تامین منافع شهروندان با انتخاب مستقیم شهردار
اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﻣﺪل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮی ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮐﻨﻨﺪه ﻧﮕﺮش ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺗﻨﻈﯿﻢ رواﺑﻂ ﺷﻮرا و ﺷﻬﺮداری اﺳـﺖ. از ﺑﺮرﺳـﯽ ﻣﺪل ﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮی در ﮐﺸﻮرﻫﺎی اروپایی و آمریکایی و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺘﻮن ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑـﻪ ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷـﻬﺮی در اﯾﺮان ﭼﻨﯿﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﻮع ﻣﺪل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮی در اﯾﺮان ﻣﺪل ﺷﻮرا - ﻣﺪﯾﺮ ﺷـﻬﺮ اﺳـﺖ. در ﻣﺘـﻮن ﻗـﺎﻧﻮﻧﯽ اﯾﺮان از ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻬﺮدار ﻣﺮﺗﺒﺎ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﯽ ﺷﻮد و وﻇﺎﺋﻒ و اﺧﺘﯿﺎرات ﺑﻪ او ﻣﻨﺘﺴﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد، ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﻤﺖ ﺷﻬﺮدار (mayor) ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ آن دﺳﺘﻪ از اﻓﺮاد ﮐﻪ از ﺑﯿـﺮون از ﺷـﻮرا و ﺑﺪون اﺧﺬ آرای ﻣﺮدم در ﺳﻤﺖ ﻣﺴﺆوﻟﯿﺖ ﺷﻬﺮداری ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪﯾﺮ ﺷـﻬﺮ (City Manager) را ﮐـﺴﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ.
در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻋﻄﺎی ﻣﺴووﻟﯿﺖ رﻫﺒﺮی ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ (ﻋـﻀﻮﯾﺖ ﺷـﻮرا) آراء و اﻋﺘﻤﺎد ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﺟﻠﺐ ﻧﮑﺮده اﺳـﺖ، ﻣﻨﻄﻘـﯽ ﻧﯿـﺴﺖ. اﯾـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﺧـﻮد ﺳـﺮآﻏﺎز ﺑﺮﺧـﯽ ﻣـﺸﮑﻼت در اﻧﺘﺨﺎب ﺷﻬﺮدار (ﻣﺪﯾﺮ ﺷﻬﺮ) ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻮراﺳﺖ. زﯾﺮا ﻃﺒـﻖ ﻗـﺎﻧﻮن، ﻣـﺴووﻟﯿﺖ ﺗﺨﺼـﺼﯽ و ﺣﺮﻓـﻪای از ﻣـﺴﺆوﻟﯿﺖ رﻫﺒﺮی و اﻗﺘﺪار ﺳﯿﺎﺳﯽ ﻣﻨﻔﮏ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ. ﺷﻮراﻫﺎی ﺷﻬﺮ در ﻓﻘﺪان ﺣﻀﻮر ﺷﻬﺮدار ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی واﻗﻌﯽ ﺑﺎﯾـﺪ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺪﯾﺮ ﺷﻬﺮ ﻣﻨﺘﺨﺒﯽ اﻗﺪام ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺰﻣﺎن دو وﯾﮋﮔﯽ ﻓﻮق را دارا ﺑﺎﺷﺪ. در ﻣـﺪلﻫـﺎی ﺷـﻮرا - ﻣـﺪﯾﺮ ﺷـﻬﺮ ﺷﺨﺼﯿﺘﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺷﻬﺮدار ﺣﻀﻮر دارد اﻣﺎ ﺣـﺪود ﻗـﺪرت او ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ. ﺣﺘـﯽ در ﺗﺤـﻮﻻت اﺧﯿـﺮ ﻧﻈـﺎم ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮی در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪه اﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻗﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺷﻬﺮدار ﻣﯽ ﺷﻮد. ﺷﻬﺮﻫﺎی ﺑـﺎ ﻣﺪل ﺷﻮرا - ﻣﺪﯾﺮ ﺷﻬﺮ ﺑﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺷﻬﺮدار و ﻣﻘﺘﺪر ﺳﺎزی آن، در ﭘﯽ ﭘﺮ ﮐﺮدن ﺧﻼ ﻓﻘـﺪان رﻫﺒـﺮی ﺳﯿﺎﺳـﯽ در اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﻧﺘﻈﺎر رﻫﺒﺮی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﺷﻬﺮ از ﻣﺪﯾﺮ ﺷﻬﺮی ﻣﻨﺘـﺼﺐ، ﻣـﺸﺎﺑﻪ آﻧﭽـﻪ در ﻣﺪل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺷﻬﺮی اﯾﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد اﺻﻮﻻ ﻗﺎﺑﻞ ﻃﺮح ﻧﯿﺴﺖ.
