هدف‌گذاري پوشش فيبر نوري براي 20 ميليون نفر
شبكه ملي اطلاعات يكي از پروژه‌هاي اساسي و زيرساختي كشور است كه با هدف ارتقای امنيت، سرعت و كيفيت ارتباطات در فضاي مجازي ايران راه‌اندازي شده است. اين پروژه كه از اوايل دهه ۸۰ در دستور كار قرار گرفت، در مسير توسعه خود مراحلي متعدد را پشت سر گذاشته و تا سال ۱۴۰۲، پيشرفت ۵۹.۱۸ درصدي را ثبت كرده است.
شبكه ملي اطلاعات يكي از پروژه‌هاي اساسي و زيرساختي كشور است كه با هدف ارتقای امنيت، سرعت و كيفيت ارتباطات در فضاي مجازي ايران راه‌اندازي شده است. اين پروژه كه از اوايل دهه ۸۰ در دستور كار قرار گرفت، در مسير توسعه خود مراحلي متعدد را پشت سر گذاشته و تا سال ۱۴۰۲، پيشرفت ۵۹.۱۸ درصدي را ثبت كرده است. همچنين در پايان برنامه هفتم شبكه ملي اطلاعات بايد ۹۹ درصد محقق شده باشد و تعداد خانوار تحت پوشش فيبرنوري به ۲۰ ميليون نفر برسد. شبكه ملي اطلاعات يكي از پروژه‌هاي بزرگ زيرساختي است كه در ايران با هدف تأمين نيازهاي ارتباطي و اطلاعاتي كشور در فضاي مجازي آغاز شده است. اين پروژه از سال‌هاي اوليه دهه ۸۰ مطرح شده و در طول سال‌ها توسعه پيدا كرده است. اولين‌بار در سال ۱۳۸۴، شبكه ملي اطلاعات با هدف بهره‌برداري از فرصت‌هاي فضاي مجازي براي نشر فرهنگ اسلامي-ايراني مورد توجه قرار گرفت. در آن زمان، تصميماتي در هيات دولت براي آغاز طراحي و راه‌اندازي اين شبكه گرفته شد و بر اساس آن پيش‌بيني شده بود كه در مدت ۳ سال اين شبكه به بهره‌برداري برسد. در سال ۱۳۸۵، وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات شروع به طراحي‌هاي اوليه شبكه ملي اطلاعات كرد و در سال ۱۳۸۶، برنامه‌هاي اجرايي راه‌اندازي و بهره‌برداري آن در هيات وزيران تصويب شد. در سال ۱۳۸۹، با توجه به نيازهاي بيشتري كه در راستاي اجراي سند چشم‌انداز بيست‌ساله كشور به وجود آمده بود، اين پروژه به‌طور جدي‌تري در دستور كار قرار گرفت و نام آن به «شبكه ملي اطلاعات» تغيير يافت. ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه، وزارت ارتباطات را موظف كرده بود كه اقدامات لازم براي راه‌اندازي و توسعه اين شبكه انجام دهد. هدف اصلي اين برنامه، تأمين دسترسي سريع و ايمن به اينترنت و همچنين ايجاد زيرساخت‌هاي داخلي براي نگهداري و انتقال داده‌ها در داخل كشور بود. اين اهداف در كنار امنيت فضاي مجازي و تسهيل دسترسي به خدمات مختلف براي مردم، در دستور كار قرار گرفت. طبق اين سند، هدف اين بود كه تا پايان برنامه پنج‌ساله، ۶۰ درصد خانوارهاي كشور به شبكه ملي اطلاعات متصل شوند و دسترسي به اينترنت براي كليه كسب‌وكارها و دستگاه‌هاي اجرايي فراهم شود. در سال‌هاي بعدي، مشخصاً در سال‌هاي ۱۳۹۲ و ۱۳۹۵، الزامات و چارچوب‌هاي شبكه ملي اطلاعات در جلسات شوراي عالي فضاي مجازي مطرح و تصويب شد. هدف اين بود كه شبكه‌اي مستقل، امن، و پايدار با سرعت بالا در اختيار كاربران و دستگاه‌هاي اجرايي قرار