سفرهاي قسطي و تفريحات نسيه‌اي

سال‌هاست كه ديگر سفر رفتن هم براي خيلي از خانواده‌ها به يك تفريح لاكچري تبديل شده است. تا قبل از اينكه دلار به بيش از 90 هزار تومان برسد هنوز بودند كساني كه با تورهاي قسطي راهي كشورهاي همسايه مانند تركيه و امارات و‌... مي‌شدند. هنوز ايران‌گردي براي خيلي از افراد يك آرزوي محال نبود. اما حالا با اين وضعيت كه مردم هميشه از معيشت روزانه‌شان هم عقب هستند و توان پرداخت هزينه‌هاي جاري زندگي‌شان را ندارند سفر رفتن هم براي خيلي‌ها غير ممكن شده است. حتي همين گشت و گذار در شهرها و استان‌هاي كشور خودمان. اگر سري به آژانس‌هاي مسافرتي بزنيد حالا در كنار تورهاي قسطي خارج از كشور تورهاي داخلي هم به صورت قسطي به مردم پيشنهاد مي‌شوند. شما مي‌توانيد 4 روز را در يكي از شهرهاي توريستي ايران بگذرانيد و هزينه اين سفر را طي چند قسط پرداخت كنيد اما نكته اينجاست كه حتي اين راهكار هم نتوانسته آمار سفرها را افزايش دهد، چراكه پرداخت قسط كالاهاي معيشتي براي مردم واجب‌تر از پرداخت قسط سفرهاي تفريحي است. نگاهي به قيمت تورهاي داخلي بيندازيد متوجه مي‌شويد كه تا چه اندازه هزينه سفرها افزايش پيدا كرده و حتي كساني كه عمدتا با وسيله نقليه شخصي به مسافرت مي‌رفتند هم حالا ديگر از پس هزينه‌هاي خورد و خوراك و اقامت در شهر ديگر بر نمي‌آيند.

قيمت‌هاي ميليون و تفريحاتي كه آرزو شده است

حتي اگر قرار باشد براي چند روز به يكي از شهرهاي شمالي كشور سفر كنيد آن هم در تعطيلاتي مانند نوروز بايد حداقل براي هر شب اقامت در ارزان‌ترين و بي‌كيفيت‌ترين جاها هم شبي يك ميليون و 500 تا 2ميليون تومان در نظر بگيريد. اگر بخواهيد در محلي قابل‌قبول ساكن شويد كه قيمت‌ها از حداقل شبي 4ميليون شروع مي‌شود و البته براي آنها كه توانايي پرداخت هزينه‌هاي سفر را دارند ويلاهايي با اجاره هر شب بين 8 تا 12 ميليون تومان هم پيدا مي‌شود. ديگر شهرهاي بزرگ مانند اصفهان و شيراز و يزد و... هم از اين قاعده مستثني نيست. وقتي قيمت يك صبحانه براي خانواده‌اي 4 نفره كه به شيراز مسافرت كرده‌اند نزديك به 2 ميليون تومان مي‌شود تو خود ديگر بخوان حديث مفصل از اين مجمل. قيمت تورها هم كه نجومي است. تور زميني شيراز با اتوبوس VIP شروع قيمت‌ها از 9 ميليون تومان است. تور هوايي قشم تنها 4 روز 29 ميليون تومان است و تور اصفهان 10 ميليون تومان و تور كيش 25 ميليون تومان. همين قيمت‌ها نشان مي‌دهد كه بسياري از مردم توانايي پرداخت اين هزينه‌ها را ندارند. البته كه هر چه به روزهاي پاياني اسفند نزديك مي‌شويم اين قيمت‌ها افزايش بيشتري پيدا مي‌كنند و به اين ترتيب بيش از 70 درصد مردم كه حالا به گواه آمارهاي رسمي زير خط فقر به‌سر مي‌برند و از پس هزينه‌هاي معيشتي خود هم برنمي‌آيند توان استفاده از اين امكانات را نداشته و سفر به رويايي دور و دراز برايشان تبديل شده است.

