تحريم‌ها و نوسانات ارزي، عامل ناكامي در برخي اهداف ICT
عملكرد بخش ارتباطات، فناوري اطلاعات و علم و فناوري در چارچوب برنامه ششم توسعه كشور در سال ۱۴۰۲ تصوير متناقضي از دستاوردها و چالش‌ها ارايه مي‌دهد. بر اساس گزارش رسمي سازمان برنامه و بودجه، نيمي از اهداف بخش ارتباطات و فناوري اطلاعات به ميزان ۹۰ درصد تحقق يافته‌اند، اما در مقابل برخي از اهداف اصلي همچنان به دليل تحريم‌هاي بين‌المللي، نوسانات نرخ ارز، ضعف همكاري ميان دستگاه‌هاي اجرايي و رشد پرشتاب فناوري به سرانجام نرسيده‌اند.
عملكرد بخش ارتباطات، فناوري اطلاعات و علم و فناوري در چارچوب برنامه ششم توسعه كشور در سال ۱۴۰۲ تصوير متناقضي از دستاوردها و چالش‌ها ارايه مي‌دهد. بر اساس گزارش رسمي سازمان برنامه و بودجه، نيمي از اهداف بخش ارتباطات و فناوري اطلاعات به ميزان ۹۰ درصد تحقق يافته‌اند، اما در مقابل برخي از اهداف اصلي همچنان به دليل تحريم‌هاي بين‌المللي، نوسانات نرخ ارز، ضعف همكاري ميان دستگاه‌هاي اجرايي و رشد پرشتاب فناوري به سرانجام نرسيده‌اند. از سوي ديگر، بخش علم و فناوري نيز با وجود رشد نسبي در برخي شاخص‌ها، در زمينه‌هاي كليدي مانند سهم فناوري‌هاي پيشرفته در توليد ناخالص داخلي و افزايش تعاملات بين‌المللي با محدوديت‌هاي جدي مواجه است. اين گزارش در عين نمايش موفقيت‌هايي همچون توسعه زيرساخت‌هاي ارتباطي روستايي، به وضوح از نياز به اتخاذ سياست‌هاي منسجم‌تر، سرمايه‌گذاري هدفمندتر و همكاري گسترده‌تر ميان بخش‌هاي مختلف اقتصادي، صنعتي و علمي كشور براي تحقق اهداف برنامه‌هاي توسعه آينده سخن مي‌گويد. سازمان برنامه و بودجه با انتشار گزارشي از ميزان تحقق برنامه ششم در سال ۱۴۰۲ اعلام كرد از مجموع ۲۰ هدف تعيين شده در بخش ارتباطات و فناوري اطلاعات ۱۰ هدف به ميزان ۹۰ درصد محقق شده‌اند. ميزان تحقق ۷ هدف ۵۰ درصد و بيشتر عنوان شده و از ميزان تحقق ۳ هدف نيز «اطلاعات موثقي ارايه نشده است.» افزايش سرعت دسترسي به اينترنت و دسترسي ۸۰ درصد خانواره‌ها به اينترنت پرسرعت از جمله اين اهداف هستند. سازمان برنامه و بودجه گزارش «عملكرد قانون برنامه ششم توسعه كشور در سال ۱۴۰۲» را در سه جلد، ۱۹ بخش و ۶۶ فصل، همراه لايحه بودجه سال ۱۴۰۴ به مجلس فرستاده بود كه اين سند، هم‌اكنون منتشر شده است. يك فصل از اين گزارش به ارتباطات و فناوري اطلاعات و ميزان تحقق اهداف برنامه ششم اختصاص دارد. در اين گزارش كه پيوست به آن اشاره كرده، عنوان شده است كه در ۱۴۰۲ از مجموع ۲۰ هدف تعيين شده در بخش ارتباطات و فناوري اطلاعات ۱۰ هدف به ميزان ۹۰ درصد محقق شده‌اند و به عبارت ديگر «۵۰ درصد اهداف برنامه ششم، تقريباً محقق شده است.» اهدافي كه ميزان تحقق آنها ۹۰ درصد برآورد شده