ناقوس بحران آب به صدا درآمده است!
آب، حياتي‌ترين عنصر براي ادامه زندگي، امروز به يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي ايران تبديل شده است. در حالي كه كشور ما از گذشته با اقليمي خشك و نيمه‌خشك مواجه بوده، تغييرات اقليمي، سوءمديريت منابع آبي، افزايش جمعيت و بهره‌برداري بي‌رويه، تنش آبي را به مرحله بحراني رسانده است. در بسياري از استان‌ها، كاهش سطح آب‌هاي زيرزميني، خشك شدن رودخانه‌ها و درياچه‌ها، و كاهش بارندگي، حيات انساني، كشاورزي و محيط‌زيست را تهديد مي‌كند. اگر راهكاري براي اين بحران انديشيده نشود، نه‌تنها اقتصاد كشور بلكه امنيت غذايي و حتي زيست‌بوم‌هاي طبيعي نيز در معرض نابودي قرار خواهند گرفت.
آب، حياتي‌ترين عنصر براي ادامه زندگي، امروز به يكي از بزرگ‌ترين چالش‌هاي ايران تبديل شده است. در حالي كه كشور ما از گذشته با اقليمي خشك و نيمه‌خشك مواجه بوده، تغييرات اقليمي، سوءمديريت منابع آبي، افزايش جمعيت و بهره‌برداري بي‌رويه، تنش آبي را به مرحله بحراني رسانده است. در بسياري از استان‌ها، كاهش سطح آب‌هاي زيرزميني، خشك شدن رودخانه‌ها و درياچه‌ها، و كاهش بارندگي، حيات انساني، كشاورزي و محيط‌زيست را تهديد مي‌كند. اگر راهكاري براي اين بحران انديشيده نشود، نه‌تنها اقتصاد كشور بلكه امنيت غذايي و حتي زيست‌بوم‌هاي طبيعي نيز در معرض نابودي قرار خواهند گرفت.
به گزارش خبرنگار «تعادل»، يكي از مهم‌ترين دلايل بحران آب در ايران، تغييرات اقليمي و كاهش بارندگي در دهه‌هاي اخير است. افزايش دماي زمين و كاهش چشمگير نزولات جوي، موجب كاهش منابع تجديدپذير آب در كشور شده است. اما آيا اين تنها دليل بحران است؟ پاسخ منفي است. اگرچه تغييرات اقليمي نقش مهمي در كاهش منابع آبي ايفا مي‌كند، اما سوءمديريت منابع، سياست‌هاي نادرست كشاورزي و برداشت‌هاي بي‌رويه از منابع زيرزميني، بحران را تشديد كرده است.
بيش از ۹۰ درصد منابع آب تجديدپذير كشور صرف كشاورزي مي‌شود. درحالي كه بسياري از كشورهاي دنيا روش‌هاي نوين آبياري مانند آبياري قطره‌اي و هوشمند را جايگزين روش‌هاي سنتي كرده‌اند، ايران هنوز در بسياري از مناطق به روش‌هاي غرقابي و پرمصرف وابسته است. نتيجه اين امر، هدررفت عظيم آب، كاهش سطح سفره‌هاي زيرزميني و كاهش بازدهي محصولات كشاورزي است.
چاه‌هاي غيرمجاز و برداشت كنترل‌نشده از سفره‌هاي آب زيرزميني، باعث كاهش شديد منابع آبي و فرونشست زمين در بسياري از مناطق شده است. به عنوان مثال، استان‌هايي مانند اصفهان، فارس، كرمان و خراسان با كاهش شديد سطح آب‌هاي زيرزميني مواجه‌اند كه اين امر خطر نابودي دشت‌ها و زمين‌هاي كشاورزي را به همراه دارد. بخش شهري و صنعتي نيز سهم قابل‌توجهي در افزايش تنش آبي دارند. مصرف بي‌رويه آب در شهرها، استفاده نامناسب از آب شرب براي مصارف غيرضروري، و عدم استفاده از فناوري‌هاي صرفه‌جويي در صنايع، از جمله عواملي هستند كه بحران آب را تشديد مي‌كنند.
خشكسالي و سوءمديريت باعث خشك شدن بسياري از تالاب‌ها و درياچه‌هاي كشور شده است. درياچه اروميه، تالاب گاوخوني، و هامون، نمونه‌هايي از اين بحران هستند كه خشك شدن آنها پيامدهاي زيست‌محيطي جبران‌ناپذيري مانند افزايش ريزگردها، تغييرات اكوسيستمي و از بين رفتن حيات وحش را به همراه داشته است.
كمبود آب موجب كاهش توليد محصولات كشاورزي شده است. اين امر علاوه بر آسيب به معيشت كشاورزان، كشور را بيش از پيش به واردات مواد غذايي وابسته مي‌كند. افزايش قيمت مواد غذايي و كاهش كيفيت محصولات، از ديگر پيامدهاي بحران آب در اين بخش است.
برداشت بي‌رويه از منابع زيرزميني موجب فرونشست زمين در بسياري از مناطق شده است. فرونشست زمين، علاوه بر تخريب زيرساخت‌ها، مي‌تواند باعث نابودي تدريجي دشت‌ها و مناطق مسكوني شود. تهران، اصفهان و يزد از جمله شهرهايي هستند كه با اين بحران دست‌وپنجه نرم مي‌كنند.
كاهش منابع آبي در بسياري از مناطق روستايي و كشاورزي، مردم را مجبور به مهاجرت به شهرهاي بزرگ كرده است. افزايش مهاجرت‌هاي داخلي مي‌تواند منجر به رشد حاشيه‌نشيني، افزايش نرخ بيكاري و بروز بحران‌هاي اجتماعي شود. مديريت صحيح منابع آبي از طريق سياست‌هاي علمي و اجرايي، مي‌تواند بحران آب را تا حد زيادي كنترل كند. اصلاح نظام توزيع آب، افزايش بهره‌وري در بخش كشاورزي و جلوگيري از برداشت‌هاي غيرمجاز، از اقدامات ضروري در اين زمينه است.
