گام‌هايي براي بهبود دسترسي به پلتفرم‌هاي بين‌المللي
بحث رفع فيلتر يوتيوب و تلگرام در ايران به عنوان يكي از مهم‌ترين مسائل فضاي مجازي كشور در دستور كار شوراي عالي فضاي مجازي قرار گرفته است. در اين راستا سخنگوي دولت، فاطمه مهاجراني، از تلاش‌هاي دولت براي تسهيل دسترسي به اين پلتفرم‌ها خبر داد و از اميدواري‌ها براي انجام اين امر قبل از عيد سخن گفت.
بحث رفع فيلتر يوتيوب و تلگرام در ايران به عنوان يكي از مهم‌ترين مسائل فضاي مجازي كشور در دستور كار شوراي عالي فضاي مجازي قرار گرفته است. در اين راستا سخنگوي دولت، فاطمه مهاجراني، از تلاش‌هاي دولت براي تسهيل دسترسي به اين پلتفرم‌ها خبر داد و از اميدواري‌ها براي انجام اين امر قبل از عيد سخن گفت. با وجود مخالفت‌ها و نگراني‌ها درباره پيامدهاي امنيتي و فرهنگي اين تصميم، رفع فيلتر اين دو پلتفرم مي‌تواند تأثيرات گسترده‌اي بر دسترسي به اطلاعات و فعاليت‌هاي اقتصادي در كشور داشته باشد. موضوع فيلترينگ و دسترسي به اينترنت همواره يكي از چالش‌هاي جدي در حوزه سياست‌گذاري فضاي مجازي ايران بوده است. در سال‌هاي اخير، بسياري از شبكه‌هاي اجتماعي و پلتفرم‌هاي بين‌المللي از جمله تلگرام و يوتيوب به دلايل مختلف فيلتر شده‌اند. با اين حال، بحث درباره ضرورت رفع اين محدوديت‌ها همچنان ادامه دارد و اخيرا مقامات دولتي و نمايندگان مجلس به‌طور جدي‌تر به اين مساله پرداخته‌اند. در راستاي تلاش‌هاي دولت براي رفع فيلترينگ، فاطمه مهاجراني سخنگوي دولت روز گذشته (۲۴ بهمن) در حاشيه جلسه هيات دولت درباره ادامه‌دار شدن رفع فيلترينگ گفت: درمورد رفع مسدودسازي، طبق روالي كه تعريف شده بود چند سكو از حالت فيلترينگ خارج شدند. بنابر حكمراني فضاي مجازي كه جزو موضوعات در دستور كار دولت قرار دارد، طبيعتا معناي حكمراني فضاي مجازي لزوما به معني مسدودسازي نيست. برنامه ادامه دارد و رييس شوراي عالي فضاي مجازي رييس‌جمهور است و جلسات زماني معنادار است كه در راستاي راي‌گيري با حضور رييس‌جمهور باشد. وفاق و همكاري خوبي در راستاي خواسته‌هاي مردم وجود دارد. او ادامه داد: رفع فيلتر تلگرام و يوتيوب در دستور كار شوراي عالي فضاي مجازي و وزير ارتباطات قرار دارد و اميدوار هستيم اين روند هرچه زودتر انجام شود. اميدوارم تا قبل از عيد ، مراحل طي شود اما قول نمي‌دهيم؛ مطمئن هستم دوستان تلاش مي‌كنند هرچه زودتر اين اتفاق بيفتد. مهاجراني درباره اينترنت گردشگري و اينترنت خبرنگاري نيز در پاسخ به يكي از خبرنگاران گفت: من اين مدل اينترنت را تكذيب نمي‌كنم اما من از اين مدل اينترنت‌ها استفاده نمي‌كنم. اصولا تاييد يا تكذيب پس از داشتن اطلاعات كامل معنا دارد. اگر اطلاعات كامل نيست، بهتر است محدوده پاسخ خود را محدود كند. بايد اين گزارش‌ها از وزارت ارتباطات مطالعه شود و تاكنون اين گزارش را در دست ندارم و مي‌توانم تنها به مدل اينترنتي كه خود استفاده مي‌كنم بسنده كنم.
