زنگ خطر در گلوگاه اقتصادي كشور به صدا درآمد
بندر شهيد رجايي، اصلي‌ترين دروازه ورود و خروج كالاهاي اساسي ايران، ديروز (6 ارديبهشت ماه) شاهد حادثه‌اي كم‌سابقه بود؛ انفجار مهيبي كه نه‌تنها فعاليت‌هاي اين بندر استراتژيك را به تعطيلي كشاند، بلكه نگراني‌هايي درباره زنجيره تأمين كالا و امنيت اقتصادي كشور ايجاد كرد
بندر شهيد رجايي، اصلي‌ترين دروازه ورود و خروج كالاهاي اساسي ايران، ديروز (6 ارديبهشت ماه) شاهد حادثه‌اي كم‌سابقه بود؛ انفجار مهيبي كه نه‌تنها فعاليت‌هاي اين بندر استراتژيك را به تعطيلي كشاند، بلكه نگراني‌هايي درباره زنجيره تأمين كالا و امنيت اقتصادي كشور ايجاد كرد. حوالي ظهر روز شنبه، بندر شهيد رجايي بندرعباس، بزرگ‌ترين بندر تجاري ايران، با صداي انفجاري مهيب لرزيد. بر اساس اطلاعيه رسمي سازمان بنادر و دريانوردي، اين انفجار در يكي از ترمينال‌هاي اختصاصي رخ داد و به سرعت منجر به آتش‌سوزي وسيع در محوطه بندر شد. حجم خسارت و علت دقيق اين حادثه هنوز در حال بررسي است، اما منابع محلي از آسيب‌هاي جدي به ساختمان‌هاي اطراف از جمله اداره بندر و گمرك خبر مي‌دهند.بنابر گزارش‌ها حجم خسارت‌ها سنگين گزارش شده و موج اين انفجار به حدي بوده كه اكثر ساختمان‌هاي اين بندر را با خسارت بسيار شديد مواجه كرده است، خودرو‌هاي بسياري آسيب ديده‌اند و حتي مچاله شده‌اند. پس از وقوع حادثه، تيم‌هاي تخصصي ايمني، امداد، آتش‌نشاني و گروه‌هاي واكنش سريع سازمان بنادر بلافاصله در محل حاضر شدند و عمليات مهار آتش با وجود گذشت چندين ساعت از وقوع حادثه همچنان ادامه دارد، ضمن اينكه با توجه به وقوع انفجارهاي كوچك‌تر، امكان نزديك شدن به مركز حادثه به سختي ميسر است. درهمين راستا مهرداد حسن‌زاده، مديركل مديريت بحران استانداري هرمزگان با حضور در محل حادثه اعلام كرد: «پس از وقوع انفجار، تمامي امكانات، آمبولانس‌ها و نيروهاي امدادي به حالت آماده‌باش درآمدند و تيم‌هاي تخصصي در محل حاضر شدند.» وي همچنين خبر از تخليه محل انفجار و انتقال مصدومان به مراكز درماني بندرعباس داد.با اين حال، شاهدان عيني از تداوم انفجارهاي كوچك و خطرناك خبر مي‌دهند. يكي از كاركنان بندر شهيدرجايي به خبرگزاري ايلنا گفت: «صداي تركش‌ها به وضوح شنيده مي‌شود و امكان نزديك شدن به محل حادثه وجود ندارد.»او همچنين تأكيد كرد كه كانتينرهاي دپو شده، كه علت اصلي حادثه شناخته شده‌اند، ممكن است حاوي مواد اشتعال‌زا يا كالاهاي پرخطر بوده باشند. البته تاكنون اطلاعات دقيقي درباره ماهيت محموله‌هاي منفجرشده ارايه نشده است.
