بحران در تالاب‌ها
مدت‌هاست كه شواهد از وضعيت بحراني محيط زيست آبي كشور خبر مي‌دهند. از خشكي تالاب‌ها گرفته تا تبديل شدن درياچه اروميه به شوره زار و ترك خوردن زمين‌هاي زاينده رود از بي‌آبي. استفاده غيرمنطقي از سفره‌هاي آب زيرزميني، شكست در ديپلماسي آب و ندادن حقابه ايران توسط همسايه‌هاي شرقي و شمالي و غربي، استفاده بي‌رويه صنايع از منابع آبي و ... همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا بحران آبي در كشور هر روز تشديد شود.
مدت‌هاست كه شواهد از وضعيت بحراني محيط زيست آبي كشور خبر مي‌دهند. از خشكي تالاب‌ها گرفته تا تبديل شدن درياچه اروميه به شوره زار و ترك خوردن زمين‌هاي زاينده رود از بي‌آبي. استفاده غيرمنطقي از سفره‌هاي آب زيرزميني، شكست در ديپلماسي آب و ندادن حقابه ايران توسط همسايه‌هاي شرقي و شمالي و غربي، استفاده بي‌رويه صنايع از منابع آبي و ... همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا بحران آبي در كشور هر روز تشديد شود. حالا اين بحران به اصفهان و يزد رسيده و معلوم نيست در آينده‌اي نزديك كدام شهرهاي ديگر بر سر حقابه ممكن است با هم به اختلاف بخورند. اما يكي از مهم‌ترين عرصه‌هاي آبي كشور كه هر روز در شرايط بدتري قرار مي‌گيرد تالاب‌هاست. اكثر تالاب‌هاي كشور يا خشك شده‌اند يا در آستانه خشك شدن قرار دارند و اين مساله مي‌تواند اكوسيستم منطقه را با مشكل مواجه كند.
بارش كم و حاكم شدن خشكسالي در كشور
معاون محيط زيست دريايي و تالاب‌ها در اين باره گفت: اكنون تالاب‌هايي كه در داخل پهنه خشكي هستند، مانند گاوخوني، شرايط خوبي ندارند و تقريبا خشك شده‌اند، جازموريان نيز شرايط خوبي ندارد. سال گذشته بارندگي‌ها بسيار كم بود و خشكسالي شديدي در كشور حاكم شد كه اثر خود را بر تالاب‌هاي كشور گذاشته است، تالاب شادگان كمتر از ۵۰ درصد آب دارد. اين وضعيت به دليل آن است كه پنج استان آبخيز ما يعني چهارمحال و بختياري، كهگيلويه و بويراحمد، لرستان، شمال استان خوزستان و استان ايلام، به‌شدت درگير خشكسالي شده و آب تالاب‌هاي خوزستان وابسته به بارش‌ها در اين استان‌ها است، همچنين آب تالاب هورالعظيم وابسته به بارش‌هايي است كه در ايلام و كرمانشاه اتفاق مي‌افتد؛ اما متأسفانه وضعيت بارش‌ها بسيار كم بوده و تا اواخر اسفند ۱۴۰۳ نسبت به ميانگين بارش حدود ۳۸ درصد كاهش بارندگي داشته‌ايم، اميدوارم در روزهاي آغازين سال ۱۴۰۴ در فروردين‌ماه بارش‌هاي خوبي داشته باشيم كه تا حدودي كمبودها جبران شود. احمدرضا لاهيجان‌زاده درباره اقدامات عملكردي معاونت دريايي سازمان محيط زيست در ۶ ماهه دوم سال گذشته افزود: معاونت دريايي و تالاب‌ها يكي از تخصصي‌ترين و پركارترين معاونت‌هاي سازمان حفاظت محيط‌زيست است كه هم بايد در پهنه آبي دريا فعاليت نظارتي و پژوهشي داشته باشد و هم در طول سواحل و پهنه‌هاي منتهي به دريا توسعه دريا محور را رصد و سياستگذاري كند، به اين مسووليت‌ها، موضوع بسيار مهم و تخصصي حفاظت و احيا تالاب‌ها را هم بايد اضافه كرد، علاوه بر اين تعهدات بين‌المللي نظير كنوانسيون تهران براي حفاظت از محيط زيست درياي خزر، كنوانسيون لندن براي جلوگيري از آلودگي دريا ناشي از دفع مواد زائد و ديگر مواد و زباله، كنوانسيون مارپل براي جلوگيري از آلودگي ناشي از كشتي‌ها و كنوانسيون منطقه‌اي كويت موسوم به راپمي براي حفاظت از محيط زيست خليج فارس و درياي عمان به عنوان تعهدات در حوزه دريا و كنوانسيون رامسر براي حفاظت از تالاب‌ها و پرندگان مهاجر را به فعاليت‌هاي اين معاونت بايد اضافه كرد.