كاهش سهم سفر در سبد خانوار ايراني

آمارهاي اخير نشان مي‌دهند كه سهم سفر در سبد هزينه خانوارهاي ايراني به‌طور قابل‌توجهي كاهش يافته است. مركز آمار ايران در گزارشي كه به‌تازگي منتشر كرده، نشان مي‌دهد كه سهم سفر در سبد هزينه سالانه خانوارها از۳درصد در سال ۱۳۹۶ به ۱،۶درصد در سال ۱۴۰۱ رسيده است. اين كاهش به وضوح نشان‌دهنده تاثيرات بالاي هزينه‌هاي زندگي، به‌ويژه خوراك و مسكن، در تصميمات مالي خانوارهاست. اين درحالي است كه برخي گزارش‌ها همچنان بر ظرفيت‌ها و پتانسيل‌هاي گردشگري ايران تاكيد دارند، اما واقعيت‌هاي اقتصادي حاكم، فضا را براي تحقق اين پتانسيل‌ها تنگ‌تر از پيش كرده است. اگرچه گردشگري مي‌تواند منبع درآمد و اشتغال‌زايي باشد، آمارهاي موجود در اين زمينه از افت چشمگير قدرت خريد مردم براي سفر و تفريح حكايت دارند. به عنوان مثال، گزارشي از اتاق بازرگاني تهران نشان مي‌دهد كه هر خانوار تهراني در سال تنها قادر به صرف ۵،۵ميليون تومان براي سفر و تفريح است كه به‌زعم بسياري از كارشناسان اين رقم حتي براي يك سفر يك‌روزه نيز ناكافي است. اين در حالي است كه هزينه‌هاي يك سفر متوسط، از جمله هزينه‌هاي اقامت و حمل‌ونقل، به‌شدت افزايش يافته است. بسياري از كارشناسان مي‌گويند كه اين كاهش سهم سفر، نه‌تنها به‌دليل كاهش قدرت خريد مردم، بلكه به‌دليل عدم توجه به نيازهاي اين صنعت در سطوح مختلف دولتي و اقتصادي است. وقتي هزينه سفر به يكي از استان‌هاي جنوبي يا شمالي با سه شب اقامت در هتل‌ها، به رقمي معادل ۱۶ ميليون تومان مي‌رسد، براي بسياري از خانوارها كه درگير چالش‌هاي روزمره اقتصادي هستند، حتي تصور سفر به خارج از شهر غيرممكن مي‌شود.

وضعيت سفرهاي داخلي و خارجي

در اين زمينه، گزارش‌هاي منتشر شده از وضعيت گردشگري داخلي و خارجي به‌ويژه در سال‌هاي اخير، شاهدي بر عدم هم‌راستايي ميان رشد واقعي سفرها و نيازهاي اقتصادي مردم است. براساس آمار منتشره از مركز آمار ايران، كه به بررسي وضعيت اجتماعي و فرهنگي ايران مي‌پردازد و در تابستان ۱۴۰۳ منتشر شده است، در سال ۱۴۰۰بيش از ۷۵درصد از خانوارهايي كه به سفر رفته بودند، وسيله‌نقليه شخصي داشتند و جالب آنكه ۶۰درصد از خانوارهايي كه سفر نكرده بودند نيز وسيله‌نقليه شخصي دراختيار داشتند. اين نشان مي‌دهد كه امكان سفر به بسياري از نقاط براي قشر وسيعي از مردم، به دليل هزينه‌هاي بالاي ديگر اقلام ضروري زندگي، محدود شده است. از طرفي، گزارش‌هاي فصل زمستان ۱۴۰۲ نيز نشان‌دهنده افزايش تعداد بازديدكنندگان از موزه‌ها و اماكن تاريخي و فرهنگي ايران است. در اين فصل، تعداد بازديدكنندگان ايراني از اين اماكن به ۴۲۸ هزار ۸۷۵تن و تعداد بازديدكنندگان خارجي ۷۵ هزار و ۹۶۰تن نفر رسيده است كه نسبت به سال گذشته، به ترتيب افزايش ۱۶۵هزار و ۷۱۸ تن و ۱۸هزار و ۶۰ نفر را نشان مي‌دهد. براساس گزارش بررسي وضعيت اجتماعي و فرهنگي ايران كه توسط مركزآمار منتشر شده است، تعداد گردشگران ورودي به كشور در زمستان ۱۴۰۲ نيز نشان‌دهنده افزايش ۴۴۷هزار و۶۰۸ نفري گردشگران زميني و۱۵۶هزار و ۷۸۹ نفري گردشگران هوايي است. اين افزايش آمارها اگرچه نشان‌دهنده رونق نسبي صنعت گردشگري خارجي است، اما ناتواني بخش وسيعي از مردم ايران در استفاده از اين امكانات را نمي‌توان ناديده گرفت.

