ضرورت نجات جان در برابر فاجعه خاموش زلزله
در حالي كه ويرايش‌هاي جديد آيين‌نامه ۲۸۰۰ با هدف مقاوم‌سازي ساختمان‌ها در برابر زلزله منتشر مي‌شوند، يك نكته مهم نبايد فراموش شود و آن اين است كه اين آيين‌نامه تنها براي ساختمان‌هايي نوشته شده كه قرار است از اين به بعد ساخته شوند و توجهي به كيفيت ساختمان‌هاي موجود ندارد و اين در حالي است كه واقعيت شهري ايران چيز ديگري است؛ هزاران خانه فرسوده و غيرايمن در دل بافت‌هاي قديمي شهرها نفس مي‌كشند، بي‌آنكه به استانداردي تكيه داشته باشند.
در حالي كه ويرايش‌هاي جديد آيين‌نامه ۲۸۰۰ با هدف مقاوم‌سازي ساختمان‌ها در برابر زلزله منتشر مي‌شوند، يك نكته مهم نبايد فراموش شود و آن اين است كه اين آيين‌نامه تنها براي ساختمان‌هايي نوشته شده كه قرار است از اين به بعد ساخته شوند و توجهي به كيفيت ساختمان‌هاي موجود ندارد و اين در حالي است كه واقعيت شهري ايران چيز ديگري است؛ هزاران خانه فرسوده و غيرايمن در دل بافت‌هاي قديمي شهرها نفس مي‌كشند، بي‌آنكه به استانداردي تكيه داشته باشند. به گزارش ايسنا، زلزله در ايران اتفاقي نادر نيست؛ از بم تا كرمانشاه، تجربه‌هاي تلخي پشت سر گذاشته‌ايم. اما در قلب بسياري از شهرهاي كشور، در محله‌هايي زندگي مي‌كنند كه سال‌هاست روي گسلِ بي‌توجهي ساخته شده‌اند؛ بافت‌هاي فرسوده‌اي كه خانه‌هايش سال‌ها پيش بدون نظارت مهندسي، بدون در نظر گرفتن خطر زلزله و بدون آگاهي از آيين‌نامه‌هاي فني ساخته شده‌اند. در اين شرايط، آيين‌نامه ۲۸۰۰ به عنوان مهم‌ترين سند فني مقاوم‌سازي در برابر زلزله، نه فقط يك الزام مهندسي، بلكه ضرورتي براي بقاست. اين آيين‌نامه مي‌گويد ساختمان بايد بتواند لرزه‌هاي زمين را تحمل كند، جان انسان‌ها را نجات دهد و بعد از زلزله، سرپناه باقي بماند.
آمارها نشان مي‌دهند كه بخش زيادي از مرگ‌ومير زلزله‌ها در كشور، مربوط به ساختمان‌هاي قديمي، غيرمقاوم و بدون سازه‌اي اصولي است؛ همان‌هايي كه در دل بافت‌هاي فرسوده پنهان هستند. وقتي زلزله مي‌آيد، نه فرصت فرار هست، نه وقت هشدار. در همين راستا، رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي تاكيد كرد كه آيين‌نامه ۲۸۰۰ براي ساختمان‌هاي در حال ساخت طراحي شده و مشكلات مقاوم‌سازي بافت‌هاي فرسوده همچنان لاينحل باقي مانده است. او معتقد است كه براي كاهش خطر زلزله، نياز به سرمايه‌گذاري بيشتر و ايجاد اعتماد عمومي در مناطق آسيب‌پذير داريم. علي بيت‌اللهي، در گفت‌وگو با ايسنا با اشاره به ويرايش آيين‌نامه‌هاي ساخت و ساز در پاسخ به اين سوال كه باتوجه به كيفيت ساخت و سازها اين ويرايش‌ها چه مشكلاتي را حل مي‌كند، يادآور شد: آيين‌نامه‌هاي تدوين شده در اين زمينه، آيين‌نامه‌هاي ساخت و ساز مقام در برابر زلزله است كه اين آيين‌نامه‌ها براي آن بخش از ساختمان‌هايي است كه مي‌خواهند ساخته شوند. او افزود: آيين‌نامه ۲۸۰۰ اصلا براي ساختمان‌هاي موجود تدوين نشده است و تنها براي ساختمان‌هايي است كه مي‌خواهند طراحي و ساخته شوند و اين در حالي است كه مهم‌ترين مشكل ما در اين زمينه، ساختمان‌هاي موجود است. بيت‌اللهي اظهار كرد: از دهه ۶۰ و ۷۰ تاكنون كه ما كار تحقيقاتي را در اين زمينه شروع كرديم، يافت فرسوده ما همان است كه از گذشته بود و اين سوال مطرح مي‌شود كه آيا مي‌توان محله‌اي با بافت فرسوده را تبديل به محله تاب‌آور كرد؟ پاسخ آن منفي است، چرا كه اين امر يك كار بسيار دشوار است.
