دسترسی بدون حاشیه ورزشکاران به مکمل‌ها
گروه اقتصاد ورزش مهشید خیزان
اصولا تعریف دقیق و یکسانی از آنچه به آن مکمل گفته می‌شود در بیشتر کشورهای جهان وجود ندارد، با این حال در ایران مکمل معمولا به محصولاتی گفته می‌شود که برای بهبود و ارتقای سلامت مصرف می‌شوند و برخلاف داروها، هیچ گونه ادعای درمان، تشخیص یا پیشگیری از بیماری‌ها را ندارند. در حقیقت مکمل‌های مختلف در سیستم وزارت بهداشت ایران از لحاظ سازمانی در جایگاهی بین داروها و غذا قرار گرفته‌اند و هر نوع مکمل رژیمی، غذایی یا ورزشی برای ورود به کشور نیاز به اخذ مجوز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است. این مجوز از سوی اداره مکمل‌های غذایی که زیرمجموعه اداره کل نظارت بر مواد غذایی آشامیدنی آرایشی و بهداشتی است صادر می‌شود. از سال 1355 و از زمان شروع به کار واحدهای نظارت بر مواد غذایی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی و دارویی در کشور، امور مرتبط با مکمل‌ها و غذاهای ویژه در دو واحد غذا یا دارو انجام می‌شده که در سال 1384 تحت عنوان اداره مکمل‌ها و غذاهای ویژه فعالیت خود را به صورت مستقل آغاز کرده است.
محصولات مکمل‌های غذایی به سه دسته ورزشی، تندرستی و بیمارستانی تقسیم می‌شود که هر کدام نیز دارای زیرمجموعه‌هایی هستند؛ محصولات ورزشی به مکمل‌های پروتیینی(مکمل‌های کربو پروتیینی و مکمل‌های پروتیین بالا) و مکمل‌های ارتقا‌دهنده کارایی(چربی‌سوزها، مکمل‌های انرژی‌زا، مکمل‌های کربوهیدراتی، مکمل‌های کراتینی و مکمل‌های بازتوانی)؛ محصولات تندرستی نیز به مکمل‌های کاهش وزن، مکمل‌های افزایش وزن و مکمل‌های ارتقا‌دهنده سلامت و محصولات بیمارستانی به غذای فرموله گاواژ، پروتیین‌ها، اسیدهای آمینه، کربوهیدرات‌ها و فیبرها تقسیم می‌شوند.
بر همین اساس، مکمل‌ها شامل دسته‌بندی‌های رژیمی، غذایی، ورزشی و... منابعی از مواد مغذی (ویتامین‌ها و مواد معدنی) یا دیگر مواد با اثر تغذیه‌یی یا فیزیولوژیک مانند گیاهان، مواد خوراکی طبیعی و مصنوعی، اسیدهای آمینه، قندها، چربی‌ها، آنزیم‌ها، پروبیوتیک‌ها، یک ماده تغلیظ شده، متابولیت، یک تکمیل‌کننده و یک عصاره است که به تنهایی یا به‌صورت ترکیبی با دیگر مواد به اشکال متداول مانند کپسول، قرص، شربت، پودر، گرانول، سافت ژل، آمپول خوراکی، قطره، ورقه‌های خوراکی و هر شکل خوراکی دیگر عرضه شده و دارای فرمولاسیون خاص و ثابت قابل اندازه‌گیری جهت کاربرد در انسان برای تکمیل نیاز تغذیه‌یی، افزایش دریافت تغذیه‌یی یا ایجاد یک اثر فیزیولوژیک است.