پيشينه فيلترينگ در ايران
فيلترينگ در ايران سابقه‌اي طولاني دارد و به اوايل دهه ۱۳۸۰ بازمي‌گردد. با گسترش استفاده از اينترنت، سياست‌گذاران ايراني براي كنترل محتواي اينترنتي و مقابله با تهديدات فرهنگي و امنيتي، برخي از سايت‌ها و شبكه‌هاي اجتماعي را محدود كردند. تلگرام در سال ۱۳۹۷ و يوتيوب از سال‌ها قبل در ايران فيلتر شده است. اين در حالي است كه بسياري از كسب‌وكارها، رسانه‌ها و حتي نهادهاي دولتي همچنان از اين پلتفرم‌ها براي اطلاع‌رساني و ارتباط با مخاطبان خود استفاده مي‌كنند. رفع فيلتر پلتفرم‌هاي محبوبي مانند يوتيوب و تلگرام همواره يكي از موضوعات بحث‌برانگيز در فضاي مجازي ايران بوده است. اين دو پلتفرم به دليل ارايه خدمات گسترده در حوزه‌هاي مختلف از جمله آموزش، سرگرمي، ارتباطات و كسب‌وكار، نقش مهمي در زندگي ديجيتال كاربران ايراني ايفا مي‌كنند. با اين حال، به دلايل مختلفي از جمله مسائل امنيتي و فرهنگي، دسترسي به اين سكوها در ايران محدود شده است.
اهميت يوتيوب و تلگرام در ايران
يوتيوب به عنوان يكي از بزرگ‌ترين پلتفرم‌هاي اشتراك‌گذاري ويدئو در جهان، با بيش از ۲ ميليارد كاربر فعال ماهانه، منبعي غني از محتواي آموزشي، فرهنگي و سرگرمي است. دانشجويان، اساتيد و علاقه‌مندان به يادگيري در ايران از اين پلتفرم براي دسترسي به دوره‌هاي آموزشي، مستندها و ويدئوهاي آموزشي استفاده مي‌كنند. تلگرام نيز با ارايه امكاناتي مانند كانال‌ها، گروه‌ها و ربات‌ها، به يكي از ابزارهاي اصلي ارتباطي و اطلاع‌رساني در ايران تبديل شده است. بر اساس گزارش‌ها، تعداد كاربران فعال ايراني در تلگرام حدود ۴۰ تا ۴۵ ميليون نفر است كه نشان‌دهنده محبوبيت بالاي اين پيام‌رسان در كشور است. مقامات امنيتي كشور بارها اعلام كرده‌اند كه برخي گروه‌هاي معاند و جريان‌هاي مخالف از تلگرام و يوتيوب براي فعاليت‌هاي تبليغاتي و سازماندهي اعتراضات استفاده مي‌كنند. برخي نهادهاي فرهنگي و مذهبي معتقدند كه انتشار محتواهاي نامناسب در اين پلتفرم‌ها با ارزش‌هاي اسلامي و فرهنگي ايران در تضاد است. با توجه به اينكه اين پلتفرم‌ها از نظارت داخلي خارج هستند، برخي نهادها معتقدند كه كنترل فضاي رسانه‌اي كشور مستلزم محدودسازي اين ابزارها است. در سال‌هاي گذشته، به دليل نگراني‌هاي امنيتي و فرهنگي، دسترسي به يوتيوب و تلگرام در ايران محدود شد. با اين حال، در ماه‌هاي اخير، بحث‌هايي پيرامون رفع فيلتر اين پلتفرم‌ها مطرح شده است. بر اساس گزارش‌هاي منتشر شده، شوراي عالي فضاي مجازي ايران در حال بررسي امكان رفع فيلتر يوتيوب و تلگرام است.
اظهارات مسعود پزشكيان
و نظرات نمايندگان مجلس
مسعود پزشكيان، رييس‌جمهور ايران، نيز در اين زمينه اظهارنظر كرده است. وي در يكي از گفت‌وگوهاي تلويزيوني خود بيان كرد: «ما در جلسه سران با كارشناسان نشستيم و آن طرح و نقشه‌اي كه بتوانيم فيلترينگ را‌برداريم، به توافق رسيديم. وي افزود: مقام معظم رهبري نگفتند فيلتر كنيد؛ گفتند بايد حاكميت كنيد، اما آمده‌اند همه‌چيز را فيلتر كرده‌اند.» پزشكيان تأكيد كرد كه تلاش خواهد شد با وفاق، موضوع فيلترينگ حل شود. برخي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي نيز در اين باره اظهارنظر كرده‌اند. براي مثال، يكي از اعضاي ناظر مجلس در كارگروه تعيين مصاديق محتواي مجرمانه رايانه‌اي بيان كرد: «يوتيوب و بسياري از سايت‌هايي كه فيلتر هستند، براي اقشاري نظير دانشجويان، اساتيد دانشگاه‌ها، بازرگانان و تمام كساني كه به لحاظ تخصصي به آن نياز دارند، در دسترس است.» كارشناسان حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات نيز نظرات متفاوتي در اين زمينه دارند. برخي معتقدند كه رفع فيلتر پلتفرم‌هايي مانند يوتيوب و تلگرام مي‌تواند به بهبود دسترسي به اطلاعات و افزايش آگاهي عمومي كمك كند. از سوي ديگر، برخي ديگر نگران تأثيرات منفي احتمالي اين اقدام بر فرهنگ و امنيت جامعه هستند.
