دو روي سكه انرژي!
هر سال با فرا رسيدن فصل‌هاي اوج مصرف، چالش ناترازي انرژي در ايران بيش از پيش خود را نشان مي‌دهد. در زمستان‌ها، افت فشار گاز و قطعي‌هاي ناشي از كمبود سوخت نيروگاه‌ها، زندگي مردم و صنايع را تحت تأثير قرار مي‌دهد.
گلناز پرتوي مهر|
هر سال با فرا رسيدن فصل‌هاي اوج مصرف، چالش ناترازي انرژي در ايران بيش از پيش خود را نشان مي‌دهد. در زمستان‌ها، افت فشار گاز و قطعي‌هاي ناشي از كمبود سوخت نيروگاه‌ها، زندگي مردم و صنايع را تحت تأثير قرار مي‌دهد. در تابستان، افزايش مصرف برق منجر به خاموشي‌هاي گسترده و آسيب‌هاي اقتصادي مي‌شود. اما چرا كشوري با منابع عظيم نفت و گاز بايد هر سال با اين بحران‌ها دست‌وپنجه نرم كند؟ ناترازي انرژي به چه عواملي بستگي دارد؟ آيا اميدي براي حل اين چالش در سال‌هاي آينده وجود دارد؟ به گزارش خبرنگار «تعادل»، ناترازي انرژي زماني رخ مي‌دهد كه ميزان عرضه انرژي (اعم از گاز، برق، يا ساير حامل‌هاي انرژي) نتواند پاسخگوي تقاضاي مصرف باشد. اين عدم تعادل ممكن است به دلايل مختلفي مانند افزايش بي‌رويه مصرف، كاهش توليد، يا ضعف زيرساخت‌ها ايجاد شود. به عنوان مثال، در ماه‌هاي سرد سال، گاز مصرفي خانوارها به‌شدت افزايش مي‌يابد، به‌طوري كه سهم صنايع از اين انرژي كاهش مي‌يابد و برخي نيروگاه‌ها مجبور به استفاده از سوخت‌هاي جايگزين مانند مازوت مي‌شوند كه منجر به افزايش آلودگي هوا مي‌شود. در تابستان نيز، استفاده بيش‌ازحد از وسايل سرمايشي، فشار مضاعفي به شبكه برق وارد مي‌كند و موجب خاموشي‌هاي پراكنده مي‌شود. يكي از مهم‌ترين دلايل ناترازي انرژي، افزايش روزافزون مصرف در كشور است. ايران يكي از بالاترين سرانه‌هاي مصرف انرژي در جهان را دارد. به دليل يارانه‌هاي گسترده، قيمت حامل‌هاي انرژي در ايران بسيار كمتر از استانداردهاي جهاني است. اين امر موجب مصرف بي‌رويه و عدم توجه به بهره‌وري شده است. با گسترش شهرنشيني و افزايش ساختمان‌هاي جديد، تقاضاي انرژي به‌ويژه براي گرمايش و سرمايش بيشتر شده است.
مصرف غيربهينه در صنايع و نيروگاه‌ها: بسياري از صنايع و نيروگاه‌هاي كشور از تجهيزات قديمي و كم‌بازده استفاده مي‌كنند كه باعث اتلاف شديد انرژي مي‌شود. هرچند ايران از بزرگ‌ترين دارندگان منابع گاز طبيعي و نفت در جهان است، اما توليد انرژي با چالش‌هايي مواجه است:
افت فشار ميادين گازي: بسياري از ميادين گاز كشور كه منابع اصلي تأمين انرژي هستند، قديمي شده‌اند و بهره‌برداري از آنها به فناوري‌هاي پيشرفته نياز دارد.
تحريم‌ها و مشكلات اقتصادي: به دليل تحريم‌ها، سرمايه‌گذاري خارجي در صنعت انرژي ايران كاهش يافته و امكان به‌روزرساني تجهيزات و توسعه ميادين جديد دشوار شده است.
فرسودگي نيروگاه‌ها و شبكه انتقال برق: بسياري از نيروگاه‌هاي برق كشور با مشكلات فني مواجه‌اند و بازدهي آنها نسبت به استانداردهاي جهاني پايين است. همچنين، شبكه انتقال برق ايران نيازمند توسعه و نوسازي است.
