گزارش دانشگاه استنفورد از صنعت هوش مصنوعي: يكه‌تازي امريكا به پايان رسيده است

موسسه هوش مصنوعي انسان‌محور (Institute for Human-Centered AI يا HAI) از دانشگاه استنفورد طي گزارش جديدي كه خبر آن را مجله وايرد منتشر كرده است به بررسي وضعيت صنعت هوش مصنوعي و رقابت جهاني پرداخته است. اين گزارش نشان مي‌دهد كه جدال در عرصه هوش مصنوعي ديگر تحت سلطه كامل ايالات متحده نيست و همچنين از سلطه دوقطبي اوپن‌اي‌آي و گوگل در اين بازار كاسته شده است. به گزارش پيوست، شاخص هوش مصنوعي اين موسسه براي سال ۲۰۲۵ كه به جمع‌آوري داده‌ها و جريان‌هاي صنعت هوش مصنوعي مي‌پردازد، تصويري از رقابت روزافزون در سطح جهاني را ترسيم مي‌كند و نشان مي‌دهد كه چطور فعالان اين حوزه بدون محدوديت براي دست‌يابي به هوش مصنوعي عمومي يا سيستم با مهارت‌هاي فرا انساني تلاش مي‌كنند. طبق داده‌هاي اين گزارش، رقابت جهاني ديگر نه منحصر به امريكا است و نه شركت‌هايي چون اوپن‌اي‌آي و گوگل سلطه كاملي بر آن دارند، بلكه اكنون بازيگران جديدي از جمله در چين به سرعت در حال نزديك شدن به پيشتازان امريكايي هستند. اين گزارش كه تحت عنوان شاخص هوش مصنوعي ۲۰۲۵ منتشر شده است، نشان مي‌دهد كه شركت‌هاي امريكايي همچنان در توليد مدل‌هاي پيشرفته هوش مصنوعي پيشتازند، اما فاصله آنها با رقباي چيني به‌طور قابل‌توجهي كاهش يافته است. يكي از نمونه‌هاي شاخص، مدل R1 شركت چيني ديپ‌سيك است كه بر اساس معيار معتبر LMSYS در رده‌اي نزديك به دو شركت پيشتاز امريكايي قرار مي‌گيرد. نكته قابل‌توجه آن است كه اين مدل با استفاده از منابع رايانشي بسيار كمتري نسبت به رقباي امريكايي ساخته شده است، موضوعي كه در زمان عرضه R1 شوك سنگيني به صنعت فناوري و بازار بورس امريكا وارد كرد. ونسا پارلي، مدير تحقيقات HAI، مي‌گويد: «اينكه اين مدل‌ها تنها توسط پنج نفر در سيليكون ولي ساخته نشده‌اند، نكته مثبتي است و اين موضوع رقابت هيجان‌انگيزي را رقم مي‌زند.» پارلي افزود: «مدل‌هاي چيني از لحاظ عملكرد در حال نزديك به مدل‌هاي امريكايي هستند اما در سراسر جهان، بازيگران تازه‌اي را مشاهده مي‌كنيم.»

قياس چين و امريكا و جهاني شدن

عرصه رقابت

گزارش استنفورد نشان مي‌دهد كه هوش مصنوعي چيني به‌طور كلي در مسير رشد قرار دارد و مدل‌هاي شركت‌هاي چيني در سنجه LMSYS امتيازي مشابه نمونه‌هاي امريكايي دارند. اين گزارش اشاره مي‌كند كه چين اكنون در توليد مقالات علمي و ثبت پتنت‌هاي مرتبط با هوش مصنوعي از امريكا پيشي گرفته است، اما كيفيت هيچكدام از اين گزارش‌ها و ثبت پتنت‌ها در گزارش مورد ارزيابي قرار نگرفته است. اما ايالات متحده همچنان توليدكننده بيشترين تعداد مدل‌هاي پيشرفته است: براساس داده‌هاي اين گزارش، شركت‌هاي امريكايي ۴۰ مدل پيشتاز توليد كرده‌اند، درحالي كه اين عدد در چين ۱۵ و در اروپا تنها ۳ مدل است. همچنين اين گزارش اشاره مي‌كند كه در خاورميانه، امريكاي لاتين و جنوب شرق آسيا نيز شاهد ظهور مدل‌هاي قدرتمندي هستيم كه باعث جهاني‌تر شدن رقابت هوش مصنوعي شده است.

