر واردات انرژي و تجهيزات كشاورزي امريكايي را اعلام كرد. تعرفه‌هاي چين بر كالاهاي امريكايي، از دوشنبه هفته جاري اجرايي مي‌شوند. ژانگ يانشن، كارشناس مركز تبادلات اقتصادي بين‌المللي چين، مي‌گويد: اين فقط مي‌تواند آغاز يك مرحله از جنگ تجاري باشد. اين تعرفه‌ها مي‌تواند به يك وضعيت بسيار بسيار بد تبديل شود. برخي از تحليلگران انتظار داشتند كه امريكا و چين براي جلوگيري از خصومت‌هاي تجاري بزرگ وارد مذاكره شوند. ترامپ در ابتدا گفت كه انتظار دارد با شي جين پينگ، همتاي چيني خود گفت‌وگو كند، اما پس از واكنش چين، اعلام كرد كه براي اين ديدار، عجله‌اي ندارد و اين تعرفه‌ها، شروع راه است و اقدامات بسيار اساسي، در راه خواهد بود.
يكي از مقامات كاخ سفيد در پاسخ به اين سوال كه آيا تيم ترامپ با چين، به همان روشي تعامل دارد كه با كانادا و مكزيك پيش از اعطاي مهلت يك ماهه ترامپ تعامل داشت، به فايننشيال تايمز گفت: امريكا، در تماس دايمي با همتايان خود، چه در پكن و چه اينجا در واشنگتن است. سخنگوي سفارت چين در واشنگتن اعلام كرد از زماني كه چين تعرفه‌هاي تلافي‌جويانه را اعلام كرد، «هيچ پيشرفت جديدي»، روي نداده است. كارشناسان در پكن مي‌گويند تاكتيك‌هاي شوك ترامپ، با هدف وادار كردن رييس‌جمهور چين به دستيابي سريع به توافق، ممكن است نتيجه معكوس داشته باشد. رييس‌جمهور امريكا فقط دو روز بين اعلام و اجراي تعرفه‌ها فاصله گذاشت؛ اين مهلت اندك احتمالا براي رييس‌جمهور چين غيرقابل قبول بود. ما وي»، محقق موسسه مطالعات امريكايي CASS، وابسته به دولت چين، گفت: چين خواهان چنين توافقي نيست. شما بايد گفت‌وگوهاي مساوي و توافقي برابر داشته باشيد، نه توافقي كه در آن ابتدا، تعرفه بالايي بر من تعيين كنيد و سپس بگوييد ما بايد معامله كنيم.«ما وي» گفت: تاكتيك‌هاي امريكا، انعكاس اصطلاح چيني «چنگ شيا ژي منگ» است كه اين معني را مي‌دهد: «با دشمن خود زماني كه در دروازه‌هاي قلعه شما است، با سختي برخورد كنيد.» سهم چين از واردات امريكا، از زمان اولين دولت ترامپ، سير كاهشي داشته است. اما تحليلگران خاطرنشان كردند دامنه محدود اقدامات تلافي‌جويانه چين كه شامل تحقيقات ضد انحصارطلبي عليه گوگل و انويديا است، دامنه محدودتري از كالاها را در مقايسه با امريكا، مشمول تعرفه‌هاي واردات قرار داده است و اين امر نشان مي‌دهد فضا براي مذاكره وجود دارد.
مقامات دولت ترامپ تاكيد كردند كه رييس‌جمهور امريكا، از چين مي‌خواهد جلوي جريان فنتانيل را كه يك ماده افيوني مرگبار است و به قاتل اصلي امريكايي‌هاي ۱۸ تا ۴۵ ساله تبديل شده است، بگيرد. اما كارشناسان در پكن مي‌گويند مذاكرات ممكن است متوقف شده باشد زيرا ترامپ خواستار همكاري در جبهه‌هاي ديگر، مانند فشار بر روسيه بر سر جنگ در اوكراين يا واگذاري مالكيت پلتفرم ويديويي كوتاه تيك‌تاك به يك خريدار امريكايي بود. جان گونگ، استاد دانشگاه تجارت و اقتصاد بين‌الملل در اين باره گفت: فنتانيل مساله‌اي است كه به راحتي مي‌توان به آن پرداخت. چين قبلا در اين زمينه با طرف امريكايي همكاري كرده است. بنابراين، ترامپ احتمالا چيز بيشتري مي‌خواهد كه نمي‌توانند علنا درباره آن صحبت كنند.
ترامپ، روز جمعه، اعلام كرد هفته آينده از «تعرفه‌هاي متقابل» بر كشورهاي متعدد، رونمايي خواهد كرد، اما هيچ اطلاعاتي درباره اينكه كدام كشورها هدف قرار خواهند گرفت، ارايه نكرد. كاخ سفيد اواخر روز جمعه، همچنين معافيت‌هاي محموله‌هاي ارزان قيمت چين از پرداخت تعرفه را كه براي شركت‌هايي مانند شين و تمو مفيد بود، به‌طور موقت متوقف كرد. وندي كاتلر، كارشناس تجاري و نايب‌رييس «موسسه سياست جامعه آسيا»، در اين باره اظهار كرد: برخلاف كانادا و مكزيك، چين بازي طولاني‌تري را انجام خواهد داد. به احتمال زياد پكن قبل از اينكه به تعامل فكر كند، رويكرد صبر و مشاهده را اتخاذ خواهد كرد تا شفافيت بيشتري درباره اينكه آيا بيشتر تحت تاثير تعرفه‌هاي متقابل، بخشي يا جهاني قرار خواهد گرفت يا خير، داشته باشد. كارشناسان چيني مي‌گويند كه رسيدن پكن به يك «معامله بزرگ» در يك مهلت كوتاه، به خصوص درباره موضوعات دشواري مانند جنگ در اوكراين كه امريكا در خصوص آن، چين را به كمك به روسيه متهم كرده است، دشوار خواهد بود.
