آژانس بايد هرگونه توافق را راستي‌آزمايي كند
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عصر روز چهارشنبه در راس هياتي براي ديدار با مقامات ايراني از‌جمله رييس سازمان انرژي اتمي و وزير امور خارجه ايران به تهران سفر كرد تا مقامات ايراني گفت‌وگو كند.
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي عصر روز چهارشنبه در راس هياتي براي ديدار با مقامات ايراني از‌جمله رييس سازمان انرژي اتمي و وزير امور خارجه ايران به تهران سفر كرد تا مقامات ايراني گفت‌وگو كند.
سفر «رافائل گروسي»، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي درحالي انجام مي‌شود كه اولين دور گفت‌وگوهاي ايران و امريكا بعد از خروج يك طرفه امريكا از برجام و تشديد تحريم‌ها و افزايش تنش در منطقه، روز شنبه ۲۳ فروردين به ميزباني و ميانجي‌گري مسقط برگزار شد. دو طرف بعد از برگزاري دور اول مذاكرات، اين گفت‌وگوها را مثبت و سازنده اعلام كردند و قرار است دور دوم اين مذاكرات ۳۰ فروردين با حضور هيات‌هاي دو كشور به سرپرستي «سيدعباس عراقچي» وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران و «استيو ويتكاف» فرستاده ويژه رييس‌جمهور امريكا در امور منطقه غرب آسيا برگزار شود.
گروسي آخرين‌بار در آبان ۱۴۰۲ به تهران سفر كرد و ضمن ديدار با «مسعود پزشكيان»، رييس‌جمهوري اسلامي ايران، عراقچي و «محمد اسلامي»، رييس سازمان انرژي اتمي، براي اولين‌بار از تاسيسات غني‌سازي نطنز و فردو بازديد كرد. گروسي در سفر دو روزه خود به تهران، با عراقچي و اسلامي ديدار و گفت‌وگو مي‌كند. در حالي كه ايران در سفر آبان ماه گروسي، همكاري‌ها و دسترسي‌هاي فراپادماني را دراختيار مديركل قرار داد و توافقات قابل‌توجهي براي حل و فصل سوالات پادماني به‌طور شفاهي به دست آمده بود، اما در نشست فصلي شوراي حكام در اول آذر ۱۴۰۲، قطعنامه ديگري به پيشنهاد سه كشور اروپايي و امريكا، عليه ايران صادر شد. براساس اين قطعنامه، آژانس مدعي شد تعاملات متعدد آژانس با ايران براي حل مسائل پادماني از سال ۲۰۱۹ تاكنون حل نشده است و اين موضوع توانايي آژانس را براي راستي‌آزمايي اين موضوعات تضعيف كرده است. اين قطعنامه همچنين به قطعنامه‌هاي شوراي حكام در ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰ و ۸ ژوئن ۲۰۲۲، ۱۷ نوامبر ۲۰۲۲ و ۵ ژوئن ۲۰۲۴ اشاره دارد كه در آن، از ايران خواسته شده بود به‌طور «كامل» با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همكاري كند و بر ضرورت و فوري بودن راستي‌آزمايي عدم انحراف مواد هسته‌اي در ايران تأكيد مي‌كرد. شوراي حكام در اين قطعنامه‌ها از ايران خواسته بود كه به سرعت براي انجام تعهدات قانوني خود اقدام كند و تمام اقدامات لازم را براي حل و فصل مسائل باقي‌مانده انجام دهد.
در اين قطعنامه ادعا شده است، ايران توضيحات فني معتبر براي وجود ذرات اورانيوم با منشأ انساني در چندين مكان اعلام نشده در ايران را ارايه نكرده است. همچنين مديركل موظف به تهيه يك «گزارش جامع» و به‌روز شده درباره وجود يا استفاده بالقوه از مواد هسته‌اي اعلام نشده مرتبط با مسائل گذشته و جاري برنامه هسته‌اي ايران شد نهايتا تا بهار ۲۰۲۵ يعني ماه ژوئن (نيمه خرداد) شد. از اين رو درخواست متعدد مديركل براي سفر به ايران و درنهايت موافقت تهران با اين سفر براي هفته جاري را بايد در راستاي تهيه گزارش جامع، دانست. شايان ذكر است، سوالات پادماني آژانس از ايران، سوالات و ابهاماتي از همان دست سوالات و اتهاماتي است كه در چارچوب مطالعات ادعايي عليه برنامه هسته‌اي ايران مطرح مي‌شد. پرونده مطالعات ادعايي در سال ۱۳۹۴ در جريان مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و آژانس و با حمايت سياسي كشورهاي ۱+۵ درنهايت حل و فصل شد. مقامات ايراني بارها اعلام كردند، آژانس اراده فني و حقوقي براي حل اين ابهامات ندارد و همواره با فشار سياسي كشورهاي اروپايي و امريكا به طرح و پيگيري اين موضوعات مي‌پردازد و موضوعات پادماني درباره چهار مكان (مريوان، لويزان، تورقوزآباد و ورامين) كه در پنج سال گذشته توسط رژيم صهيونيستي و مبتني بر اسناد و اطلاعات غيرمعتبر مطرح شده، از اين حيثيت خارج نيست.