دشواري تبديل بافت فرسوده
به مناطق تاب آور
رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با اشاره به دلايل دشواري تبديل بافت‌هاي فرسوده به مناطق تاب آور، توضيح داد: برخي از ساكنان اين مناطق مستاجر هستند و برخي از آنها مشاء هستند و توافق جمعي براي نوسازي اين بافت‌ها وجود ندارد. مشاركت در نوسازي اين مناطق نيز بايد به اين صورت باشد كه چندين پلاك ساختماني ريزدانه تجميع و يك واحد ساختماني مقاوم در برابر زلزله ساخته شود. او با ابزار تاسف از اينكه توافق مالكان در اين زمينه وجود ندارد، گفت: دليل ديگر آن عدم اعتماد به ارگان‌هاي دولتي است؛ يعني ساكنان مناطق با بافت‌هاي فرسوده اين اعتماد و اطمينان را ندارند كه اگر از ساختمان‌هاي خود با هدف بازسازي خارج شوند، در موعد مقرر خانه مناسبي را تحويل بگيرند. بيت‌اللهي با بيان اينكه معابر مناطق بافت فرسوده داراي بافت زير دانه و نفوذناپذير هستند، ادامه داد: از اين رو به دشواري مي‌توان مصالح ساخت و ساز را به معابر يك تا دو متري انتقال داد. از اين رو در اين زمينه معضلاتي وجود دارد كه نوسازي و بهسازي را در بافت‌هاي فرسوده به‌شدت كند مي‌كند و به همين دليل ريسك زلزله به دليل افزايش جمعيت، افزايش مي‌يابد. او اظهار كرد: انتظار ما اين است كه در مقاوم‌سازي روز به روز مصالح و طراحي‌هاي مناسب باعث شود كه تلفات كاهش يابد، ولي از سوي ديگر در كلانشهرها متاسفانه به دليل مشكلات اجرايي تغيير چهره بافت‌هاي فرسوده بسيار كند و ناچيز رخ مي‌دهد. بنابراين در اين زمينه بايد خيلي ريشه‌اي‌تر عمل كنيم. رييس بخش زلزله مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي، يادآور شد: سند جهاني «سنداي» براي كاهش خطرات زلزله از سوي بسياري از كشورها به امضا رسيد و ايران يكي از اين كشورها است. در اين سند جمله‌اي آورده شده است كه «سرمايه‌گذاري براي كاهش ريسك، اتلاف هزينه نيست، بلكه نوعي پس‌انداز و سرمايه‌گذاري براي آينده است». بيت‌اللهي تاكيد كرد: ممكن است كه امروز ما اعتباراتي را براي كاهش ريسك زلزله اختصاص دهيم تا ساختمان‌هاي بهتري در بافت‌هاي فرسوده ساخته شود، ولي از سوي ديگر ريسك زلزله را كاهش داديم كه يك نوع سرمايه‌گذاري براي آينده است.
مفاد آيين‌نامه ۲۸۰۰
آيين‌نامه شماره ۲۸۰۰ «طراحي ساختمان‌ها در برابر زلزله» توسط مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي تهيه شده و هدف آن، افزايش ايمني ساختمان‌ها در برابر خطر زلزله در مناطق مختلف ايران است. مهم‌ترين نكات آيين‌نامه ۲۸۰۰ تعيين مناطق زلزله‌خيز ايران است كه در آن كشور به ۴ منطقه از كم‌خطر تا بسيار پرخطر تقسيم شده و براي هر منطقه، شدت زلزله مورد انتظار مشخص شده است. بررسي نوع خاك زير ساختمان از ديگر نكات مطرح در اين آيين‌نامه است و در آن به موضوع نوع و جنس خاك كه تأثير زيادي در نحوه پاسخ ساختمان به زلزله دارند، تاكيد شده است. در آيين‌نامه، خاك به دسته‌هاي مختلف از سخت تا نرم تقسيم شده و ضوابط طراحي متناسب با آن ارايه شده است.طراحي معماري و سازه‌اي از ديگر نكات مطرح در اين آيين‌نامه است كه بر اساس آن ساختمان بايد طوري طراحي شود كه تحت اثر زلزله، دچار ريزش كلي نشود. سيستم‌هاي باربر جانبي از ديگر موضوعاتي است كه در آن پرداخته شده و در اين بخش انواع سيستم‌هاي مقاومت در برابر زلزله مثل قاب خمشي، ديوار برشي و مهاربندها (بادبندها) معرفي شده و كاربرد هر يك با توجه به نوع سازه و منطقه زلزله‌خيز مشخص شده است. «كاهش تلفات انساني و خسارات مالي در زلزله‌ها»، «ارتقاي كيفيت ساخت و ساز» و «پيش‌نياز دريافت پايان‌كار ساختماني» از جمله رويكردهاي آيين‌نامه ۲۸۰۰ است.