گيرد. همچنين، تلاش بر اين بود كه اين شبكه به گونه‌اي طراحي شود كه امكان تعامل با ساير شبكه‌هاي جهاني نيز فراهم باشد، اما بدون آنكه كنترل و مديريت كشور در حوزه ارتباطات و اطلاعات داخلي تحت تأثير قرار گيرد. در سال ۱۳۹۷، با پيشرفت‌هاي چشمگير در حوزه فناوري اطلاعات و ارتباطات و همچنين ظهور اينترنت اشياء (IoT)، شوراي عالي فضاي مجازي تصميم به تكميل الزامات شبكه ملي اطلاعات بر اساس اين فناوري‌ها گرفت. اين تحول، همچنين زمينه‌اي براي توسعه كاربردهاي جديد در فضاي مجازي مانند كلان‌داده‌ها، هوشمند‌سازي، و ارتباطات ماشيني فراهم كرد. در سال ۱۳۹۹، شوراي عالي فضاي مجازي براي تقويت و توسعه اين پروژه، طرح كلان و معماري جديدي براي شبكه ملي اطلاعات تدوين كرد. اين طرح، شامل اهداف راهبردي و عملياتي جديد بود كه پيش‌بيني مي‌كرد تا سال ۱۴۰۴ شبكه ملي اطلاعات به ۹۹ درصد اهداف خود دست يابد. همچنين، تا پايان برنامه هفتم توسعه، تعداد خانوارهايي كه تحت پوشش فيبر نوري قرار مي‌گيرند به ۲۰ ميليون نفر برسد. شبكه ملي اطلاعات قرار است به عنوان زيرساختي پيشرفته، بهره‌برداري از مزاياي اقتصادي و فرهنگي فضاي مجازي را تسهيل كرده و با حفاظت از اطلاعات و ارتباطات كاربران ايراني، امنيت فضاي مجازي كشور را ارتقا دهد. در حال حاضر، شبكه ملي اطلاعات از زيرساخت‌هاي ارتباطي و مراكز داده داخلي تشكيل شده و به‌طور گسترده در سراسر كشور پياده‌سازي شده است. اين شبكه قرار است ضمن تأمين ارتباطات داخلي ايمن، امكان دسترسي به اينترنت براي مردم، كسب‌وكارها و دستگاه‌هاي اجرايي را نيز فراهم كند. آمار پيشرفت شبكه ملي اطلاعات در سال‌هاي اخير نشان مي‌دهد كه تا پايان سال ۱۴۰۲، پيشرفت شبكه به ۵۹.۱۸ درصد رسيده است. اين شاخص‌ها به‌طور مداوم توسط مركز ملي فضاي مجازي به‌روزرساني مي‌شوند و ۳۰ هدف عملياتي براي سنجش پيشرفت در اين پروژه در نظر گرفته شده است. اهداف اين پروژه عمدتاً شامل افزايش سرعت اينترنت، بهبود دسترسي به خدمات داخلي و تسهيل دسترسي به فناوري‌هاي نوين است.
ميزان پيشرفت شبكه ملي اطلاعات
تا پايان برنامه هفتم بايد به ۹۹درصد برسد
در اين راستا در پايان برنامه هفتم شبكه ملي اطلاعات بايد ۹۹ درصد محقق شده باشد و تعداد خانوار تحت پوشش فيبرنوري به ۲۰ ميليون نفر برسد. به گزارش مركز ملي فضاي مجازي، ۱۴ شهريورماه سال ۹۴، رهبر معظم انقلاب احكام اعضاي جديد دور دوم شوراي عالي فضاي مجازي را صادر و دستورات جديدي براي عملكرد بهتر شورا در ۱۰ بند ذكر فرمودند. در يكي از بندهاي فرامين رهبر معظم انقلاب به شبكه ملي اطلاعات اشاره شده و آمده بود: «تسريع در راه‌اندازي شبكه ملي اطلاعات پس از تصويب طرح آن در شوراي عالي و نظارت مستمر و موثر مركز ملي بر مراحل راه‌اندازي و بهره‌برداري از آن.» اين مساله موجب شد تا طرح كلان و معماري شبكه ملي اطلاعات، در جلسه شصت و ششم شوراي عالي فضاي مجازي در تاريخ ۲۵ شهريورماه ۹۹ به تصويب برسد.