از زمان طرح اين سوالات، ايران در چارچوب همكاري‌هاي دو جانبه پادماني، فراپادماني و صدور برخي مجوزها براي دسترسي و نظارت بيشتر، به سوالات آژانس پاسخ داده است و اسنادي را دراختيار قرار داده است، اما آژانس هنوز قانع نشده و به نظر مي‌آيد بنايي بر قانع شدن هم ندارد.
كارشناسان ايراني معتقدند تا زماني كه اراده سياسي در آژانس بر حل و فصل مسائل پادماني با ايران از سوي كشورهاي ذي‌نفوذ قرار نگيرد، آژانس از پاسخ‌هاي ايران قانع نخواهد شد. همان‌طور كه حل و فصل دو موضوع (مريوان و لويزان) از‌سوي آژانس بدون هيچ‌گونه توضيح فني مجدد به دايره سوالات آژانس در دو گزارش اخير فصلي شوراي حكام بازگشته است. هر چند آژانس در قطعنامه اول آذر، از ايران خواسته «توضيحات معتبر فني درباره وجود ذرات اورانيوم با منشأ انساني در دو مكان (ورامين و تورقوزآباد) اعلام نشده» ارايه كند؛ اما طرح ابهامات درباره مريوان و لويزان در گزارش‌هاي فصلي اين شائبه را ايجاد مي‌كند كه آژانس همچنان به دنبال بهانه‌گيري از ايران است.
شايان ذكر است گزارش جامع يا كامل، شامل بيان جزييات كاملي از همكاري ايران با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي و ارزيابي توانايي آژانس براي راستي‌آزمايي پايبندي ايران به تعهدات پادماني خود، به‌ويژه عدم انحراف مواد هسته‌اي و ارايه جزييات شفاف‌تر درباره فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران در مورد همكاري تهران با آژانس درباره ذرات اورانيوم يافت شده در محل‌هاي اعلام نشده است و اين ارزيابي بايد تا حداكثر بهار ۲۰۲۵، براي بررسي توسط شوراي حكام ارايه شود. با توجه به اينكه زمان‌بندي مشخصي براي ارايه گزارش مطرح نشده است، هر زمان مديركل تشخيص دهد اطلاعات و داده‌هايش كافي است در چارچوب نشست فصلي شوراي حكام در ژوئن يا با درخواست يك نشست ويژه در شوراي حكام، گزارش را ارايه خواهد كرد. گزارش جامع با اين هدف تهيه مي‌شود كه به اعضاي شوراي حكام ديد كلي‌تري نسبت به برنامه هسته‌اي ايران و روند همكاري‌هاي ايران با آژانس ارايه كند؛ اين گزارش مي‌تواند همكاري و شفافيت در روند فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را تاييد كند يا بالعكس. در صورتي كه شفافيت و عدم انحراف فعاليت‌هاي هسته‌اي ايران را تاييد كند، پرونده سوالات آژانس و ابهامات و اتهامات عليه ايران در شوراي حكام در چارچوب سوالات و موضوعاتي كه در قطعنامه آذرماه مطرح شده، بسته مي‌شود. در غير اين صورت، اين احتمال كه موضوع از شوراي حكام به شوراي امنيت ارجاع شود نيز وجود دارد.
يكي از مهم‌ترين نگراني‌ها درباره گزارش جامع مديركل، بعد از احتمال ارجاع از شوراي حكام به شوراي امنيت، موضوعات و نكاتي است كه مديركل در اين گزارش مي‌تواند خارج از آنچه تاكنون در گزارش‌هايش درباره ايران آورده، مطرح كند و اتهامات جديدي را عليه ايران دامن بزند.