عملكرد بهترين مدل‌هاي امريكايي و چيني

يكي از نكته‌هاي مهم در رقابت ميان چين و امريكا اين است كه پكن موفق شده است با وجود محدوديت‌هايي كه امريكا بر دسترسي اين كشور به چيپ‌هاي قدرتمند اعمال كرده، همچنان به توسعه مدل‌هاي قابل قبول ادامه دهد. اين امر از نگاه ناظران، نشانه‌اي از پويايي و سرعت پيشرفت مستقل چين در اين حوزه محسوب مي‌شود. در مجموع، اگرچه امريكا هنوز در نوآوري مدل‌هاي پيشرفته‌تر پيشتاز است، چين به سرعت در حال كاهش اين فاصله و گسترش دامنه نفوذ خود در حوزه هوش مصنوعي است. رقابتي كه حالا نه‌تنها دو قطبي نيست، بلكه ماهيتي جهاني، پيچيده و پرشتاب به خود گرفته است.

اهميت و سهم مدل‌هاي متن‌باز افزايش يافته است

اين گزارش همچنين به اهميت مدل‌هاي متن‌باز در رقابت هوش مصنوعي اشاره مي‌كند. گزارش اين موسسه نشان مي‌دهد كه چندين مورد از بهترين مدل‌هاي هوش مصنوعي در حال حاضر «وزن‌ باز» هستند كه يعني امكان دانلود و اصلاح آنها به صورت رايگان وجود دارد. متا با مدل Llama كه اولين‌بار در سال ۲۰۲۳ منتشر شد رهبري اين جريان را برعهده دارد. اين شركت همچنين به تازگي از مدل جديد اين سري با نام Llama 4 نيز رونمايي كرده است. دو شركت ديپ‌سيك از چين و ميسترال از فرانسه نيز مدل‌هاي وزن باز قدرتمندي را در اختيار كاربران قرار داده‌اند و همين مساله و به ويژه پيشتازي ديپ‌سيك به لطف رويكرد متن‌باز خود باعث شده تا اوپن‌اي‌آي نيز توجه بيشتري به اين بخش از توسعه مدل‌ها داشته باشد. اوپن‌اي‌آي اخيرا اعلام كرد كه براي اولين‌بار پس از عرضه GPT-2 به صورت متن‌باز، قرار است مدل جديد‌تري را به صورت متن باز عرضه كند. طبق اين گزارش شكاف ميان مدل‌هاي بسته و باز در سال ۲۰۲۴ از هشت درصد به ۱.۷ درصد كاهش يافته است. با اين حال همچنان بيشتر مدل‌هاي پيشرفته (۶۰.۷ درصد) ماهيت بسته دارند.