چندين كارشناس در كنفرانس اخير دانشگاه كاليفرنيا در سن ديگو و شوراي روابط خارجي، درباره چين گفتند كه پكن، بيشتر نگران كنترل صادرات فناوري امريكا است تا تعرفه‌ها. گونگ گفت: چين اين‌بار نيز آمادگي بيشتري براي تحمل تعرفه‌ها دارد. صادرات به امريكا، ۱۵ درصد از كل تجارت چين در سال گذشته را به خود اختصاص داده است كه نسبت به گذشته، سهم كمتري دارد. موضع دولت چين در مورد اين موارد تعرفه‌اي، ممكن است اين باشد: «بگذار اينطور باشد». بخش عمده‌اي از آن توسط مصرف‌كنندگان امريكايي پرداخت مي‌شود و بسياري از شركت‌هاي چيني قبلا بخشي از فعاليت‌هاي خود را به خارج از كشور منتقل كرده‌اند. تعرفه‌ها آنچنان كه واشنگتن تصور مي‌كند، سلاح كشنده‌اي نيست. اما برخي از اقتصاددانان بر اين باورند كه تمام تعرفه‌هاي تهديد شده توسط ترامپ، مانند ماليات ۶۰ درصدي كه در طول مبارزات انتخاباتي رياست‌جمهوري مطرح كرد، آسيب بسياري به اقتصاد چين وارد مي‌كند.
تداوم اين روند احتمالا در بلندمدت به ضرر امريكا و به نفع چين تمام خواهد شد. وحيد شقاقي - اقتصاددان - با اشاره به اقدامات اخير ترامپ در حوزه اقتصاد جهاني پس از روي كار آمدن وي به عنوان رييس‌جمهوري جديد امريكا گفت: برخلاف برخي كه معتقد بودند ترامپ دور دوم متفاوت از ترامپ دور اول خواهد بود، اما رفتارهاي دو هفته اخير وي كاملا نشان مي‌دهد كه ترامپ، همان ترامپ دوره اول است. زماني كه او عملا بر مسند قدرت نشست، روش وي همان روش تحقير و استفاده از ابزار زور بود كه اين موضوع را از كانادا شروع كرد و به نخست وزير كانادا به عنوان متهد خود گفت؛ كانادا يكي از ايالات‌هاي امريكا است و او نهايتا مي‌تواند فرماندار يكي از ايالت‌هاي ما باشد و در مرحله بعد كانادا را تهديد تعرفه‌اي كرد.
وي ادامه داد: ترامپ همين اقدامات را با درجه‌اي كمتر عليه مكزيك اعمال كرد و سپس حتي با متحدان ديرينه خود يعني اروپا با همان ادبيات صحبت كرد و گفت آنها بايد هزينه ما را پرداخت كنند؛ چراكه از تعرفه كم امريكا سوءاستفاده كرده‌اند و بايد تابع تعرفه‌هاي ما باشند و اگر به شروط امريكا پايبند نباشند از ابزار تعرفه استفاده مي‌كنيم. متعاقبا به سراغ روسيه و چين رفت و در روزهاي اخير شاهد بوديم كه مجددا روسيه را نيز تهديد كرد و برخي تحريم‌هاي جديد را عليه آنها اعمال كرد. همچنين با چين نيز با همين ابزار اعمال زور و تحقير رفتار كرده است.
اين اقتصاددان در رابطه با رفتار ترامپ نسبت به ايران نيز خاطرنشان كرد: باتوجه به سابقه ديرينه و نگرشي كه ترامپ نسبت به ايران دارد، وي در روزهاي اخير يك يادداشت اجرايي با محوريت تشديد تحريم‌ها عليه ايران را امضا كرد. او عملا خود را به عنوان يك فرد صلح طلب مطرح مي‌كند اما آن يادداشت اجرايي يك سند سختگيرانه عليه ايران است. شروطي كه او براي ايران مطرح كرده از مسائل هسته‌اي و موشكي گرفته تا مسائل منطقه‌اي را شامل مي‌شود و در عمل همان شروطي است كه پامپئو در دولت قبلي ترامپ، مطرح كرده بود. شقاقي اظهار كرد: اين رفتار يك رويكرد كاملا سختگيرانه با همان روال قديم با محوريت صفر كردن صادرات نفت ايران است. من در چند ماه اخير همين مساله را به مقامات و مسوولان اقتصادي كشور، هشدار دادم. با اين حال و گذشته از ترامپ، امروز ما در درون اقتصاد كشور نيز، ضعيف عمل مي‌كنيم، به عبارتي هم تعلل و تاخير وجود دارد و هم به موقع عمل نمي‌كنيم و اقدامات پيشگيرانه به موقع محقق نمي‌شود. تداوم اين روند احتمالا تغييراتي تازه را در مسير اقتصاد جهان ايجاد خواهد كرد و بر خلاف ايده ابتدايي ترامپ براي بازگرداندن قدرت اقتصادي اين كشور، سياست‌هاي تهاجمي مي‌تواند در نهايت به ضرر اين كشور و به تقويت رقيب اصلي اقتصادي يعني چين منجر شود.