در عين حال تجربه مذاكرات فني و سياسي در بحث هسته‌اي ايران از ابتداي شكل‌گيري اين موضوع در شوراي حكام ثابت كرده است، حل و فصل مسائل فني با آژانس كاملا تحت تاثير مذاكرات و توافقات سياسي است. اين يك واقعيت بديهي است كه آژانس هويت مستقل و بي‌طرفانه‌اي از كشورهاي صاحب نفوذ هسته‌اي در شوراي حكام و شوراي امنيت ندارد و كاملا تحت فرمان اين كشورهاست. از اين رو رفت و آمدهاي گروسي به تهران تا وقتي توافقي ميان ايران و امريكا يا ايران و طرف‌هاي ديگر براي رسيدن به يك توافق جامع شكل نگيرد، صرفا نمايشي است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از ابتداي طرح موضوع هسته‌اي ايران، به عنوان ابزار فشار عليه تهران استفاده شده و همچنان در بر همان پاشنه مي‌چرخد. گروسي همزمان با اين سفر در يك گفت‌وگو به مذاكرات ميان ايران امريكا نيز واكنش نشان داده است. او پيش از سفر به تهران، در گفت‌وگو با نشريه فرانسوي «لوموند» ابراز علاقه كرد كه اين نهاد در گفت‌وگوهاي ايران و امريكا در عمان دخيل شود. گروسي كه در طول فعاليت خود به عنوان مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همواره موضعي سياسي و ناكارآمد عليه ايران اتخاذ كرده است، بدون اشاره به اطلاعات كارشناسي و فني آژانس، در تضاد با اين اطلاعات، ادعا كرد: «ايران به ساخت تسليحات هسته‌اي نزديك شده است.» او در پاسخ به سوالي درباره گفت‌وگوهاي آتي بين ايران و امريكات گفت: «ما عضوي از اين گفت‌وگوها نيستيم. اما نسبت به آن نيز بي‌تفاوت نيستيم. آنها (ايران و امريكا) مي‌دانند كه بدون ما، هر توافقي با ايران فقط يك تكه كاغذ است، زيرا آژانس بايد هرگونه توافق را راستي‌آزمايي كند.» گروسي ادعا كرد: «به همين علت، تعامل غيررسمي خود با طرفين را آغاز كرده‌ايم. اما به محض اينكه متني با مفاد عيني وجود داشته باشد، از ما خواسته مي‌شود تا در مورد مراحل و ميزان بررسي‌هاي انجام شده نظر خود را اعلام كنيم.» او همچنين با اشاره به سفر آتي خود به تهران مدعي شد: «من به ايران مي‌روم و اين كشور علاقه‌مند به سفر من است. مجبور نبودم خودم را به آنها تحميل كنم. همه موافق هستند كه مشاركت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، صرف نظر از ماهيت بحث‌ها، هميشه ضروري است. بدون ما هر توافقي فقط يك تكه كاغذ است. براي اينكه منطقي باشد، بايد يك سيستم تأييد و نظارت قوي وجود داشته باشد كه فقط ما بتوانيم آن را ارايه دهيم.» گروسي در پاسخ به سوالي درباره تهديدات امريكا عليه ايران از‌جمله خطر حمله اين كشور به تأسيسات هسته‌اي ايران افزود: «هر كسي خط رسمي خود را دارد. ايراني‌ها مي‌گويند كه هيچ فشاري را تحمل نخواهند كرد. امريكايي‌ها تاكيد مي‌كنند كه بايد توافقي وجود داشته باشد، در غير اين صورت مداخله مستقيم صورت خواهد گرفت. اين بازي ديپلماسي و ابهامِ سازنده است. نكته مهم اين است كه اين فرآيند در حال انجام است، حتي اگر ناقص و به اندازه كافي فراگير نباشد.» او همچنين در پاسخ به سوالي درباره كنار گذاشته شدن سه كشور اروپايي انگليس، فرانسه و آلمان از روند مذاكرات تصريح كرد: «ما بايد آنچه مي‌توانيم به دست آوريم. مسيري كه به توافق ۲۰۱۵ (برجام) منتهي شد، ديگر وجود ندارد. جنگ در اوكراين اثرات جانبي داشت. علاوه بر اين، روسيه و چين ديگر اتحاديه اروپا را يك بازيگر بي‌طرف نمي‌بينند و مسكو يك اتحاد نظامي با تهران ايجاد كرده است. امروز، گروهي كه توافقنامه ۲۰۱۵ را امضا كرد، بسيار قطبي شده است، آشكار است كه ديگر به عنوان يك بلوك واحد فعاليت نمي‌كند. هدف نهايي صلح، اجتناب از جنگ و جلوگيري از ظهور سلاح‌هاي هسته‌اي در ايران است.»
گروسي در ادامه با زير سوال بردن ماهيت صلح‌آميز برنامه هسته‌اي ايران ادعا كرد: «اگرچه ايران مواد كافي براي توليد نه تنها يك بلكه چندين بمب هسته‌اي را در اختيار دارد، اما هنوز آن را نساخته است. مثل يك پازل است، آنها تكه‌ها را دارند و درنهايت مي‌توانند يك روز آنها را كنار هم بگذارند. آنها به ساخت بمب نزديك شده‌اند. در چهار سال گذشته، شتاب بسيار پايداري از سوي ايران در اين زمينه وجود داشته است.» اين اظهارات سياسي درحالي است كه مقامات ايران همواره روي صلح‌آميز بودن برنامه هسته‌اي اين كشور تأكيد كرده‌اند. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در پايان مصاحبه خود با نشريه فرانسوي، يكي از اهداف خود براي سفر به ايران را «بازيابي اعتماد از دست رفته» توصيف كرد.
او گفت: «به همكاران ايراني‌ام خواهم گفت كه اين كافي نيست كه به جامعه جهاني بگوييم «ما سلاح هسته‌اي نداريم» تا شما باور كنيد. ما بايد بتوانيم آن را تأييد كنيم.»