مستحكم در برابر فشارها، منعطف در برابر چالش‌ها
هرچند دولت چهاردهم در هفته‌هاي گذشته بارها اعلام كرده كه آمادگي دارد، در صورت تامين خواسته‌ها و حفظ عزت ايران، در مذاكرات براي كنار زدن تحريم‌ها شركت كند اما به شكل همزمان روي اين موضوع نيز تاكيد شده كه اگر طرف مقابل پيش‌شرط‌هاي ايران را قبول نكند، دليلي براي حضور در مذاكرات وجود ندارد، موضوعي كه از سويي رييس‌جمهور در سخنان خود در مراسم 22 بهمن بر آن تاكيد و روز گذشته نيز سخنگوي دولت ابعاد اين موضوع را تشريح كرد.
هرچند دولت چهاردهم در هفته‌هاي گذشته بارها اعلام كرده كه آمادگي دارد، در صورت تامين خواسته‌ها و حفظ عزت ايران، در مذاكرات براي كنار زدن تحريم‌ها شركت كند اما به شكل همزمان روي اين موضوع نيز تاكيد شده كه اگر طرف مقابل پيش‌شرط‌هاي ايران را قبول نكند، دليلي براي حضور در مذاكرات وجود ندارد، موضوعي كه از سويي رييس‌جمهور در سخنان خود در مراسم 22 بهمن بر آن تاكيد و روز گذشته نيز سخنگوي دولت ابعاد اين موضوع را تشريح كرد. يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه در روزهاي گذشته از سوي بسياري از كشورهاي جهان مورد بحث قرار گرفته بحث سياست‌هاي ترامپ در حوزه اقتصاد و ابعاد مختلف تاثيرات آن بر اقتصاد جهاني است. هرچند ترامپ در همان روزهاي آغاز بازگشت به كاخ سفيد بار ديگر بر بازگشت فشار حداكثري عليه اقتصاد ايران تاكيد كرد اما امروز به نظر مي‌رسد كه يكي از بحث‌هاي كلان در اين حوزه، تاثيراتي است كه تصميمات او بر اقتصاد جهاني خواهد گذاشت. دونالد ترامپ، رييس‌جمهور امريكا از زمان تحليف خود در ۲۰ ژانويه، تعرفه‌هايي بر واردات از كانادا و مكزيك به بهانه مهاجران غيرقانوني و قاچاق فنتانيل اعلام كرد و سپس آنها را متوقف كرد اما تعرفه‌هاي كالاهاي واردات از چين را افزايش داد كه واكنش تلافي جويانه پكن را به دنبال داشت. ترامپ، دوشنبه هفته جاري، تعرفه ۲۵ درصدي را براي واردات فولاد و آلومينيوم اعلام كرد كه نسبت به تعرفه ۱۰درصدي در دوره اول رياست‌جمهوري او بالاتر بود. رييس‌جمهور امريكا، تعرفه‌ها را راهي براي افزايش درآمد، رفع عدم تعادل تجاري و تحت فشار قرار دادن كشورها براي اقدام در قبال نگراني‌هاي امريكا مي‌داند. موريس ابستفلد، كارشناس ارشد موسسه «اقتصاد بين‌الملل پترسون» گفت: تحليلگران پيشبيني مي‌كنند كه تعرفه‌ها ممكن است در مواردي بر اساس متغيرهاي اقتصادي اعمال شود، اما پايه‌گذاري سياست تجاري روي اهداف غيراقتصادي، مي‌تواند اوضاع را به يك مشكل تبديل كند. در‌حالي كه ترامپ پيش از اين، تعرفه‌هاي گسترده‌اي را بر واردات فولاد و آلومينيوم علاوه بر تعرفه‌هاي براي صدها ميليارد دلار محصولات چيني وضع كرده بود، اكنون همه شركاي امريكايي را تهديد كرده است و اين نشان مي‌دهد كه تهديد تعرفه‌اي او بزرگ‌تر از