استفاده از روش‌هاي مدرن مانند آبياري قطره‌اي، هوشمندسازي مصرف آب و بهره‌گيري از فناوري‌هاي جديد، مي‌تواند ميزان مصرف آب در بخش كشاورزي را كاهش دهد و بهره‌وري را افزايش دهد.
فرهنگ‌سازي براي كاهش مصرف آب در شهرها، استفاده از تجهيزات كم‌مصرف و بازيافت آب در صنايع، مي‌تواند به كاهش فشار بر منابع آبي كشور كمك كند.
بسياري از كشورهاي جهان از سيستم‌هاي بازچرخاني و تصفيه فاضلاب براي تأمين بخشي از نيازهاي آبي خود استفاده مي‌كنند. اين روش مي‌تواند در ايران نيز به عنوان يك راه‌حل موثر براي كاهش تنش آبي به كار گرفته شود.
استفاده از آب شيرين‌كن‌ها، بارورسازي ابرها، و بهره‌گيري از منابع آب‌هاي غيرمتعارف مانند آب‌هاي ژرف، از ديگر راهكارهايي است كه مي‌تواند به كاهش بحران آب كمك كند. در همين زمينه سخنگوي صنعت آب كشور اعلام كرد: در حال حاضر تقريبا تمامي استان‌هاي كشور دچار كم بارشي و ۲۳ استان و ۴۲ شهر داراي تنش آبي هستند.
عيسي بزرگ‌زاده سخنگوي صنعت آب با اشاره اينكه بارش‌هاي اخير جبران كم بارشي‌هاي اخير را نكرد، گفت: بارش اخيري كه اتفاق افتاد تنها ۵ ميليمتر به متوسط بارش كشور اضافه كرده است به‌طوري كه همچنان از ۴۷ درصد بارندگي‌ها نسبت به ميانگين بارش نرمال عقب هستيم و كم بارشي‌ها مطلقاً جبران نشده است
وي ادامه داد: در حال حاضر تقريباً تمامي استان‌هاي كشور دچار كم بارشي و ۲۳ استان و ۴۲ شهر داراي تنش آبي هستند. وي ادامه داد: بارندگي‌ها تا انتهاي بهمن ادامه دارد ولي پيش بيني نمي‌كنيم كه اين‌بارندگي‌ها جبران كم بارشي‌ها را كرده باشد. بزرگ‌زاده در رابطه با برطرف شدن مشكل حق آبه ايران به مهر گفت: مقامات كشورهاي همسايه بارها و بارها در مذاكرات و جلسات احترام به معاهده و پرداخت حق آبه را مورد تاكيد قرار دادند اما ما انتظار داريم اين صحبت‌ها در عمل ديده شود. به گفته وي سال آبي اخير از مهر آغاز شده و معمولاً در اسفند و فروردين حق آبه ايران پرداخت مي‌شود. وي ادر رابطه با برداشت‌هاي نامتعارف چاه‌هاي كشاورزي در استان فارس و اصفهان كه منجر به فرو نشست زمين شده‌اند، توضيح داد: بسياري از آبخوان‌ها و دشت‌هاي استان فارس ممنوعه و در مناطق بحراني هستند و برداشت و اضافه برداشت از اين آبخوان‌ها باعث فرونشست زمين شده است.
بزرگ‌زاده اضافه كرد: وزارت نيرو و ما فكر مي‌كنيم اين موضوع با ياري همه به خصوص كشاورزان، وزارت نيرو و وزارت جهاد و كشاورزي اين برداشت بي‌رويه را كنترل كرده و آبخوان‌ها احيا شوند.
وي در رابطه با اينكه آيا براي اضافه برداشت تنبيه يا افزايش تعرفه در نظر گرفته شده است، خاطرنشان كرد: كشاورزان پر مصرف و بد مصرف به صورت پيوسته پيامك دريافت مي‌كنند و به آنها اطلاع‌رساني مي‌شود كه بيش از سهميه برداشت دارند اما متأسفانه قانون برنامه هفتم اين اختيار وزارت نيرو گذاشته كه اگر مصرف بيش از حدي فرا رفت در فصل كشت بعدي واكنش نشان دهد.
وي در رابطه با اين موضوع ادامه داد: در قانون برنامه هفتم دستور شده اگر برداشت آب از چاه‌هاي كشاورزي از حدي فراتر رود وزارت نيرو اين اختيار را دارد كه يك فصل كشت قطعي داشته باشند ومتاسفانه جريمه‌هاي مالي اضافه برداشت به حدي ناچيز است كه مطلقاً قابليت بازدارندگي ايجاد نمي‌كند.
گفتني است بحران آب در ايران يك چالش بزرگ اما قابل مديريت است. اگرچه تغييرات اقليمي و كاهش بارندگي عوامل غيرقابل‌كنترلي هستند، اما با برنامه‌ريزي دقيق، سرمايه‌گذاري در فناوري‌هاي نوين، تغيير الگوي مصرف و افزايش آگاهي عمومي، مي‌توان از تشديد اين بحران جلوگيري كرد. زمان آن رسيده كه دولت، بخش خصوصي و مردم، همگي در كنار هم براي نجات منابع آبي كشور تلاش كنند. اگر امروز اقدام نكنيم، فردايي وجود نخواهد داشت كه بتوانيم براي آن چاره‌اي بينديشيم. سرزمين تشنه ايران هنوز فرصتي براي احيا دارد، اما اين فرصت روزبه‌روز كمتر مي‌شود.