توقف عمليات در بندر
در پي شدت حريق و انفجارهاي متناوب، فعاليت‌هاي بندر شهيد رجايي به‌طور كامل متوقف شد. معاون دريايي اداره كل بنادر و دريانوردي هرمزگان در اين زمينه اعلام كرد: تا زمان اطفاي كامل حريق، هيچ عملياتي در اين بندر انجام نمي‌شود و از بنادر همسايه براي جابه‌جايي اضطراري كالاها استفاده خواهد شد. بندر شهيد رجايي به واسطه موقعيت ممتاز جغرافيايي خود در دهانه تنگه هرمز و اتصال به شبكه‌هاي حمل و نقل ريلي و جاده‌اي، نقشي پررنگ در تجارت بين‌المللي ايران ايفا مي‌كند. اين بندر در سال‌هاي اخير هدف‌گذاري ارتقاي ظرفيت كانتينري به ۲۰ ميليون TEU تا سال ۲۰۴۰ را در دستور كار قرار داده بود. براساس آمارهاي رسمي، بندر شهيد رجايي به تنهايي بيش از ۵۳ درصد از كل تخليه و بارگيري بنادر كشور را انجام مي‌دهد و نقش محوري در واردات كالاهاي اساسي ايفا مي‌كند. اين بندر با ظرفيت جابه‌جايي ۹۰ ميليون تن انواع كالا و پذيرش بيش از ۴ هزار كشتي به صورت سالانه، حلقه‌اي حياتي در زنجيره تأمين ايران محسوب مي‌شود. در حال حاضر، بندر شهيد رجايي با ظرفيت سالانه جابه‌جايي ۵.۵ ميليون TEU كالا، به عنوان يكي از مراكز اصلي مبادله كالا با ۸۰ بندر معتبر جهاني شناخته مي‌شود. منطقه ويژه اقتصادي اين بندر با مساحت بيش از ۲۴۰۰ هكتار پس‌كرانه و ۲۷۰۰ هكتار توسعه در دست اقدام، در مسير كريدور بين‌المللي جنوب-شمال قرار دارد؛ مسيري كه اقيانوس هند را به روسيه و شمال اروپا متصل مي‌كند. يكي از ويژگي‌هاي برجسته بندر شهيد رجايي، نقش آن در واردات كالاهاي اساسي به كشور است. در سال ۱۴۰۰، بيش از ۳.۳ ميليون تُن كالاي اساسي شامل گندم، برنج، ذرت، شكر و روغن نباتي از اين بندر وارد شد. با توجه به وجود ۱۸ انبار مسقف به مساحت ۱۳۰ هزار متر مربع، اسكله‌هاي تخصصي تخليه كالاهاي فله و پايانه‌هاي فرآورده‌هاي روغني، هرگونه حادثه‌اي در اين بندر مي‌تواند به بحران‌هاي بزرگ‌تر در حوزه تأمين مواد غذايي و اقلام استراتژيك كشور منجر شود. بنابراين هرگونه اختلال در عملكرد اين بندر، به ويژه در شرايط تحريمي و فشارهاي اقتصادي بين‌المللي، مي‌تواند تأثيرات غيرقابل‌جبراني بر تجارت خارجي، صادرات غيرنفتي، و واردات كالاهاي اساسي كشور داشته باشد. تعطيلي موقت اين بندر، اگرچه در حال حاضر به عنوان يك اقدام احتياطي انجام شده، اما زنگ خطري براي پايداري جريان كالا در كشور است. در اين ميان اين سوال مطرح مي‌شود كه اگر عمليات اطفاي حريق طولاني شود يا خسارات زيرساختي گسترده باشد، چه تبعاتي براي واردات كالاهاي اساسي، قيمت بازار و حتي امنيت غذايي كشور خواهد داشت؟
تدابير فوري؛ واكنش‌هاي سازماني
به دنبال وقوع حادثه در بندر شهيد رجايي، سعيد رسولي، معاون وزير راه و شهرسازي و سرپرست سازمان بنادر و دريانوردي، به سرعت به محل اعزام شد. همچنين مديركل مديريت بحران استانداري هرمزگان اعلام كرد كه تمامي امكانات استان از جمله نيروي انساني، ماشين‌آلات سنگين و آمبولانس‌ها به حالت آماده‌باش كامل درآمده‌اند. بر اساس اظهارات مسوولان، تخليه محل حادثه در حال انجام است و مصدومان به مراكز درماني بندرعباس منتقل شده‌اند. آمار دقيق مصدومان و تلفات احتمالي پس از جمع‌بندي نهايي اعلام خواهد شد. مديركل مديريت بحران همچنين تأكيد كرد كه علت دقيق انفجار در حال بررسي است و نتايج نهايي به صورت رسمي اطلاع‌رساني مي‌شود. در حاشيه اين بحران، ابلاغ آيين‌نامه جديد سوخت‌رساني به كشتي‌ها (بانكرينگ) نيز قابل توجه است. طبق اين آيين‌نامه، كشف قيمت سوخت بانكرينگ در بورس انرژي انجام خواهد شد و شركت‌هاي سوخت‌رسان موظف به ايفاي تعهدات ارزي و فعاليت تحت نظارت سازمان بنادر هستند. ناگفته نماند كه تعطيلي يا آسيب به بندر شهيد رجايي مي‌تواند بازار بانكرينگ ايران را نيز دچار اختلال كند؛ بازاري كه در رقابت با بنادر كشورهاي همسايه همچون فجيره در امارات قرار دارد و نقش مهمي در درآمدهاي غيرنفتي كشور ايفا مي‌كند.