ضرر طولانی بودن دوره آنالیز مکمل‌ها
در همین راستا اشکان جم‌نژاد، مدیر بازرگانی یک شرکت وارد‌کننده انواع مکمل‌های ورزشی و غذایی در گفت‌وگو با «تعادل» درخصوص وضعیت مکمل‌های غذایی در ایران گفت: در ایران به این علت که آگاهی فنی مردم در این زمینه پایین است، هنوز مصرف مکمل‌های غذایی به حالت رسمی جا نیفتاده است. از سوی دیگر خرید این محصولات در ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و از آنجا که اغلب محصولات ما از کشورهای امریکا و کانادا وارد می‌شود، وضعیت مناسبی وجود نداشت. از طرفی برای دریافت محصولاتمان باید ابتدا پول را واریز کنیم، بعد از یک مدتی وقتی جنس وارد کشور می‌شود باید مدتی را داخل گمرک سپری کند، بعد از آن باید منتظر تاییدیه وزارت بهداشت باشیم که آن هم بعد از سه بار آنالیز؛ یک بار داخل کارخانه، یک بار داخل گمرک و یک بار دیگر نیز داخل انبار، صورت می‌گیرد. بعد از اینکه مشخص شد محصولی منع مصرف نداشته و دارای آنتی دوپینگ نیز هست، آن موقع محصول به سبد کالایی شرکت منتقل می‌شود سپس شرکت از طریق پخش‌های دارویی که دارد جنس را توزیع می‌کند.
جم‌نژاد درباره طولانی شدن پروسه خرید محصول گفت: محصولات ما بعد از آنکه پروسه ذکر شده انجام شد باید منتظر بازار فروش نیز باشیم که در بهترین حالت دو ماه طول می‌کشد؛ بنابراین ضرر مالی این کار قاعدتا زیاد است. درحال حاضر محصولی را داریم که از برج 11 سال گذشته 213دلار واریز کردیم ولی هنوز به سبد توزیع ما وارد نشده است، تنها به این علت که روال کاری در ایران آهسته است. هر آنالیزی در ایران معمولا 45روز طول می‌کشد؛ رأی کمیته فنی باید باشد از سوی دیگر کمیسیون هر 2ماه یک بار در ایران برگزار می‌شود که باید دید موافقت برای وارد کردن محصول صورت می‌گیرد یا خیر. اما معتقدم اگر کارخانه مادر حساب ال سی برای ما باز کرده و ببیند ما کار را درست پیش می‌بریم بالطبع شرایط کاری بهتر خواهد شد.
وی درخصوص لغو تحریم‌ها و تغییر وضعیت بازار فروش مکمل‌های غذایی و ورزشی ادامه داد: تا پیش از لغو تحریم‌ها، جنسی که به طور مثال از کشور امریکا می‌خواستیم وارد کنیم باید می‌رفتیم یک کشور دیگر و از طریق آنها جنس را وارد می‌کردیم که در اینجا حق واسطه‌گری و 5درصد فیشینگ دریایی اضافه می‌شد که در مجموع قیمت تمام شده محصولات را بالا می‌برد. ولی درحال حاضر با لغو تحریم‌ها، خرید محصولات به صورت مستقیم صورت می‌گیرد و قیمت محصولات نیز مناسب‌تر شده است.
جم‌نژاد در پایان با اشاره به رقابتی بودن این حرفه تاکید کرد: از آنجا که این کار، حرفه‌یی و تخصصی است، رقابتی بودن در این زمینه ایجاد شده است؛ همچنین چون مکمل‌های غذایی کودکان از حساسیت بالاتری برخوردار است، ممکن است تفاوت قیمتی تا 12درصد هم صورت بگیرد اما در نهایت کلیه محصولات در هر برند و شرکتی حداکثر 10تا 20درصد تفاوت قیمت می‌تواند داشته باشد. همچنین در صنف غذایی و مکمل‌های دارویی حدود 5 کمپانی معروف امریکایی و کانادا وجود دارد که ما نیز از قبل با آنها در ارتباط بودیم. اما در کل انتخاب محصول اغلب به سابقه خود کارخانه و گواهی آنالیز وزارت بهداشتی که ایران به ما می‌دهد و تایید FDA و گواهی GMP داشته باشد، برمی‌گردد.
فروش مکمل در باشگاه‌ها جرم اعلام شود
برای سیاست‌گذاری کلان در امور مکمل‌های رژیمی غذایی و ورزشی در جهت ارتقای سلامت جامعه «شورای سیاست‌گذاری مکمل‌های رژیمی- غذایی- ورزشی» تشکیل شده است. اعضای این شورا متشکل از نمایندگان سازمان غذا و دارو، وزارت بهداشت، متخصصان و صاحبنظران تغذیه، متخصصان سلامت و نمایندگانی از اتحادیه‌های ذی‌نفع مکمل‌های غذایی (بدون حق رای) در جهت تعامل و پویایی انتخاب شده است. مکمل‌های غذایی، فرآورده‌هایی هستند که تحت نام مکمل غذایی لیبل شده از راه دستگاه گوارش مصرف می‌شوند و به عنوان یک غذای معمولی یا یک وعده غذایی تنها به کار نمی‌روند.
