سال‌هاست از خط جهاني مصرف آب عبور كرده‌ايم
خشكسالي و كم بارشي در كشور بيداد مي‌كند از طرف ديگر سال‌هاست كه از خط و معيار جهاني مصرف آب عبور كرده‌ايم به‌طوري كه منابع آبي خالي و بيشتر دشت‌ها دچار فرونشست شده‌اند، كارشناسان معتقدند راه عبور از اين چالش‌ها به روز كردن قانون ۴۰ ساله توزيع عادلانه آب است كه در زمان ترسالي كشور نوشته شده كه با توجه به شرايط اقليمي امروز ديگر به كارمان نمي‌آيد.
خشكسالي و كم بارشي در كشور بيداد مي‌كند از طرف ديگر سال‌هاست كه از خط و معيار جهاني مصرف آب عبور كرده‌ايم به‌طوري كه منابع آبي خالي و بيشتر دشت‌ها دچار فرونشست شده‌اند، كارشناسان معتقدند راه عبور از اين چالش‌ها به روز كردن قانون ۴۰ ساله توزيع عادلانه آب است كه در زمان ترسالي كشور نوشته شده كه با توجه به شرايط اقليمي امروز ديگر به كارمان نمي‌آيد.
همه مي‌دانيم كه بدون آب زندگي بسيار سخت و دشوار خواهد بود، اما با اين وجود باز هم در مصرف آن چندان احتياط نمي‌كنيم، زماني اجدادمان براي تامين آب مورد نياز روزانه خود كيلومترها پياده روي مي‌كردند و در نهايت سه يا چهار كوزه آب را روي سر به خانه مي‌آوردند؛ اما امروز با چرخاندن يك دستگيره، آب مورد نياز به راحتي در دسترس قرار مي‌گيرد، با خيالي آسوده مدت‌ها زير دوش آب مي‌مانيم و به روزگار رفته و نرفته خود فكر مي‌كنيم غافل از اينكه در حال نابود كردن گنج ارزشمندي هستيم كه بدون آن زندگي معنا ندارد. ايران كشور كم آبي است حالا هم كه درگير خشكسالي و تاثيرات ناشي از تغييرات اقليم شده و اين خود بر خشك و نيمه خشك بودن جغرافياي كشور دامن مي‌زند، اين به معناي كاهش منابع آبي، شدت فرونشست زمين، خالي شدن مخازن سدها و در مجموع كم آبي است، با تمام اينها كه چند سالي است دامن كشور را گرفته اما سازمان هواشناسي نيز اعلام كرد كه تابستان سختي را پيش رو خواهيم داشت، كمبود آب و كسري مخازن سدها خيلي جدي است، در تهران ميزان بارش‌ها به ۴۰ درصد زير حد نرمال رسيده است، اين زنگ خطري براي روزهاي پيش رو است. در اين شرايط اگر بخواهيم به كم بارشي و خشكسالي در ابعاد وسيع‌تر نگاه كنيم مي‌توان به آمارهاي وزارت نيرو استناد كرد، اين آمارها نشان مي‌دهد كه ميزان بارش‌ها از ابتداي سال آبي جاري (ابتداي مهر۱۴۰۳) تا پانزدهم فروردين ماه ۱۴۰۴ درحالي به ۱۲۲.۸ ميليمتر رسيد كه نسبت به بارش‌هاي دوره بلندمدت ۳۷ درصد كاهش داشته است. در واقع بررسي وضعيت بارش‌ها در كشور در سال آبي جاري (ابتداي مهر۱۴۰۳ تا آخر شهريور۱۴۰۴) تا تاريخ پانزدهم فروردين نشان مي‌دهد سال كم بارشي بوده و به دليل تداوم خشكسالي‌ها ميزان بارش‌هاي اخير نيز تاثير چنداني بر بالا آمدن سطح منابع آبي زير زميني نداشته است، البته با اغماض تا حدودي سطح آب پشت سدها را بالا آورده اما نه آنقدر كه خيالمان از روزهاي گرم پيش رو راحت باشد. در اين ميان وضعيت سدهاي كشور هم نه تنها مطلوب نيست بلكه نگران كننده است، براساس تازه‌ترين گزارش شركت مديريت منابع آب ايران، از مجموع حدود ۲۰۰ سد كشور، ۱۳ سد كمتر از ۱۵ درصد پرشدگي دارند؛ همچنين مجموع ۱۳ سد حوضه درياچه اروميه و ۱۲ سد ديگر بين ۲۵ تا ۷۵ درصد كاهش حجم آب نسبت به سال گذشته ثبت كرده‌اند. وضعيت سدهايي كه آب پايتخت را تامين مي‌كنند نيز مناسب نيست، وزارت نيرو اعلام كرد؛ حجم آب سدهاي چهارگانه استان تهران شامل اميركبير، لتيان، لار و ماملو اكنون ۱۱۲ ميليون مترمكعب است كه اين مقدار در مدت مشابه سال آبي گذشته ۱۳۴ ميليون متر مكعب بوده است. همچنين ميزان بارش‌هاي استان تهران از ابتداي سال آبي تاكنون ۱۳۳.