عبارتند از: استقرار صددرصدي سامانه صيانت اجتماعي، برقراري امكان دسترسي پرسرعت به ۹۰ درصد روستا‌هاي بالاي ۲۰ خانوار، ارايه حداقل چهار خدمت الكترونيكي اصلي در ۸۰ درصد روستا‌هاي بالاي ۲۰ خانوار كشور، كاهش ۵۰ درصدي هزينه پهناي باند اتصال CDNها به شبكه ملي اطلاعات نسبت به وضع كنوني، افزايش سهم درآمدي و خدمات نوين پستي به حداقل ۳۰ درصد كل درآمد خدمات پستي، افزايش ظرفيت ترانزيت ترافيك به ۳۰ ترابيت بر ثانيه، دسترسي پرسرعت مدارس شهر‌هاي زير بيست هزار نفر و روستا‌ها و حاشيه شهر‌هاي بزرگ، رصد پژوهش و ارتقاي دانش در فناوري‌هاي نوين از جمله نسل پنجم تلفن همراه، داده‌هاي عظيم، پردازش ابري، اينترنت اشيا، فناوري ارايه خدمات خرده بانكداري درصددرصد دفاتر ارتباطات و فناوري اطلاعات روستايي و درصد پيشرفت تكميل مركز ملي تبادل اطلاعات (NIX). همچنين در سال ۱۴۰۲ تعداد ۴ هدف ارايه ۱۵ خدمت نوين فضايي با ارزش افزوده، افزايش توان داخلي فناوري و ساخت ماهواره سنجشي و ماهواره مخابراتي مدار بالا به ميزان ۵۰ درصد، خريد و بهره‌برداري دو ماهواره مخابراتي سنجش از راه دور و تعداد ايستگاه‌هاي راه‌آهن، بنادر، فرودگاه‌هاي بين‌المللي و پايانه‌هاي مرزي كشور ارايه‌دهنده خدمات پستي، بيش از ۵۰ درصد محقق شده‌اند. در همين حال اهداف توليد و به‌كارگيري ۳ دسته كالاي راهبردي داخلي و افزايش ظرفيت هاب پستي پيشرفت مطلوبي نداشته‌اند كه علت آن «در اولويت قرار نگرفتن اهداف كمي توسط دستگاه اجرايي، نوسانات نرخ ارز و اعمال تحريم‌ها» عنوان شده است. در اين گزارش آمده است كه در خصوص ميزان تحقق اهداف افزايش سرعت دسترسي مشترك، دسترسي ۸۰ درصد خانوارها به پهن‌باند، ارايه صددرصدي خدمات دولت به صورت الكترونيكي و افزايش سهم درآمدي خدمات ارزش افزوده همگرا «اطلاعات موثقي ارايه نشده است.»
بودجه افزايش يافت
در سال ۱۴۰۲، اعتبارات هزينه‌اي وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات در قالب هشت برنامه تنظيم شده بود كه تخصيص اعتبارات آن از محل منابع عمومي (رديف اصلي و متفرقه) بيش از ۱۹۰۰ ميليارد تومان، از محل درآمد اختصاصي ۱۹۴ ميليارد تومان و در مجموع، از محل منابع بودجه عمومي دولت مبلغ ۲ هزار و ۱۲۳ ميليارد و ۸۵۶ ميليون و ۴۰۰ هزار تومان بوده است كه نسبت به سال ۱۴۰۱ تخصيص اعتبارات از محل منابع عمومي و منابع بودجه عمومي دولت به ترتيب به ميزان ۴۲ و ۴۸ درصد افزايش داشته است. در سال ۱۴۰۲، اعتبارات تملك دارايي‌هاي سرمايه‌اي در قالب ۵ برنامه انجام شده و تخصيص اعتبارات آن از محل منابع عمومي مبلغ ۸ هزار و ۶۳۴ ميليارد و ۵۳۵ ميليون تومان بوده است كه نسبت به سال ۱۴۰۱، تخصيص اعتبارات از محل منابع عمومي دولت تقريباً به ميزان ۳ درصد كاهش داشته است.