۷۵ درصد از خانوارهاي ايراني قادر به سفر رفتن نيستند

آمارهاي موجود درخصوص هزينه‌هاي سفر نيز تصوير روشني از وضعيت اقتصادي خانوارهاي ايراني ارايه مي‌دهند. در گزارش بانك مركزي كه به تازگي منتشر شده است، هر خانوار ايراني در سال ۱۴۰۲ به‌طور ميانگين ۱۲،۵ ميليون تومان براي تفريح و سرگرمي هزينه كرده است. اما اين مبلغ نمي‌تواند پوشش‌دهنده هزينه‌هاي سفر به مقاصد مختلف باشد، به‌ويژه وقتي كه هزينه يك سفر متوسط، شامل اقامت سه شب و حمل‌ونقل، براي هر فرد به بيش از ۱۶ميليون تومان برسد. با اين حساب، حدود ۷۵درصد از خانوارهاي ايراني قادر به سفر نخواهند بود، چراكه هزينه‌ها براي بسياري از آنها بيشتر از خط فقر سفر است. براساس نتايج بررسي‌هاي اخير، خط فقر سفر در سال ۱۴۰۳ معادل ۱۵ تا ۱۶ ميليون تومان تخمين زده شده است و تنها حدود يك‌چهارم خانوارها قادر به گذراندن تعطيلات در اين شرايط اقتصادي هستند.

در بخش بين‌المللي سفر با ۳۷ درصد كاهش روبه‌رو بوده‌ايم

در بخش گردشگري خارجي، آمارهاي بين‌المللي از جمله گزارش‌هاي سازمان جهاني گردشگري un tourism، وضعيت ايران را در مقايسه با قبل از همه‌گيري كرونا (۲۰۱۹) نامناسب‌تر از پيش نشان مي‌دهند. طبق آمارهاي اين سازمان، ميزان ورودي گردشگران خارجي به ايران در ۶ ماهه نخست سال ۲۰۲۴، با وجود رشد نسبت به سال‌هاي گذشته، هنوز ۳۷ درصد كمتر از قبل از كروناست. در نيمه اول سال ۲۰۲۴، ايران ميزبان ۳ ميليون و ۱۲۹ هزار و ۴۴۹ نفر گردشگر خارجي بوده كه اين رقم در مقايسه با سال ۲۰۲۳ با كمي افزايش همراه بوده است. از‌سوي ديگر، صادرات صنايع‌دستي نيز در سال‌هاي اخير با افت روبه‌رو شده است. ارزش صادرات صنايع‌دستي ايران بدون احتساب زيورآلات سنتي از ۲۸۱ ميليون دلار در سال ۱۳۹۶ به ۲۲۴ ميليون دلار در سال ۱۴۰۱ كاهش يافته است.براساس گزارش مركز آمار ايران در زمستان ۱۴۰۲ نيز اين ارزش صادرات ۴۱ ميليون دلار بوده كه نسبت به فصل قبل كاهش چشمگيري داشته است. اين افت در صادرات صنايع‌دستي، به‌ويژه در شرايطي كه تلاش‌هايي براي معرفي و گسترش اين صنايع در سطح جهاني صورت مي‌گيرد، قابل‌تأمل است.

بحران اقتصادي  و تاثيرات آن بر گردشگري

با توجه به آمارهاي موجود، مشخص است كه صنعت گردشگري ايران به‌ويژه در حوزه سفرهاي داخلي با مشكلات زيادي روبه‌رو است. از يك‌سو، وضعيت اقتصادي و افزايش هزينه‌هاي زندگي موجب كاهش قابل‌توجه سهم سفر از سبد هزينه خانوارها شده است و ازسوي ديگر، آمارهاي گردشگري خارجي نشان مي‌دهند كه ايران هنوز نتوانسته به‌طور كامل از ظرفيت‌هاي خود در جذب گردشگر بهره‌برداري كند.اين وضعيت، كه با كاهش صادرات صنايع‌دستي و كاهش قدرت خريد مردم براي سفر و تفريح همراه است، نيازمند بازنگري جدي در سياست‌هاي اقتصادي و گردشگري كشور است. حمايت از اين صنعت مي‌تواند به عنوان يك راهكار موثر در رشد اقتصادي و كاهش فشارهاي اقتصادي بر مردم، به‌ويژه در عرصه سفر و گردشگري، عمل كند.