توسعه دريامحور يكي از سياست‌هاي اصلي نظام در اسناد بالادستي
وي گفت: در سال‌هاي اخير موضوعي تحت عنوان توسعه دريامحور به يكي از سياست‌هاي اصلي نظام در اسناد بالادستي تبديل شده است، توسعه دريامحور به اين دليل مطرح مي‌شود كه با توجه به تقسيم‌بندي جغرافيايي كه در ايران وجود دارد، عمده منابع آبي ما در يك پهنه محدود از كشور، يعني نيمه غربي كشور قرار گرفته و محدوده مركزي و شرق كشور از اين منبع مهم حياتي در حداقل قرار دارد. با اين حال، توسعه جمعيت و به تناسب آن، توسعه صنعت و كشاورزي نيز تا حدي در اين مناطق صورت گرفته كه ديگر جوابگوي اين ميزان از جمعيت كشور در بسياري از مناطق كم‌آب نيست. ضمن اينكه به دليل عدم توسعه و استقرار جمعيت به سمت دريا خصوصا سواحل جنوب، بارگذاري بيش از توان قابل تحمل سرزميني بر منابع آبي وارد شده و دچار مشكلات عديده‌اي در داخل سرزمين شده‌ايم. به عنوان مثال، سفره‌هاي آب زيرزميني ما به‌شدت كاهش يافته است. با پايين رفتن سفره‌هاي آب زيرزميني، رطوبت خاك را از دست داده و بسياري از پهنه‌ها با پديده گرد و غبار مواجه شده‌اند. وي افزود: با كاهش سفره‌هاي آب زيرزميني، كيفيت آب نيز كاهش يافته و مناسب براي فعاليت‌هايي نظير كشاورزي نيست. بدتر از همه، فرونشست زمين است، با كاهش سفره‌هاي آب زيرزميني، متأسفانه فرونشست زمين را در استان‌هاي زيادي شاهد هستيم به‌طوري كه در ۳۰ استان به نسبت‌هاي مختلفي اتفاق افتاده است؛ از فرونشست ۲ سانتي‌متري تا فرونشست بالاي ۴۰ سانتي‌متر در سال گزارش شده، حتي در مناطقي در استان‌هاي كويري، فرونشست بيش از اين ارقام در سال نيز گزارش شده است.
توسعه دريامحور الزامي براي
پيشرفت كشور
پايان مطالعات استانداردهاي تخليه پساب به تالاب‌ها
معاون محيط زيست دريايي و تالاب‌ها افزود: يكي ديگر از اقداماتي كه به تازگي به اتمام رسيد، بحث تعيين استاندارد تخليه پساب به دريا بود كه حدود سه سال پيش مطالعات آن انجام و ابلاغ شد. در دوره اخير، علاوه بر اينكه اين موضوع را نهايي كرديم و جزو استانداردهاي ما لحاظ مي‌شود، مطالعات استانداردهاي تخليه به تالاب‌هاي كشور نيز به اتمام رسيده و جزو برنامه‌هاي ۱۴۰۴ است كه بتوانيم اين مطالعات و استانداردها را به مرحله ابلاغ برسانيم و قانونمند كنيم، بسياري از تالاب‌هاي ما ساحلي هستند و در طول سواحل استقرار دارند.
تخليه لجن فاضلاب‌ها به دريا ممنوع
لاهيجان‌زاده تصريح كرد: يكي ديگر از كارهايي كه ما از اوايل سال بسيار پيگيري كرديم و در اين ۶ ماه به‌شدت بر آن تمركز داشتيم، تصويب پروتكل ارزيابي اثرات زيست‌محيطي فرامرزي محيط‌زيست درياي خزر بود كه ذيل كنوانسيون تهران تهيه شد و با پيگيري رياست سازمان محيط زيست و همكاري مجلس، به ويژه فراكسيون محيط‌زيست مجلس؛ به تصويب رسيد. يكي ديگر از مواردي كه امسال با جديت پيگيري كرديم و در اسفندماه ۱۴۰۳به تصويب مجلس رسيد، پروتكل الحاقي ذيل كنوانسيون لندن بود كه بر اساس اين پروتكل، تخليه لجن فاضلاب‌ها به دريا ممنوع شده و از فهرست هشت‌گانه قابل تخليه به دريا حذف گرديد. اين دومين موردي بود كه ما در مجلس در ۶ ماهه دوم سال ۱۴۰۳ توانستيم در حوزه دريا به تصويب برسانيم.