۸ ميليمتر است كه اين ميزان در سال آبي گذشته ۱۴۸.۸ ميليمتر ثبت شده است، بر اين اساس ميزان بارش‌ها نسبت به سال آبي گذشته ۱۰ درصد كاهش و نسبت به متوسط بلندمدت ۳۵.۱ درصد كاهش را نشان مي‌دهد. جمع شدن تمام اين آمار و ارقام با تابستان گرم پيش رو، وضعيت نگران كننده‌اي ترسيم مي‌كند، اين در حالي است كه مي‌توانيم با مديريت صحيح منابع آب، كشاورزي كم آب بر و به روز كردن قوانين مربوطه به ويژه قانون توزيع عادلانه آب تا حد زيادي فشار را از روي منابع آبي كم كنيم، مي‌توانيم با مديريت آب پنهان به منابع آبي فرصت بازسازي دهيم، تحقيقات نشان داده، مصرف آب پنهان، ۹۱ درصد آبي است كه هر روز مصرف مي‌كنيم و بخش زيادي از آن مربوط به محصولات خوراكي، پوشاك و لوازم زندگي مي‌شود. آب پنهان يا همان آب مجازي ميزان آبي است كه در توليد محصولات مختلف مصرف مي‌شود، به عنوان مثال براي توليد هر برگه A۴ يك ليتر آب، براي توليد هر كفش چرم زنانه يا مردانه ۸۱۱ ليتر آب، براي توليد يك عدد نان سنگگ ۲۰۱ ليتر آب و تهيه يك عدد پيراهن مردانه بيشتر از ۴ متر مكعب آب مصرف مي‌شود، اينها آبهاي پنهان در زندگي ما هستند. متاسفانه ماجرا به همين جا ختم نمي‌شود، ﻃﺒﻖ ﮔﺰﺍﺭﺵ ﻧﺎﺳﺎ ﺷﺪﺕ ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ ﺩﺭ ایران ﺑﻪ ﺣﺪﯼ است ﮐﻪ اگر مديريت نشود در آينده نه چندان دور ﮐﺸﺎﻭﺭﺯﯼ ایران ﻧﺎﺑﻮﺩ ﻭ ایران تبدیل ﺑﻪ ﻭﺍﺭﺩﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﺤﺾ ﻣﺤﺼﻮﻻﺕ ﺯﺭﺍﻋﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ، با اين حساب ﺍﮔﺮ تدابیر ﺟﺪﯼ انديشيده نشود، مديريت صحيح صورت نگيرد و قوانين مربوطه به روز نشود؛ ایران ﺍﺯ ﮐﺸﻮﺭ نیمه ﺧﺸﮏ ﺑﻪ یک ﮐﺸﻮﺭ كاملا ﺧﺸﮏ تبدیل ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺷﺪ. ايران تشنه است و اين تشنگي دامن استان‌هاي شمالي كشور را هم خواهد گرفت، هر چند كه امروزه نيز برخي نقاط استان‌هاي شمالي درگير كم آبي هستند و حتي در استان گيلان برخي زمين‌هاي برنج با حفر چاه كاشته مي‌شوند اين يعني فاجعه‌اي كه اگر ادامه‌دار شود شمال كشور هم خشك مي‌شود. يك كارشناس منابع آب و محيط زيست درباره آبهاي پنهان و راه‌هاي برون رفت از وضعيت كنوني منابع آبي به خبرنگار محيط زيست ايرنا گفت: از آبهاي پنهان يك لغت قديمي داريم كه عموما به آبهاي زير زميني مي‌رسد اما اخيرا معني آن با توجه به مسائل روز تغيير كرده و بيشتر براي آب مجازي استفاده مي‌كنند، آبي است كه در توليد يك كالا مورد استفاده قرار مي‌گيرد اما ديده نمي‌شود. تورج فتحي افزود: آب پنهان ميزان آبي است كه براي توليد يك محصول از جمله محصولات كشاورزي تا ساير محصولات مصرفي استفاده مي‌شود تا به دست مصرف كننده برسد، به عنوان مثال براي يك عدد پيراهن مردانه بيشتر از ۴ متر مكعب آب مصرف مي‌شود يا يك برگه كاغذ A۴ حداقل به يك ليتر آب نياز است اين ميزان