عدم برنامه‌ريزي براي تنوع‌بخشي به منابع انرژي: وابستگي بيش‌ازحد به گاز طبيعي براي توليد برق و گرمايش، موجب شده كه هرگونه اختلال در تأمين گاز، بحران‌هاي شديدي ايجاد كند.
ضعف در اجراي سياست‌هاي بهينه‌سازي مصرف: طرح‌هايي مانند تعرفه‌گذاري پلكاني يا تشويق به استفاده از تجهيزات كم‌مصرف به‌درستي اجرا نشده‌اند.
عدم سرمايه‌گذاري در انرژي‌هاي تجديدپذير: با وجود ظرفيت بالاي ايران براي استفاده از انرژي خورشيدي و بادي، سهم اين منابع در سبد انرژي كشور بسيار كم است. ناترازي انرژي تنها يك مشكل فني نيست، بلكه تأثيرات گسترده‌اي بر اقتصاد، محيط زيست و زندگي روزمره مردم دارد. صنايع بزرگ مانند فولاد، پتروشيمي و سيمان، وابستگي زيادي به گاز دارند. در زمستان‌ها كه گاز خانگي اولويت دارد، اين صنايع دچار محدوديت شده و توليد آنها كاهش مي‌يابد. خاموشي‌هاي تابستاني نيز به صنايع ضربه مي‌زند و باعث كاهش بهره‌وري و افزايش هزينه‌هاي توليد مي‌شود. زماني كه به دليل كمبود گاز، نيروگاه‌ها و صنايع مجبور به استفاده از مازوت و گازوئيل شوند، آلودگي هوا به‌شدت افزايش مي‌يابد. اين موضوع در سال‌هاي اخير موجب تشديد آلودگي در شهرهاي بزرگ شده است. خاموشي‌هاي برق در تابستان، آسايش مردم را مختل كرده و حتي بر بخش‌هايي مانند بيمارستان‌ها، حمل‌ونقل و ارتباطات تأثير منفي مي‌گذارد. با توجه به روند فعلي مصرف و توليد، اگر اقدام جدي صورت نگيرد، ناترازي انرژي در سال‌هاي آينده تشديد خواهد شد. اما چه اقداماتي مي‌تواند اين بحران را مديريت كند؟ واقعي‌تر شدن قيمت گاز و برق مي‌تواند مصرف‌كنندگان را به صرفه‌جويي تشويق كند. البته، اين اصلاحات بايد همراه با حمايت از اقشار آسيب‌پذير باشد. اجراي قوانين مربوط به عايق‌كاري ساختمان‌ها و استفاده از تجهيزات گرمايشي و سرمايشي كم‌مصرف ضروري است.
افزايش بهره‌وري صنايع و نيروگاه‌ها: نوسازي تجهيزات صنعتي و نيروگاهي مي‌تواند اتلاف انرژي را كاهش دهد. ايران از نظر پتانسيل انرژي خورشيدي و بادي شرايط بسيار مناسبي دارد، اما هنوز سهم اين منابع در توليد برق ناچيز است.
ايجاد زيرساخت‌هاي لازم براي ذخيره‌سازي انرژي: توسعه فناوري‌هاي ذخيره‌سازي برق مي‌تواند به پايداري شبكه كمك كند. براي جلوگيري از افت توليد گاز، بايد سرمايه‌گذاري‌هاي جديد در توسعه منابع گازي انجام شود. كاهش تلفات در شبكه برق و خطوط انتقال گاز مي‌تواند به افزايش بهره‌وري كمك كند. به گفته كارشناسانان ناترازي انرژي در ايران، نتيجه تركيبي از رشد مصرف، كاهش توليد، و ضعف در مديريت و زيرساخت‌هاست. اگر روند فعلي ادامه يابد، در سال‌هاي آينده شاهد بحران‌هاي شديدتر در تأمين گاز و برق خواهيم بود. اما راهكارهايي براي حل اين مشكل وجود دارد. اصلاح سياست‌هاي مصرف، افزايش سرمايه‌گذاري در توليد، و توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير مي‌تواند مسير پايدارتري براي تأمين انرژي در كشور ايجاد كند. سوال اينجاست كه آيا دولت و مسوولان صنعت انرژي، پيش از آنكه دير شود، اقدام عملي خواهند كرد؟ يا همچنان در سال‌هاي آينده بايد شاهد تكرار مشكلات ناترازي باشيم؟