در مورد انتخاب مستقیم شهردار در کشورمان و پیش از اعمال تغییرات نهادی و ساختاری برای گذار به مدل انتخاب مستقیم شهردار، نخست مطالعات امکان‌سنجی و توجیهی کافی و پس از آن، کسب نظرات عمومی شهروندان در این خصوص ضروری به‌نظر می‌رسد و همچنین نباید این نکته را از نظر دور نگاه داشت که علاوه بر نحوه انتخاب شهردار، مدل مدیریت شهری، منشور شهر، نوع نظام کلان حکومت (فدرال، متمرکز و …) و قوانین ملی و منطقه‌یی مرتبط با حکومت محلی، اثر تعیین‌کننده‌یی در وضعیت حکومت‌های محلی و قدرت شهرداران خواهد داشت.
بی ثباتی مدیریت شهردار در وضعیت کنونی و لزوم پایدارسازی آن، نقص در مدل مدیریت شهری ایران و ضرورت تفکیک رهبری سیاسی از مدیریت تخصصی، حداکثر کردن مشارکت شهروندان و حرکت به سوی دموکراسی ناب و دلایلی از این دست ضرورت انتخاب مستقیم شهرداران در کشورمان را اثبات می‌کنند که مزایایی به شرح زیر را به دنبال خواهد داشت:
- شکل‌گیری و تقویت رهبری سیاسی شهر
- افزایش مشارکت عمومی در امور محلی
- تفکیک قدرت میان شهردار و شورای شهر
- افزایش مسوولیت‌پذیری و پاسخگویی ناشی از تفکیک قدرت
در کنار این مزایا و منافع احتمالی، خطر تمرکز و افزایش فراوان قدرت شهردار و احتمال انحراف در اولویت‌سنجی و تصمیم‌گیری‌های شهردار وجود دارد که نیازمند تعبیه ساز و کارهای نظارت و تعادل بخشی روابط میان شهردار و شورای شهر است.
در این باب فقدان احزاب سیاسی کارآمد، منسجم و با پشتوانه و کمبود سرمایه اجتماعی در جامعه رخ می‌نمایاند. در نهایت به نظر می‌رسد پس از بررسی‌های نهایی و در صورت تصمیم به تعیین مکانیزم انتخاب مستقیم شهرداران در کشورمان باید ابتدا طرح در کلان‌شهرها و به صورت آزمایشی اجرا شود و پس از اصلاح مشکلات پیش آمده احتمالی طرح را در سراسر کشور اجرایی کرد.
در مجموع می‌توان گفت انتخاب شهردار به دست مردم موجب می‌شود که جایگاه و شان شهردار بالا رود، شهردار بدون جناح گرایی انتخاب شود و شخصیت مستقل داشته باشد و در نهایت در این صورت، شهردار تنها برای مدیریت امور شهری تعیین می‌شود و نگرش منفعت طلبانه‌یی وجود نخواهد داشت.
همچنین براساس اقدام‌ها و تجارب به دست آمده از عملکرد شوراها در سال‌های گذشته، شاید بتوان گفت که شورا برای انتخاب شهرداران نیازمند تجارب بیشتری هستند از همین رو اگر شهردار براساس انتخاب عمومی تعیین شود علاوه بر توانمندی شهرداران موجب می‌شود تا اعضای شورای شهر در برابر تصمیمات و انتخابات بعدی دقت و وسواس بیشتری به خرج دهند.
علاوه بر این انتخاب شهرداران از سوی مردم، ثبات مدیریت را به همراه دارد، جابه‌جایی شهرداران کاهش می‌یابد و تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها با قوت و استحکام بیشتری انجام می‌گیرد.
درمجموع می‌توان گفت انتخاب شهردار طی یک فرآیند دموکراتیک و با انتخاب شهروندان به نفع شهر است. هرچند شوراها با این کار مخالف هستند و دلایل گوناگونی در رد این موضوع می‌آورند، اما باید یک بار آن را امتحان کرد. شوراها تاکنون عملکرد خوبی در حوزه مدیریت شهر نداشته‌اند بنابراین هر چه پست‌های انتخاباتی افزایش یابد نفع شهروندان را در پی خواهد داشت.
واقعیت این است که هر چه بیشتر به سمت انتخاب مستقیم برویم چه در شورای شهر و چه در شهرداری امکان انتخاب نمایندگان واقعی مردم بیشتر می‌شود. شهردار تهران بودن کار بسیار حساسی است و ورود شهروندان به این موضوع منجر به شفافیت بیشتر می‌شود زیرا نامزدها باید خود را در معرض عموم قرار دهند. اهداف و برنامه‌های خود و راه‌های رسیدن به آنها را ارائه کنند و این امر باعث می‌شود تا شهروندان شناخت بیشتری نسبت به شهردار و فعالیت‌هایش داشته باشند.