آب جداي از آب مصرفي آن درختي است كه براي رشد مصرف كرده و در نهايت قطع و به كاغذ تبديل شده است، اينها همان آب مجازي هستند كه بيش از دو تا سه دهه است كه بحث آن مطرح شده است. وي تاكيد كرد: اكنون اگر بخواهيم طبق اصول و موازين علمي و عقلاني از منابع آب بهره مند شويم بايد خيلي از محصولات كشاورزي را وارد كنيم، در نظر بگيريد سال‌هاست كه با عنوان معيار جهاني آنچه از منابع تجديد شونده و در حد خط قرمز تنش آبي بوده، عبور كرده ايم بنابراين اگر بخواهيم مبنايي داشته باشيم بايد خيلي از توليدات را مديريت كنيم، بايد به اندازه منابع آب موجود محصولات كشاورزي توليد كنيم، حتي در بسياري از بخش‌ها بايد وارد كننده محصولات غذايي و كشاورزي باشيم. فتحي ادامه داد: اگر واقعا بخواهيم بخش آب را درست مديريت كنيم و تا جاي ممكن وضعيت را به شرايط اوليه برگردانيم بايد پروژه‌هاي حفاظتي محيط زيستي در حوضه‌هاي آبريز كشور اجرا و برداشت آب در دشت‌ها به صورت كامل ممنوع يا به صورت محدود برداشت شود، با توجه به شرايط اقليمي و خشكسالي بايد تمركز و توان اصلي روي پروژه‌هاي حفاظتي باشد، بايد بهره‌برداري از منابع آبي بسيار كمتر از آن چيزي باشد كه اكنون برداشت و استفاده مي‌كنيم. وي اظهار داشت: اكنون تقريبا سالانه هر آنچه از منابع آب تجديدشونده در كشور توليد مي‌شود را برداشت مي‌كنيم حتي اضافه برداشت هم داريم، متاسفانه از آبخوان‌ها و آبهاي زير زميني داراي بيلان منفي و دشت‌هايي كه زمين‌هاي آنها در حال فرونشست هستند همچنان برداشت مي‌كنيم، بيلان منفي در هيچ كدام از دشت‌هاي ما به شرايط مثبت نرسيده‌اند اكنون دشتي را نمي‌توانيم در كشور مثال بزنيم كه در سال‌هاي گذشته با ايجاد محدوديت در برداشت بي رويه سطح آبهاي زير زميني آن نسبت به سال گذشته افزايش يافته باشد، مثلا فرض كنيد از عمق ۱۰۰ متري به عمق ۹۰ متري رسيده باشيم يا اينكه سطح آبهاي زير زميني به شرايط اوليه خود در چند سال آينده برخواهد گشت. اين كارشناس منابع آب و محيط زيست تاكيد كرد: اگر بخواهيم چنين كاري انجام دهيم حداقل به ۲ دهه زمان نياز است آن چيزي كه اكنون بيشتر از همه به آن نياز داريم وضع قوانين متناسب با شرايطي است كه در آن قرار داريم. وي گفت: قانون توزيع عادلانه آب به عنوان مهم‌ترين و بالاترين قانوني كه جزو وظايف اصلي وزارت نيرو و متولي آب در كشور است، زماني نوشته شد كه كشور در دوره ترسالي بود، آمارهاي بلندمدت هواشناسي نشان مي‌دهد تا دهه ۴۰ و ۵۰ و اواخر دهه ۶۰ كشور در ترسالي قرار داشت، بارندگي‌ها به نسبت مناسب بود، در خيلي از نقاط كشور ميانگين بارندگي حتي بيشتر از نرمال بود و وضعيت بارش برف مناسب بود بعد از آن هم در دوره خشكسالي قرار گرفتيم، از سوي ديگر تاثير تغيير اقليم نيز مزيد بر علت شد، بر اين اساس خشكسالي طولاني‌تر شد، ميزان تبخير افزايش يافت و نظام بارش در كشور تغيير كرد. فتحي اظهار داشت: برخي كشورها مانند ژاپن، آلمان، فرانسه و انگليس با استفاده از يك مدل تحقيقاتي وضعيت تغييرات اقليمي مناطق مختلف را پيش بيني كردند كه ما هم با استفاده از همان مدل و با كمك برخي دانشگاه‌هاي داخلي اين مطالعه را انجام داديم و بر اساس آن وضعيت تغييرات اقليم را در كشور پيش بيني كرديم.