بهبود چشمگير سخت‌افزار  هوش مصنوعي

گزارش استنفورد همچنين به پيشرفت مداوم صنعت هوش مصنوعي در بخش‌هاي مختلف اشاره كرده است و در يكي از مهم‌ترين موارد شاهد پيشرفت چشمگير عملكرد سخت‌افزاري هستيم. سخت‌افزار هوش مصنوعي طبق گزارش موسسه HAI، در يك سال گذشته تا ۴۰ درصد كارآمد‌تر شده است. اين مساله هزينه اداره مدل‌ها را كاهش داده و امكان اجراي مدل‌هاي نسبتا قدرتمند را روي دستگاه‌هاي شخصي فراهم كرده است. اما بهبود بازدهي سخت‌افزار باعث اين گمانه‌زني شده است كه بزرگ‌ترين مدل‌هاي هوش مصنوعي ممكن است در آينده به پردازنده‌هاي گرافيكي كمتري براي آموزش نياز داشته باشند، اين در حالي است كه توسعه‌دهندگان مي‌گويند به توان رايانشي بيشتري نياز دارند. اين مطالعه نشان مي‌دهد كه جديدترين مدل‌هاي هوش مصنوعي همچنان با استفاده از ده‌ها هزار ميليارد توكن (اجزايي كه داده‌ها، همچون كلمات در جملات، را نمايندگي مي‌كنند) آموزش مي‌بينند و ميليارد‌ها پتافلاپ ظرفيت رايانشي براي آموزش آنها استفاده مي‌شود. با اين حال اين تحقيقات اشاره مي‌كند كه زنجيره تامين داده‌ آموزشي از اينترنت در سال‌هاي ۲۰۲۶ تا ۲۰۳۲ به اتمام مي‌رسد و در نتيجه توسعه‌دهندگان بايد به دنبال استفاده از داده‌هاي مصنوعي يا داده‌هاي توليد شده با هوش مصنوعي باشند.

تاثير هوش مصنوعي بر نيروي كار

اين گزارش همچنين تصوير خاصي را از تاثير گسترده هوش مصنوعي ترسيم مي‌كند. اين گزارش نشان مي‌دهد كه تقاضا براي كاركنان آشنا با مهارت‌هاي يادگيري ماشيني به اوج رسيده است و همچنين به نظرسنجي جديدي اشاره دارد كه نشان مي‌دهد بخش رو به رشدي از كاركنان انتظار دارند اين فناوري باعث تغيير ماهيت شغل آنها شود.

افزايش سرمايه‌گذاري خصوصي و دولتي

طبق داده‌هاي اين گزارش، سرمايه‌گذاري خصوصي در بخش هوش مصنوعي در سال ۲۰۲۴ به ۱۵۰.۸ ميليارد دلار رسيده است و دولت‌هاي سراسر جهان نيز ميليارد‌ها دلار سرمايه را در همين سال به هوش مصنوعي اختصاص داده‌اند. علاوه بر سرمايه‌گذاري‌ها، روند قانون‌گذاري و تنظيم‌گري نيز سرعت گرفته است و از سال ۲۰۲۲ تا زمان انتشار اين گزارش، مقررات مرتبط با هوش مصنوعي در ايالات متحده دو برابر شده است. پارلي مي‌گويد اگرچه شركت‌ها درمورد توسعه مدل‌هاي پيشتاز هوش مصنوعي رازدارتر عمل مي‌كنند، اما تحقيقات آكادميك در اين زمينه در حال شكوفايي است و كيفيت اين تحقيقات نيز رو به رشد است.

مشكلات فراگيري هوش مصنوعي

گزارش استنفورد همچنين به مشكلات مربوط به فراگير شدن هوش مصنوعي اشاره كرده است. محققان مي‌گويند موارد سوءاستفاده يا رفتار نادرست هوش مصنوعي در سال گذشته افزايش يافته است. با اين حال تحقيقات انجام گرفته در تلاش هستند تا امنيت و اعتبار اين مدل‌ها را افزايش دهند. اين گزارش همچنين با اشاره به هدف نهايي شركت‌ها براي رسيدن AGI و وضعيت پيشرفت آنها مي‌گويد، برخي از مدل‌ها در حال حاضر نيز در سنجه‌هاي مربوط به مهارت‌هاي خاص از جمله دسته‌بندي تصوير، درك زبان و استدلال رياضي از انسان‌ها پيشي گرفته‌اند. دليل پيشتازي مدل‌ها در اين موارد آن است كه ابزارها به گونه‌اي طراحي شده‌اند كه بهترين عملكرد را در اين بخش به اجرا بگذارند. با اين حال اين يافته‌ها نشان مي‌دهد كه فناوري نوظهوري همچون هوش مصنوعي چگونه به سرعت در سال‌هاي اخير پيشرفت كرده است.