قبل است. ترامپ اعلام كرده است كه «تعرفه‌هاي متقابل» را براي مطابقت با تعرفه‌هايي كه ساير دولت‌ها بر كالاهاي امريكايي وضع مي‌كنند، اعمال مي‌كند و دستور داده است تا كسري تجاري امريكا تا اول آوريل بررسي شود. مقامات ايالات‌متحده بايد اقداماتي مانند تعرفه تكميلي جهاني را براي رفع كسري‌ها ارايه كنند و در صورت اعمال تعرفه‌هاي كلي، ممكن است بيش از سه تريليون دلار كالاهاي وارداتي، مشمول اين تعرفه‌ها قرار بگيرند. اما دلايل ترامپ براي اعمال عوارض بر كانادا و مكزيك و همچنين كاهش نرخ اضافي براي چين، فراتر از تجارت است. اينو ماناك، از همكاران سياست تجاري در «شوراي روابط خارجي»، هشدار داد كه تعرفه‌هاي ترامپ مي‌تواند نتيجه معكوس داشته باشد. او گفت كه كانادايي‌ها علاوه بر تهديد به اعمال تعرفه‌ها، يك «پاسخ فرهنگي» نيز ارايه كردند و در زمان پخش سرود ملي ايالات‌متحده در ورزشگاه، بد و بيراه گفتند. اين واقعا به اعتبار ايالات‌متحده لطمه مي‌زند و تصور مي‌كنم اين مساله‌اي است كه بايد در طولاني‌مدت نگران آن باشيم. بر اساس گزارش خبرگزاري فرانسه، مك دانيل، از مقامات سابق دولت جورج دبليو بوش، هشدار داد كه خطر تعرفه‌هاي يكجانبه ممكن است تجارت جهاني را مختل كند. وقتي يكي از بزرگ‌ترين كشورهاي جهان مي‌تواند به دلايل امنيت ملي به اين شيوه تهاجمي، تعرفه‌ها را تهديد كند، عضويت در سازمان تجارت جهاني چه فايده‌اي دارد.
همين موضوع باعث شده كه بسياري از كارشناسان پيشبيني كنند كه ايده‌هاي ترامپ در نهايت به ضد خود تبديل خواهد شد. اين تصميمات با واكنش‌هاي تندي ازسوي كشورهاي هدف مواجه شده است. جاستين ترودو، نخست‌وزير كانادا، اعلام كرده كه اين كشور فورا با اقدامات متقابل قهرآميز به اين تعرفه‌ها پاسخ خواهد داد و افزوده كه كانادايي‌ها ممكن است در روزها و هفته‌هاي آينده با روزهاي دشواري روبرو شوند. كلوديا شينبائوم، رييس‌جمهور مكزيك، نيز اظهار داشته كه با خونسردي منتظر تصميم ترامپ براي تعرفه خواهد بود و آماده ادامه گفت‌وگوهاي مرزي است. وي قبلا نيز گفته بود مكزيك تلافي خواهد كرد و استدلال كرده بود كه تعرفه‌هاي ترامپ به قيمت ۴۰۰ هزار شغل در ايالات‌متحده تمام مي‌شود و قيمت‌ها را براي مصرف‌كنندگان امريكايي افزايش مي‌دهد. سخنگوي سفارت چين در واشنگتن نيز با انتقاد از تعرفه‌هاي جديد گفته است كه در جنگ تجاري يا جنگ تعرفه‌اي كه به نفع هيچ‌يك از طرفين و جهان نيست، برنده‌اي وجود ندارد. تحليلگران اقتصادي هشدار داده‌اند كه اين تعرفه‌ها مي‌تواند به افزايش قيمت كالاهاي مصرفي در امريكا منجر شود و مصرف‌كنندگان امريكايي ممكن است با افزايش قيمت مواد غذايي از جمله گوشت و محصولات لبني تا ميوه و سبزي‌هاي تازه مواجه شوند. همچنين، پيشبيني مي‌شود كه تصميم ترامپ براي اعمال تعرفه‌هاي جديد، اقدامات