ديدگاه مخالفان رفع فيلترينگ
در مقابل، برخي كارشناسان و نهادهاي دولتي همچنان بر تداوم فيلترينگ تأكيد دارند. مخالفان معتقدند كه برخي گروه‌هاي مخالف نظام از اين پلتفرم‌ها براي اقدامات ضد امنيتي استفاده مي‌كنند و رفع فيلترينگ مي‌تواند اين تهديدات را افزايش دهد. برخي معتقدند كه محدوديت در استفاده از پلتفرم‌هاي خارجي باعث رشد و توسعه جايگزين‌هاي داخلي مانند «سروش»، «بله» و «روبيكا» شده و رفع فيلترينگ مي‌تواند اين سرويس‌ها را به حاشيه ببرد. همچنين گروهي از مخالفان بر اين باورند كه رفع فيلتر اين پلتفرم‌ها باعث افزايش دسترسي نوجوانان به محتواي نامناسب و مغاير با فرهنگ ايراني اسلامي مي‌شود.
چشم‌انداز آينده
در حال حاضر، بسياري از كاربران ايراني براي دسترسي به يوتيوب و تلگرام از فيلترشكن‌ها استفاده مي‌كنند. اين امر باعث شده است كه بازار فروش وي‌پي‌ان‌ها رونق بگيرد و بخش زيادي از پهناي باند كشور به سرورهاي خارجي اختصاص يابد. رفع فيلترينگ مي‌تواند موجب كاهش وابستگي كاربران به ابزارهاي دور زدن تحريم‌ها و بهبود كيفيت اينترنت در كشور شود. يوتيوب يكي از مهم‌ترين پلتفرم‌هاي جهاني براي انتشار محتوا است. بسياري از توليدكنندگان محتواي ايراني كه در زمينه‌هاي علمي، هنري و آموزشي فعاليت دارند، به دليل فيلترينگ نمي‌توانند به‌طور موثر با مخاطبان بين‌المللي ارتباط برقرار كنند. رفع فيلترينگ اين پلتفرم مي‌تواند موجب افزايش تعاملات علمي و فرهنگي شود. با توجه به تحولات اخير در سياست‌هاي فضاي مجازي ايران، به نظر مي‌رسد كه بحث رفع فيلترينگ يوتيوب و تلگرام جدي‌تر از قبل در دستور كار مسوولان قرار گرفته است. هرچند همچنان برخي موانع در اين مسير وجود دارد، اما مزاياي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي اين تصميم مي‌تواند بر نگراني‌هاي مخالفان غلبه كند. در نهايت، اتخاذ يك سياست متعادل كه هم دغدغه‌هاي امنيتي و فرهنگي را مدنظر قرار دهد و هم حقوق كاربران را رعايت كند، مي‌تواند به حل چالش‌هاي موجود در اين حوزه كمك كند. با توجه به اهميت بالاي يوتيوب و تلگرام در دسترسي آزاد به اطلاعات، آموزش، ارتباطات و فعاليت‌هاي اقتصادي، رفع فيلتر اين پلتفرم‌ها مي‌تواند تأثيرات مثبتي بر جامعه ايران داشته باشد. هنوز تصميم نهايي در اين خصوص اتخاذ نشده است و بايد منتظر ماند و ديد كه شوراي عالي فضاي مجازي و ساير نهادهاي مرتبط چه تصميمي در اين زمينه خواهند گرفت. در نهايت، رفع فيلتر يوتيوب و تلگرام مي‌تواند گامي موثر در جهت افزايش دسترسي آزاد به اطلاعات و تقويت زيرساخت‌هاي ارتباطي در ايران باشد. اميد است كه با اتخاذ تصميمات مناسب، زمينه براي بهره‌مندي بيشتر كاربران ايراني از اين پلتفرم‌ها فراهم شود. همچنين رفع فيلترينگ مي‌تواند باعث افزايش فعاليت‌هاي اقتصادي در بستر اينترنت شود. بسياري از استارتاپ‌ها و كسب‌وكارهاي ايراني براي تبليغات، ارتباط با مشتريان و ارايه خدمات خود به يوتيوب و تلگرام نياز دارند. در صورت رفع محدوديت‌ها، اين شركت‌ها مي‌توانند با هزينه كمتر و بازدهي بيشتر به بازاريابي بپردازند.