دلايل محقق نشدن برخي از احكام
برنامه ششم
در برنامه ششم برخي از احكام به دلايل مغايرت با اسناد بالادستي، همكاري نكردن دستگاه‌هاي اجرايي و پرهزينه بودن، اجرايي نشده است. از جمله اين برنامه‌ها حضور موثر در بازارهاي بين‌المللي، مشاركت بخش خصوصي در الكترونيكي كردن خدمات و هوشمندسازي مدارس بود. چالش‌هاي مربوط به فراهم‌سازي امكانات مورد نياز اپراتور‌هاي ارتباطي همراه از سوي نهاد‌هاي مختلف در مقابل نقاط قوت برنامه ششم است. دستگاه‌هاي دولتي و لزوم صرف هزينه و زمان فزاينده از سوي اپراتور جهت توسعه شبكه در مناطق شهري از جمله ضعف‌هاي برنامه ششم است. افزايش نرخ ارز و دشوارتر شدن شرايط سرمايه‌گذاري جهت توسعه شبكه همچنين مشكل تأمين برق در برخي نقاط جغرافيايي نيز در دسته نقاط ضعف قرار مي‌گيرد. نوسانات نرخ ارز و تحريم‌هاي بين‌المللي و مشكلات استفاده از ظرفيت سرمايه‌گذاري مشترك خارجي موردي است كه در برنامه توسعه ششم بسيار به آن اشاره شده است و تحريم‌ها را از عوامل اصلي دست پيدا نكردن به هدف‌هاي اصلي دانسته است. در تحليل و بيان نقاط ضعف و دلايل موفقيت نشدن در برنامه توسعه ششم گفته شده است سرعت رشد و پيشرفت تكنولوژي در اين بخش باعث از دست رفتن ارزش زماني اجراي برخي از پروژه‌ها تغيير هدف‌گذاري‌ها و حركت به سمت لبه تكنولوژي‌هاي جديد و مورد نياز كشور شده است. افزايش سهم هزينه تجهيزات و خدمات ICT در سبد هزينه خانوار و همكاري نكردن برخي از دستگاه‌هاي اجرايي براي تحقق اهداف كمي مرتبط نيز مواردي است كه اجرايي شدن بخش آي سي تي برنامه ششم را با مشكل مواجه كرده است. عملكرد بخش علم و فناوري در سال ۱۴۰۲ حاكي از آن است كه علي رغم تمام محدوديت‌هاي موجود در تعاملات بين‌المللي كه براي رشد و شكوفايي اقتصاد دانش‌بنيان و نظام نوآوري ضروري هستند. علي رغم رشد و بهبود برخي از شاخص‌هاي علم و فناوري در سال‌هاي اخير شاخص‌هاي چون تعداد پژوهشگران رتبه كمي مقالات در دنيا سهم محصولات با فناوري متوسط به بالا از توليد ناخالص داخلي رشد چشمگيري را شاهد نبوده است از جمله نقاط قوت اين حوزه توجه خاص به پارك‌هاي علم و فناوري مراكز رشد و مراكز نوآوري به عنوان مهم‌ترين زير ساخت توسعه از برنامه‌هاي مهم بخش پژوهش و فناوري محسوب مي‌شود. بخش فناوري و نوآوري كشور براي نقش آفريني هرچه بيشتر در بخش‌هاي اقتصادي و صنعتي نيازمند توجه به عوامل تأثيرگذار بر اقتصاد دانش بنيان اقتصاد ديجيتال و همكاري فعال مديريت كلان اقتصادي و بخش‌هاي كسب و كار كشور با بخش‌هاي علمي و پژوهشي استارت‌آپ‌ها و شركت‌هاي دانش بنيان است. اين مهم نيازمند اتخاذ سياست‌هاي كلان از طريق پياده‌سازي در قالب يك برنامه منسجم ميان مدت با همكاري تمام دستگاه‌هاي ذي ربط، علم، فناوري اقتصادي و صنعتي است. گزارش عملكرد اهداف كمي برنامه در سال ۱۴۰۲ حاكي از تحقق كامل اهداف كمي تعداد اختراعات و ابداعات ثبت شده در مراجع بين‌المللي»، تعداد نشريات ايراني نمايه شده در پايگاه بين‌المللي علم و داراي ضريب تأثير و تعداد مقالات نمايه شده در پايگاه استنادي جهاد اسلام ISC مي‌باشد همچنين شاخص درصد تعداد مقالات مشترك با محققان خارجي از كل شاخص هرش»، تعداد پژوهشگران به ميليون نفر و سرانه سالانه مقالات SCOPUS به تعداد اعضاي هيات علمي فاصله بسيار كمي تا تحقق كامل دارد.