تلافي‌جويانه را به همراه داشته باشد و به‌طور بالقوه بيش از ۲،۱ تريليون دلار تجارت سالانه ايالات‌متحده با كانادا، مكزيك و چين را مختل كند. در مجموع، اين اقدامات مي‌تواند به تشديد تنش‌هاي تجاري بين امريكا و شركاي تجاري‌اش منجر شود و تاثيرات گسترده‌اي بر اقتصاد جهاني داشته باشد. علي قنبري - كارشناس اقتصادي - درباره تاثيرات اين تصميم‌گيري‌ها بر تجارت جهان و ايران اظهار كرد: تصميماتي كه ترامپ درخصوص تعرفه‌ها و مسائل اقتصادي جهان و همچنين مسائلي مانند گرينلند، پاناما، خليج مكزيك و خروج امريكا از قراردادهاي جهاني گرفته است، باعث بي‌ثباتي در دنيا و موجب مي‌شود كه در بازارهاي دنيا هرج و مرج ايجاد شود. وي افزود: اين تصميمات باعث خواهد شد كه روابط كشورهاي اروپايي با امريكا، كشورهاي امريكاي مركزي با امريكا، آسياي ميانه و همچنين خاورميانه نيز به‌هم بريزيد و در اين شرايط كشورهايي كه داراي ارتباط قوي‌تر باهم هستند و با يكديگر ارتباطات بين‌المللي دارند مي‌توانند از اين شرايط براي ثبات اقتصادي خودشان استفاده كنند و امريكا را به انزوا بكشانند.
اين كارشناس اقتصادي ادامه داد: ترامپ متاسفانه تعادل روحي و فكري ندارد و مي‌خواهد دنيا را با قلدرمآبي و يكه‌تازي امريكا به ضعف بكشاند و طبيعي است كه در چنين شرايطي روابط اقتصادي، روابط بين‌الملل و روابط بين كشورها خدشه‌دار مي‌شود. همچنين كشور ما به عنوان كشوري كه در شرايط حساسي به‌سر مي‌برد دچار مشكلاتي در قيمت دلار، سكه و پايداري بازارهاي داخلي خواهد شد. وي در پاسخ به اينكه آيا ايران مي‌تواند شرايط پيش آمده را به چشم يك فرصت نگاه كند، گفت: شرايط به‌وجود آمده مي‌تواند باعث شود ايران با كشورهايي كه روابط شان با امريكا دچار تزلزل است ارتباط سريع‌تري پيدا كند. در حقيقت همه كشورها به دنبال اين هستند كه از فضاي نامناسبي كه ترامپ ايجاد كرده استفاده و ارتباط‌شان را با بقيه كشورها مستحكم‌تر كنند. قنبري در پايان گفت: مي‌شود با ديپلماسي فعال ارتباط قوي‌تر و نزديك‌تري با همسايگان، كشورهاي دوست، كشورهاي هم‌پيمان و با كشورهاي عضو پيمان بريكس و مشابه آنها داشته باشيم.
همزمان با اين تغييرات در عرصه جهاني، دولت ايران موضع خود در برابر زياده‌خواهي‌هاي امريكا را به روشني بيان كرده است. سخنگوي دولت با بيان اينكه: ايرانيان اهل مذاكره هستند، اما زير بار حرف زور نمي‌روند، تصريح كرد كه نمي‌شود با لبخند برنامه فشار حداكثري را ابلاغ كرد. مهاجراني با بيان اينكه دولت برنامه فعالي براي مقابله با تحريم‌ها دارد، گفت: اين پيشبيني را داشتيم كه دولت امريكا فشار حداكثري را عليه ايران به كار ببرد اگرچه مي‌دانستيم اين راهبرد راه به جايي نخواهد برد، اما دولت برنامه فعالي براي رونق اقتصاد دارد. ما اين شرايط دشوار را با حمايت مردم پشت سر خواهيم گذاشت.