بازسازي آبسنگهاي مرجاني خليج فارس
لاهيجان‌زاده تصريح كرد: احياي بازسازي زيستگاه‌هاي آبسنگهاي مرجاني را در جزيره خارك و خليج چابهار به صورت ويژه پيگيري مي‌كنيم. در سال ۱۴۰۳، اين كار ادامه پيدا كرد و در سال ۱۴۰۴ برنامه جديدي را در راستاي موافقت‌نامه‌اي داريم كه تا شهريور ۱۴۰۴ بتوانيم چند هكتار ديگر به كاشت آبسنگهاي مرجاني ادامه دهيم. در مطالعات ارزش‌گذاري خدمات اكوسيستمي، ارزش‌گذاري زيستگاه حرا در خورخوران هرمزگان و تعيين حريم اكولوژيك اين محدوده در سال ۱۴۰۳ در دست اجرا بوده و اين مسير را در سال جديد دنبال خواهيم كرد.
آغاز اجراي طرح جامع احياي تالاب ميانكاله و خليج گرگان
معاون محيط زيست دريايي و تالاب‌ها افزود: يكي ديگر از كارهايي كه بسيار مهم بود و در۶ ماه دوم سال ۱۴۰۳ وقت گذاشتيم، آغاز اجراي طرح جامع احياي تالاب ميانكاله و خليج گرگان است كه حتما بايد اين طرح عملياتي شود. به دليل پسروي آب درياي خزر، بر اساس مطالعات و پيش‌بيني‌هاي محققان، اگر تا ۴ سال ديگر اقدام موثري براي انتقال آب از درياي خزر انجام ندهيم، خليج گرگان و تالاب ميانكاله را از دست خواهيم داد و ۴۶ تا ۵۲ هزار هكتار از اين عرصه مي‌تواند تبديل به كانون گرد و غبار شود و اثرات ناگواري را به همراه داشته باشد. ما مجددا اين پروژه را در ستاد ملي مطرح كرديم و درباره اعتبارات آن صحبت كرديم؛ الان در مرحله ايجاد يك رديف اعتباري براي اين پروژه هستيم و حتي با پيمانكاران مطرح كشور وارد مذاكره شديم كه بتوانيم هرچه زودتر طرح را شروع كنيم.
بازچرخاني آب در صنايع دريامحور
لاهيجان‌زاده تصريح كرد: پروژه‌اي كه اكنون در حال مطالعه كارشناسي است، تحت عنوان بررسي و تعيين بار آلودگي ورودي به خوريات ماهشهر، از واحدهاي پتروشيمي منطقه و تعيين مدل انتشار اين واحدها است كه تلاش مي‌كنيم تا پايان سال ۱۴۰۴ اين پروژه به اتمام برسد. اقداماتي براي بحث بازچرخاني آب در صنايع مجاور دريا و همچنين بازچرخاني فاضلاب‌هاي انساني كه قبلابه دريا تخليه مي‌شد آغاز كرديم كه اكنون در صنايع پتروشيمي اين كار شروع شده و فعاليت بسيار خوبي است. در فاضلاب‌هاي شهري مانند فاضلاب بندرعباس اين كار آغاز شده و پروژه پيشرفت فيزيكي خوبي دارد، ساير صنايع نيز پيشرفت‌هاي فيزيكي مناسبي دارند. در سال ۱۴۰۴، چندين پروژه به بهره‌برداري و افتتاح خواهد رسيد كه در مصرف آب به‌شدت صرفه‌جويي مي‌شود و هم در كاهش آلاينده‌ها مي‌تواند موثر باشد.
۴،۲ ميليون دلار براي طرح حفاظت از تالاب ها
وي با اشاره به فعال شدن بخش بين‌الملل در سال ۱۴۰۳ گفت: در اين راستا توانستيم براي طرح حفاظت از تالاب‌ها با يك كشور خارجي به توافق برسيم كه به مدت ۴ سال هزينه طرح حفاظت از تالاب را تقبل كند و از كمك مالي آن استفاده مي‌كنيم. اين رقم حدود ۴.۲ ميليون دلار است كه با كشور ژاپن به توافق رسيديم و حدودايك ميليون دلار آن از طريق فائو در اختيار جهاد كشاورزي براي كشاورزي پايدار هزينه خواهد شد و مابقي در مجموعه پهنه يا حوضه آبريز درياچه اروميه، در تالاب شادگان، تالاب انزلي و يكي از تالاب‌هاي استان فارس انجام خواهد شد كه اين نيز اقدام بسيار خوبي بود و يك موفقيت قابل ارايه براي اين قسمت است كه مي‌تواند پروژه خوبي براي فعاليت‌هاي نرم‌افزاري و همچنين مزارع نمونه يا پايلوتي باشد كه مي‌تواند طرح‌هاي كشاورزي پايدار را آنجا اجرا كنيم و اينها به الگويي براي ساير كشاورزان تبديل شوند.