چشم‌انداز شبكه ملي اطلاعات
طبق برنامه پنجم توسعه شبكه ملي اطلاعات به عنوان اصلي‌ترين زيرساخت اطلاعاتي و ارتباطي كشور در بر‌گيرنده اهداف راهبردي در حوزه‌هاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي بود. فراگيري خدمات الكترونيك شامل خدمات عمومي مانند دولت الكترونيك و افزايش بهره وري و توانايي اعمال مديريت حداكثري بر دسترسي به آن، گسترش محتواي ايراني اسلامي و بالا بردن سواد ديجيتال و افزايش امنيت و قابليت اطمينان فضاي ديجيتال از جمله اين اهداف است. موضوع شبكه ملي اطلاعات در برنامه ششم توسعه و برنامه هفتم توسعه كه سال جاري به تصويب رسيد نيز ذكر شده است؛ فصل سيزدهم برنامه هفتم توسعه پيرامون توسعه شبكه ملي اطلاعات و اقتصاد ديجيتال است و براساس جدول شماره ۱۴، در پايان برنامه هفتم شبكه ملي اطلاعات بايد ۹۹ درصد محقق شده باشد و تعداد خانوار تحت پوشش فيبرنوري به ۲۰ ميليون نفر برسد. براساس ماده ۶۵ قانون برنامه هفتم توسعه، وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات مكلف است با استفاده از ظرفيت سرمايه‌گذاري و مشاركت بخش خصوصي، تعاوني و نهادهاي عمومي و با ارتقاي الگوي (مدل) اقتصادي، امكان اتصال اماكن اداري، تجاري و مسكوني شهرهاي هر استان به شبكه ملي اطلاعات را از طريق شبكه دسترسي مبتني بر تار (فيبر) نوري و دسترسي پرسرعت روستاهاي بالاي بيست خانوار فراهم كند. وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات همچنين مكلف است گزارش عملكرد اين بند را هر شش ماه يك بار به مجلس ارسال كند. شبكه ملي اطلاعات به عنوان زيرساخت فضاي مجازي كشور قرار است در راستاي ارايه خدمات زيرساختي پيشرفته و مطابق نيازهاي كشور، بهره‌مندي از مزاياي اقتصادي صنعت و زيست بوم ملي فضاي مجازي، صيانت و رشد فرهنگ اسلامي - ايراني در فضاي مجازي و حفاظت از اطلاعات و ارتباطات كاربران ايراني در برابر تهديدات عليه امنيت و حريم خصوصي باشد. شبكه ملي متشكل از زيرساخت‌هاي ارتباطي، مراكز داده توسعه يافته داخلي دولتي و غيردولتي و همچنين زيرساخت‌هاي نرم‌افزاري است كه در سراسر كشور گسترده شده است. اين شبكه ظرفيت لازم براي «نگهداري و تبادل امن اطلاعات داخلي دركشور به منظور توسعه خدمات الكترونيكي» و «دسترسي به اينترنت » از طريق بستر ارتباطي باند پهن سراسري براي كاربران خانگي، كسب‌وكارها و دستگاه‌هاي اجرايي را فراهم مي‌كند. اين شبكه تجميع‌كننده شبكه‌هاي اختصاصي، محلي و ملي در كشور است كه از دو بخش اختصاصي و عمومي تشكيل مي‌شود. بخش اختصاصي براي ارتباط و تبادل اطلاعات و خدمات دستگاه‌هاي اجرايي با يكديگر و بخش عمومي براي ارايه خدمات به كاربران عمومي است