لزوم بازنگري در ايمني بنادر
حادثه انفجار در بندرشهيد رجايي بار ديگر ضرورت بازنگري جدي در پروتكل‌هاي ايمني بنادر، نحوه دپوي كالاهاي خطرناك و مديريت بحران در مراكز حساس اقتصادي را پررنگ كرد. نگهداري نامناسب از كانتينرهاي حاوي مواد اشتعال‌زا، ضعف در پايش ايمني و نبود سامانه‌هاي هوشمند هشداردهنده، مي‌تواند فجايع انساني و اقتصادي بزرگي رقم بزند. همچنين لازم است در كنار برنامه‌هاي توسعه‌اي بندر شهيد رجايي، طرح‌هاي ويژه‌اي براي ارتقاي تاب‌آوري در برابر حوادث احتمالي، افزايش سرعت واكنش اضطراري، و توسعه زيرساخت‌هاي ايمني لحاظ شود. انفجار در بندر شهيد رجايي، صرفاً يك سانحه صنعتي ساده نيست؛ بلكه زنگ خطري جدي براي اقتصاد كشور، امنيت غذايي، و تجارت خارجي محسوب مي‌شود. مسوولان بايد با شفافيت، سرعت عمل و دقت بالا، ضمن كنترل بحران، تحليل دقيقي از علل ريشه‌اي حادثه ارايه دهند و راهكارهاي فوري و بلندمدت براي جلوگيري از تكرار آن تدوين كنند. همزمان، افكار عمومي و فعالان اقتصادي در انتظار اخبار دقيق‌تر درباره ميزان خسارات، چشم‌انداز بازسازي بندر، و تمهيدات لازم براي استمرار زنجيره تأمين كالاهاي اساسي هستند.بندر شهيد رجايي، شاهرگ حياتي اقتصاد ايران، اكنون نيازمند مراقبت و توجهي ويژه‌تر از هميشه است. كارشناسان اقتصادي معتقدند حوادث اينچنيني علاوه بر خسارت مستقيم مالي، بر اعتبار بين‌المللي بنادر كشور نيز تأثيرگذار است و مي‌تواند سرمايه‌گذاران و اپراتورهاي بين‌المللي را نسبت به فعاليت در بنادر ايراني محتاط‌تر كند.اكنون كه برخي ساختمان‌هاي كليدي اداره بندر و گمرك دچار آسيب جدي شده‌اند، بازسازي سريع و اصولي اين تأسيسات، حياتي است. با توجه به اهميت راهبردي بندر شهيد رجايي در آينده اقتصاد غيرنفتي ايران و توسعه ترانزيت منطقه‌اي، لازم است بودجه ويژه‌اي براي مقاوم‌سازي و ارتقاء زيرساخت‌هاي اين بندر تخصيص يابد.بندر شهيد رجايي پيش از حادثه نيز با چالش‌هايي همچون تحريم‌هاي بين‌المللي، نياز به نوسازي تجهيزات و رقابت شديد با بنادر رقيب در منطقه روبرو بود. حادثه انفجار اخير مي‌تواند اين چالش‌ها را تشديد كند يا در صورت مديريت صحيح، بهانه‌اي براي اصلاحات اساسي در زيرساخت‌ها و رويه‌هاي عملياتي شود. بنابراين بايد ديد مسوولان سازمان بنادر و دريانوردي و وزارت راه و شهرسازي چگونه اين بحران را مديريت مي‌كنند. آيا شاهد بازسازي سريع، افزايش ضريب ايمني و بازگشت اعتماد صاحبان كالا و خطوط كشتيراني خواهيم بود؟ يا اين حادثه آغازگر دوره‌اي از ركود و كاهش سهم ايران در تجارت دريايي منطقه خواهد شد؟