با فشار فزاينده در صادرات نفتي چه بايد كرد؟

آيا وزارت نفت دولت چهاردهم، راهبرد مناسبي براي مقابله با كمپين فشار حداكثري ترامپ در نظر گرفته است يا نه؟ اين پرسشي است كه بعد از صحبت‌هاي اخير رييس‌جمهور در جلسه استيضاح همتی بازتاب‌هاي زيادي پيدا كرد و تحليل‌هاي فراواني درباره آن صورت گرفت. زماني است كه شما درباره صادرات نفت در شرايط عادي صحبت مي‌كنيد زماني هم درباره سخت‌تر شدن تحريم‌ها در بطن شرايط ويژه و بحراني صحبت مي‌كنيد، اين روند هم ساز و كار ديگري دارد. امروز وضعيت صادرات نفتي ايران گرفتار فشار زيادي است، اگر تلاش براي رفع تحريم‌ها در دستور كار قرار نگيرد بر دامنه مشكلات افزوده مي‌شود. به‌طور كلي هيچ فردي نمي‌داند ظرفيت صادرات نفت ايران چقدر است؟ فقط روشن است كه يك مقدار مشخصي نفت صادر مي‌شود، اينكه چه ميزان نفت با چه ساز و كاري صادر مي‌شود، مشخص نيست و كسي از آن خبر ندارد. 

بخشي از اين ميزان نفت خام در ازاي بودجه مكمل در اختيار نهادهاي نظامي قرار مي‌گيرد و بخشي هم توسط بخش خصوصي صادر مي‌شود. دولت چهاردهم به هيچ‌وجه طي شش ماه و يكسال و... نمي‌تواند اقدام قابل توجهي در بهبود شاخص‌ها بردارد. از شهريورماه كه كابينه چهاردهم تشكيل شد تا به امروز كشور با بحران‌هاي زيادي روبه رو بوده است. ترامپ در بهمن ماه روي كار آمد، فاصله روي كار آمدن دولت چهاردهم تا پيروزي ترامپ حدودا 3ماه بود. در آن برهه وزارت نفت با پرونده‌هاي مهمي چون تامين گاز براي زمستان مواجه بود. اينكه صادرات نفتي چقدر در اولويت كارهاي وزارتخانه قرار داشت من خبر ندارم. اما معتقدم ساز و كار فروش نفت خام كشور، ‌چندان به وزارت نفت ارتباطي ندارد و نهادهاي فرادستي در اين زمينه تصميم‌گيري مي‌كنند. بيشتر نهادها، افراد و گروه‌هايي كه مي‌توانند اين نفت را به فروش برسانند دخيل هستند. در واقع برنامه‌ريزي و راهبري براي فروش نفت ايران در دوران تحريم در سطحي فراتر از دولت و وزارت نفت تصميم‌گيري مي‌شود. وزارت نفت، مواد خام را در اختيار اين گروه‌ها و افراد قرار مي‌دهد و چندان در روند كلي فروش نفت دخيل نيست. اين روند مختص اين دولت نيست و از قبل دولت چهاردهم هم وجود داشته و تغيير دولت‌ها در آن اثرگذار نبوده است. البته وزير نفت هم اشاره كردند هر اندازه سخت‌گيري‌ها بيشتر شود، راهبردهاي ايران هم تغيير كرده و متناسب با شرايط جديد انعطاف پيدا مي‌كند. تلاش وزارت نفت تا به امروز بيشتر در راستاي نظم و نسق دادن به وضعيت كلي وزارتخانه، افزايش توان توليد نفت خام، گاز طبيعي و... (به خصوص براي فصل زمستان در دستور كار بوده است. وقتي در ايران مصرف فرآورده‌ها كنترل شده، تنوعي در سبد سوختي كشور ايجاد شود، مي‌توان نفت خام توليد شده را به فرآورده بدل كرد. تبديل به فرآورده و فروختن آن بسيار ساده‌تر از فروش نفتي است كه مشخصه ثابتي دارد. در شرايط فعلي اگر قرار باشد، نفت خام ايران به فروش برسد، بايد با چند نوع نفت خام ديگر اصطلاحا بِلِند (تركيب و مخلوط) شود تا رد  و اثري از خود به جاي نگذارد. اما ايران فرآورده‌هاي نفتي را به راحتي مي‌تواند به فروش برساند. چه توليد  بنزين، چه گازوئيل، مازوت يا ساير فرآورده‌هاي ارزشمند مثل LPG كه مشتريان دست به نقدي را دارد. اگر ايران  بتواند مصرف داخلي خود در فرآورده‌های بنزين و گازوئيل (به خصوص 4فرآورده اصلي) كنترل كند، مي‌تواند فرآورده‌هاي ارزشمند بيشتري را به جاي نفت خام صادر كند. اتفاقا اين محصولات ارزش افزوده بيشتري دارند و ريسك پايين‌تري در معاملات دارند. در اين بخش نيازي به تخفيف براي مشتريان وجود ندارد، اينقدر خواستار دارند كه ايران تعيين‌كننده قيمت و نحوه فروش و نحوه دريافت پول خواهد بود. بايد به سمت اين نوع صادرات و توليد محصولات گام‌برداريم.