و اين دو بخش در نقاطي نظير مراكز داده با يكديگر اتصال دارند. شبكه ملي اطلاعات موظف است با ايجاد زيرساخت مناسب توسط دولت براي انجام وظايف حاكميتي و شكستن انحصار همزمان با كاهش تصدي‌گري دولت در عرصه‌هاي غير ضروري فناوري اطلاعات وارد شود. ايجاد بستر ارتباطي امن و پيشرفته براي توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات در كشور، خدمات لازم جهت اطلاع‌رساني و خدمت رساني بهينه الكترونيكي به مردم، نگهداري و انتقال اطلاعات و خدمات ملي در داخل كشور و صرفه جويي و كاهش هزينه‌هاي ارتباط با اينترنت از ديگر وظايف شبكه ملي اطلاعات است. همچنين با شبكه ملي مي‌توان تهديدات سايبري را بهتر شناسايي و مديريت كرد و در مواقع بحران يا حملات سايبري، شبكه ملي اطلاعات امكان ايجاد ارتباطات امن و پايدار براي نهادهاي دولتي و خدمات عمومي را فراهم مي‌كند و نيز با متمركز كردن اطلاعات داخلي در يك زيرساخت ملي، امكان حفاظت از داده‌ها و اطلاعات حياتي كشور در برابر حملات خارجي افزايش مي‌يابد.
ميزان پيشرفت شبكه ملي تا به امروز
۲۷ اسفندماه سال گذشته دكتر سيد محمدامين آقاميري دبير شوراي عالي و رييس مركز ملي فضاي مجازي آخرين وضعيت پيشرفت شبكه ملي اطلاعات را اعلام كرد و گفت: پيشرفت شبكه ملي اطلاعات طبق ارزيابي‌هاي مركز ملي با شاخص‌هاي جديد، به ۵۹.۱۸درصد رسيده است. به گفته آقاميري، شاخص‌هاي سنجش ميزان پيشرفت شبكه ملي اطلاعات دچار نقايص جدي بود كه مركز ملي فضاي مجازي با مشاركت دستگاه‌هاي متولي و كارشناسان خبره، اين شاخص‌ها را به روز كرد. در واقع براي شبكه ملي اطلاعات ۳۰ هدف عملياتي تعريف شده كه براي تحقق هر هدف تعدادي شاخص تعيين و جمعاً ۱۲۲ شاخص مورد ارزيابي قرار گرفته است؛ با بررسي ميزان پيشرفت اهداف و شاخص‌هاي آن، پيشرفت كلي شبكه ملي اطلاعات نيز برآورد مي‌شود. اين اهداف عمدتا در حوزه افزايش سرعت اينترنت، مزيت‌بخشي كيفي در دسترسي به خدمات و محتواي داخلي، دسترسي پر سرعت براي كسب‌وكارها و مراكز آموزشي و تسهيل دسترسي به فناوري‌هاي نوين است. اهداف عملياتي شبكه ملي اطلاعات همواره در حال بازنگري است و با توجه به توسعه فناوري‌هاي صورت گرفته، سطح كيفيت مورد نظر در شبكه ملي ارتقا داده مي‌شود. آقاميري جمعه شب در گفت‌وگوي ويژه خبري در خصوص آخرين وضعيت شبكه ملي اطلاعات اعلام كرد كه اگر شبكه ملي اطلاعات به‌طور كامل پياده‌سازي شود، شبكه‌اي امن، با سرعت و باكيفيت براي مردم فراهم شده و به دغدغه مردم در اين خصوص پاسخ داده مي‌شود كه در همين راستا در حال بررسي و تجميع ارزيابي‌ها هستيم و تا پايان سال يا هفته آخر فروردين، ميزان پيشرفت سال ۱۴۰۳ را اعلام خواهيم كرد.