چندی پیش در در دومین نشست از شورای سیاست‌گذاری چهارمین همایش مکمل‌های غذایی و رژیمی که با حضور عباس کبریایی‌‌زاده رییس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران، امیرحسین جمشیدی مدیرکل نظارت بر فرآورده‌های طبیعی، سنتی و مکمل سازمان غذا و دارو، شیرین نیرومنش معاون آموزشی و پژوهشی و جعفر میرفخرایی دبیر اتحادیه واردکنندگان مکمل‌های غذایی، رژیمی، ویتامینی و گیاهی ایران برگزار شد درخصوص اهمیت و محتوای این همایش مطالبی ارائه شد. کبریایی معتقد بود زنان پیش، در هنگام و پس از بارداری نیازمند مصرف مکمل‌ها هستند. این موضوع روی جنین آنها تاثیر قابل توجهی می‌گذارد. این مساله از اهمیت زیادی برخوردار است و باید مورد مطالعه متخصصان قرار بگیرد. همین مسائل باعث شده است موضوع محوری چهارمین همایش مکمل‌های غذایی و رژیمی اختصاص به مصرف مکمل‌ها توسط زنان دارد. دلیل اصلی وارد کردن فدراسیون ورزشی در مباحث مربوط به مکمل‌ها نیز دغدغه مهم مصرف مکمل‌ها توسط دختران و زنان ورزشکار است. طی تحقیقاتی که به تازگی صورت گرفته، این موضوع مشخص شده که ایجاد بیماری دیابت و مصرف هورمون رشد ارتباط مستقیم وجود دارد و حدود ۸۰درصد افرادی که بدون توجه
به مصرف منطقی از مکمل‌ها استفاده کرده‌اند، دچار دیابت شده‌اند. حدود ۱۵سال است که ما مرتب در این خصوص هشدار می‌دهیم که مصرف نابه‌جای مکمل‌ها منجر به مشکلات زیادی برای زنان ازجمله نازایی یا به وجود آمدن اختلال‌های متابولیکی می‌شود که روی جنین تاثیرهای نامطلوبی می‌گذارد. یعنی آثار نامطلوب برخی از مکمل‌ها روی نسل‌های آینده به صورت دیررس اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر نیرومنش درخصوص وضعیت مصرف مکمل‌ها در کشور گفت: یکی از آثار نامناسبی که مصرف غیرمنطقی مکمل‌های ورزشی بدون نسخه و نظارت پزشک بر زنان گذاشته است، افزایش تعداد نازایی‌ها در کشور است. فقر آهن پیش از بارداری و پس از بلوغ در دختران باید مورد توجه قرار بگیرد. البته حتی مصرف آهن و اسیدفولیک نیز باید با دقت انجام شود. درحال حاضر نزدیک به ۹۵درصد از افراد جامعه با مشکل کمبود ویتامین D مواجه هستند اما مطالعات نشان داده برخی از زنان که در زمان بارداری این ویتامین را با دقت و انجام آزمایش‌های لازم مصرف نکرده‌اند، فرزندشان را در معرض ابتلا به سنگ کلیه قرار داده‌اند. کلسیم، مکمل دیگری است که باید در دوران بارداری به دقت صورت بگیرد و برای رشد جنین اهمیت زیادی دارد.
بنابراین در مجموع ماحصل این نشست آن بود که آنها معتقد بودند برای اینکه بتوان جلو فروش مکمل‌ها در باشگاه‌های ورزشی توسط باشگاه‌داران یا مربیان ورزشی گرفته شود تا افرادی که هیچ تخصصی در زمینه پزشکی ندارند موجب ایجاد مشکلات برای جوانان و ورزشکاران نشود، باید این کار از نظر قانونی جرم محسوب شود. براساس این گزارش، وضعیت واردات مکمل‌های غذایی و ورزشی در ایران تا حدی نابسامان بود که با لغو تحریم‌ها و بهتر شدن ارتباطات بین‌المللی، این صنعت بهبود پیدا کرده و وضعیت ورزشکاران ایران نیز مثبت شود.
