هدايت بازار به سمت تك نرخي شدن ارز

آلبرت بغزیان

اگر مذاكرات ايران با امريكا تداوم داشته باشد، نرخ ارز تا چه محدوده‌اي عقب‌نشيني مي‌كند؟ دلايل بسياري وجود دارد كه نشان مي‌دهد بانك مركزي به دنبال ايجاد نظام تك نرخي ارز (روي عدد 70هزار تومان) است. قبل از هر چيز بايد بر اين نكته تاكيد كرد كه اقتصاد ايران پيش از اين در زمان برجام هم چنين تحولاتي را از سر گذرانده است. تحولاتي كه با بررسي آن مي‌توان تصويري از دورنماي بازار ارز و نرخ آن داشت. قبل از امضاي برجام نيز نرخ ارز در زمان دولت احمدي‌نژاد به حول و حوش ۴800تومان رسيد. اين نرخ اما پس از امضاي برجام معكوس شد و به محدوده ۲۷۰۰تومان رسيد . در واقع دلار حدود ۵۰درصد قدرت برابري خود در برابر ريال را از دست داد. برخي تحليلگران معتقدند، اگر دولت و بانك مركزي دولت يازدهم جلوي روند نزولي نرخ ارز را سد نمي‌كرد، نرخ دلار طي سال‌هاي ۹۳و۹۴ مي‌توانست وارد دالان هزار توماني (حدود 1900تومان) شود. اما بانك مركزي در آن برهه، شرايط را به گونه‌اي تنظيم كرد كه نرخ ارز در محدوده قيمتي ۲۷۰۰تا ۲۸۰۰تومان باقي بماند. با تكيه بر چنين تجربياتي است كه معتقدم وضعيت بازار ارز را نبايد تك بعدي ديد . اين بازار محصول تحولات بيروني و نظام تصميم‌سازي‌هاي داخلي كشور است كه توسط بانك مركزي اعمال مي‌شود.  يكي از ايده‌هاي دولت چهاردهم در خصوص ارز، تلاش براي تك نرخي كردن ارز است. حذف نرخ ارز نيمايي و ايجاد نرخ ارز توافقي در راستاي چنين ايده‌پردازي‌هايي انجام شد. اجراي اين ايده اما به دليل تحريم‌ها و تحركات ذي‌نفعان با مشكلاتي همراه شد. دولت هر اندازه نرخ ارز توافقي را بالا مي‌برد تا با نزديك شدن به نرخ ارز آزاد ثبات پيدا كند، نرخ ارز بازار آزاد بالا‌تر مي‌رفت تا حاشيه سود مطمئني به نفع سوداگران شكل بگيرد.

به نظر مي‌رسد با رخدادهاي اخير پس از مذاكرات، دولت احساس كرده مي‌تواند بازار ارز مورد نظر خود را شكل دهد. مبتني بر اين داده‌هاي تحليلي است كه مي‌گويم هر چند در تحولات اخير نرخ ارز، تاثير عوامل بيروني هويداست، اما نظام تصميم‌سازي‌هاي داخلي اقتصاد هم اثرات خاص خود را دارد‌ . تحولات اخير بازار ارز پس از آغار مذاكرت يك‌بار ديگر نشان داد كه اقتصاد و نظم و نظامات بازارهاي ايران تا چه اندازه تحت تاثيرات انتطارات است. اما جدا از اثراتي كه رخدادهاي بيروني در نرخ ارز (و كليت اقتصاد) دارند، در عرصه نظام تصميم‌سازي‌هاي داخلي بانك مركزي هم تحولاتي در حال وقوع است كه نتايج آن در حال نمايان شدن است‌. معتقدم تحولات ارزي روزهاي اخير با مديريت بانك مركزي است كه به وقوع مي‌پيوندد. اين تصور كه يك بازار آزادي وجود دارد كه زور بانك مركزي به آن نمي‌رسد و به‌رغم خواسته متوليان بانك مركزي به روند صعودي خود ادامه مي‌دهد، تصور اشتباهي است. ممكن است در برخي برهه‌هاي خاص بازار مسير خود را بدون توجه به مطالبات بانك مركزي برود، اما نهايتا اين بانك مركزي است كه اراده خود را بر بازار ديكته مي‌كند. اتفاقي كه در نوسانات اخير رخ داد كاملا روشن و مشخص است كدام افراد و جريانات سوداگر از آن سود مي‌برند. بانك مركزي دلار حدودا ۷۰هزار توماني عرضه مي‌كند و در بازار آزاد نرخ دلار حتي به ۱۰۵هزار تومان هم مي‌رسد. مردم براي خريد دلار هجوم مي‌آورند و بعد نرخ ارز كاهش يافته و به ۸۵هزار تومان مي‌رسد. حادثه‌اي كه بر اثر اين فعل و انفعالات رخ مي‌دهد، جمع‌آوري نقدينگي بازار و كسب سودهاي كلان به نفع برخي افراد و گروه‌هاست. اما يك فرآيند فقط يك روي سكه است، بر اثر اين تحولات، اجناس و كالاهاي مصرفي هم به نرخ ارز ۱۰۵ هزار توماني قيمت‌گذاري شده به فروش مي‌رسد و برخلاف تصور عمومي بعد از كاهش نرخ ارز، قيمت‌ها به وضعيت سابق باز نمي‌گردد. من نمي‌توانم قبول كنم كه بانك مركزي از چنين تحولاتي بي‌خبر باشد. وضعيت بازار ارز نتيجه مستقيم مديريت بانك مركزي است‌ طرح موضوعات حاشيه‌اي مانند كمبود دلار هراتي و سليمانيه‌اي و...هم بيشتر براي انحراف افكار عمومي است. 

بانك مركزي كاملا مي‌داند كه بازيگران اصلي بازار كدامند و چگونه مي‌توان بازار را هدايت كرد. بانك مركزي امروز بازار آزاد را كاملا تاييد مي‌كند و نهايت تلاش خود را گذاشته تا بازار آزاد رسميت پيدا كند. در شرايطي كه بازار اول در دور اول مذاكرات بين ۲۰ تا ۲۵درصد افت كرده بود و از ۱۰۵هزار تومان به ۸۵هزار تومان رسيده بود، اما شيب نزولي نرخ ارز در دور دوم و در آستانه دور سوم مذاكرات، كاهش قابل توجهي پيدا كرده است. تغييرات نرخ ازر بسيار اندك شده است.اين روند نشان مي‌دهد، اين اعداد و ارقام نزديك كف قيمتي است كه مدنظر بانك مركزي قرار دارد. بازيگران اصلي بازار ارز با هماهنگي بانك مركزي و مشاركت سيستم بانكي در حال تلاش براي تثبيت نرخ ارز در اين محدوده هستند. معتقدم اگر مذاكرات ادامه داشته باشد و تحول چشمگيري ايجاد نشود، نرخ ارز روي همين عدد باقي مانده و سقوط چشمگيري نخواهد كرد.البته مردم نبايد توقع ارزاني كالاها را داشته باشند، چراكه از يك طرف بازار معتقد است اين تحولات ممكن است مقطعي باشد و از سوي ديگر بر اساس اصل چسبندگي قيمت‌ها، كاهش قيمت اقلام، كالاها و خدمات در بازار بسيار كند است.