سه سناريوي بورس در سايه مذاكرات

علي بهشتي‌روي، كارشناس بازار سرمايه نوشت: براي تحليل وضعيت بازار سرمايه با فرض ادامه مذاكرات هسته‌اي و نتايج احتمالي آن، بايد چندين عامل كليدي را در نظر گرفت. اكثر مسوولان سياسي و حكومتي تأكيد دارند كه اقتصاد و معيشت مردم نبايد به نتايج مذاكرات وابسته باشد. اين ديدگاه صحيح است، اما تحقق آن در عمل دشوار و گاهي نزديك به غيرممكن به نظر مي‌رسد. زيرا بازارها از افراد تشكيل شده‌اند و احساسات، پيش‌بيني‌ها و انتظارات آنها از آينده، عرضه و تقاضا را شكل مي‌دهد. حتي در يك بازار كاملا كارا، اين عرضه و تقاضاست كه قيمت‌ها را تعيين مي‌كند. قيمت بسياري از نيازهاي زندگي در ايران به دلار وابسته است. دلار، سكه و طلا به عنوان دارايي‌هاي امن و منابع سرمايه‌گذاري براي مردم عادي محسوب مي‌شوند. بسياري از افراد براي محافظت از خود در برابر ريسك‌هاي اقتصادي، مانند تورم يا نوسانات ارزي، به خريد دلار، طلا يا سكه روي مي‌آورند. اين رفتار، عرضه و تقاضاي اين دارايي‌ها را تحت تأثير هيجانات و انتظارات قرار مي‌دهد. براي مثال، در سال‌هاي اخير، افزايش ناگهاني نرخ دلار باعث هجوم سرمايه‌گذاران به بازار طلا و سكه شده و اين روند به كاهش نقدينگي در بازار سرمايه منجر شده است. داده‌ها نشان مي‌دهند كه در سال ۱۴۰۰، حجم معاملات بورس تهران به دليل افزايش تقاضا براي دارايي‌هاي امن تا ۳۰ درصد كاهش يافت. در مقابل، بازار سرمايه محيطي پرريسك است كه حتي اظهارنظرهاي كلامي مقامات مي‌تواند نوسانات چنددرصدي ايجاد كند، چه برسد به اقدامات عملي مانند رفع تحريم‌ها يا تغييرات سياست خارجي. اگر مذاكرات در كوتاه‌مدت به نتيجه مطلوب، مانند رفع تحريم‌ها، منجر شوند، بازار سرمايه مي‌تواند جهشي قابل‌توجه را تجربه كند كه سال‌ها از آن محروم بوده است. اين جهش نه به دليل بهبود فوري وضعيت شركت‌ها يا افزايش سودآوري آنها، بلكه ناشي از انتظارات رواني سهامداران است. آنها معتقدند كه با توافق، اقتصاد وارد فضايي باثبات و شفاف خواهد شد كه فرصت‌هاي سرمايه‌گذاري جديدي فراهم مي‌كند. براي نمونه، در سال ۱۳۹۴ پس از توافق برجام، شاخص بورس تهران در مدت كوتاهي بيش از ۱۰ درصد رشد كرد، هرچند اين رشد به دليل عدم تداوم شرايط و مشكلات داخلي، پايدار نماند. اما اگر مذاكرات به ميان‌مدت يا بلندمدت كشيده شود، اثرات هيجاني اوليه كاهش مي‌يابد و فاكتورهاي اقتصادي، مانند عملكرد شركت‌ها، نقش اصلي را ايفا مي‌كنند. در اين حالت، اگر شركت‌ها نتوانند سودآوري خود را بهبود بخشند يا زيرساخت‌هاي اقتصادي تقويت نشوند، بازار دچار نوسان و ركود مي‌شود. براي مثال، ناترازي انرژي كه توليد بسياري از صنايع، مانند فولاد و پتروشيمي، را محدود كرده، مي‌تواند مانع رشد پايدار شود. گزارش‌ها نشان مي‌دهند كه قطعي برق در سال ۱۴۰۱ باعث كاهش ۱۵ درصدي توليد برخي شركت‌هاي بورسي شد.