سخنگوي دولت تاكيد كرد: نمي‌گوييم وضعيت آساني درپيش داريم. ما بارها و بارها در شرايط سخت قرار گرفته‌ايم، اما با كمك و حمايت مردم از اين شرايط عبور كرده‌ايم. امروز وضعيت بخش خصوصي و صنعت ما به‌مراتب نسبت به دهه‌هاي گذشته بهتر است، توان بسيار خوبي را دارد شركت‌هاي دانش بنيان ما بسيار فعال هستند. توجه به بخش خصوصي و توانمندي‌هاي آن و ظرفيت‌هاي داخلي و ارتباطات با همسايگان جز راهبردهاي اساسي دولت است. مهاجراني تاكيد كرد: ايرانيان اهل مذاكره هستند، اما زير بار حرف زور نمي‌روند، نمي‌شود با لبخند برنامه فشار حداكثري را ابلاغ كرد. وي درباره برنامه دولت براي مذاكره با امريكا، گفت: ايران هميشه به عنوان كشوري اهل گفت‌وگو است، شناخته شده اما مذاكره شرايطي دارد. مذاكره با زبان زور نامش مذاكره نيست. زباني كه به سمت اين مي‌رود فشار حداكثري را تحميل كند اسمش مذاكره نيست. سخنگوي دولت تاكيد كرد: اينكه مي‌گوييم «مذاكره نه» به اين دليل است كه طرف مقابل كسي است كه اتفاقا او زبان مذاكره را متوجه نيست. ما زبان مذاكره را هم بلد هستيم و هم به عنوان ابزار ديپلماسي همواره استفاده كرده‌ايم. جهان شاهد است كه در سال‌هاي گذشته برجام با تلاش ايران و همراهي ساير كشورها منعقد شد و در پايان كسي كه از برجام خارج شد، آنها بودند. مهاجراني تاكيد كرد: ايرانيان اهل مذاكره و دوستي هستند، اما ايران زير بار زور و حرف دوگانه نمي‌رود. چيزي كه رييس‌جمهور آن را امضا مي‌كند پشتوانه اجرايي دارد و نمي‌توان با لبخند بخشنامه فشار حداكثري را ابلاغ كرد و بگويند مي‌خواهند با ما مذاكره كنند ما هميشه اقدامات عملي طرف مقابل را به عنوان شاخص رفتاري بايد مدنظر قرار دهيم. وي در پاسخ به پرسشي درباره اينكه آيا دولت برنامه‌اي براي به‌روزرساني برنامه‌هاي تقابلي خود با امريكا دارد يا خير، گفت: اصولا در علم سياست‌گذاري سناريو يك موجود زنده است كه ما از قبل آن را طراحي مي‌كنيم، اما بنا به اقتضاي محيط و شرايط حتما بايد به‌روزرساني شود. اين كار در دستور كار دولت و همه نهادهايي كه در راستاي طراحي سناريو هستند وجود دارند و كارها در حال انجام است. مهاجراني گفت: اتفاقا يكي از موضوعات مهم اين است كه آن‌قدر قرار گرفتن ايران در سه كنج اقتصادي براي امريكا مهم است كه يكي از مفادي كه دنبال مي‌كند اين است كه ايران از ليست سياه FATF خارج نشود، طبيعي است كه ما در اين شرايط بايد دست بالا را داشته باشيم و خودمان به سمتي نرويم كه خودتحريمي كنيم، به همين جهت است كه دو لايحه CFT و پالرمو كه موضوع پولشويي و كمك به سازمان‌هاي تروريستي را مطرح مي‌كند جزو موضوعاتي است كه در راستاي كمك به اقتصاد خودمان و منافع خودمان دنبال مي‌كنيم. به اين ترتيب آن‌طور كه سخنگوي دولت و پيش از اين ساير مقامات دولت ايران مورد تاكيد قرار داده‌اند، موضوعاتي مانند اف‌اي‌تي‌اف كه مي‌توان به شكل داخلي درباره آن تصميم گرفت قطعا با قدرت دنبال خواهد شد اما درباره مذاكره ايران بر حقوق خود پافشاري مي‌كند و اگر طرف مقابل اين حقوق را به رسميت شناخت، ايران مشكلي با مذاكره ندارد و اگر اين موضوع رخ نداد، ايران ساير راهبردهاي خود براي دور زدن و كاهش فشار تحريم‌ها همچنان در دستور كار قرار خواهد داد.