اوراق مشارکت شهرداری، آتش زیر خاکستر
گروه بورس| علی رمضانیان|
بازار سرمایه در تمام دنیا محلی برای تامین مالی نهادهای دولتی و غیردولتی است تا بتوانند پروژه‌های بزرگ خود را با سرمایه‌گذارای شهروندان پیش ببرند. این رویه کمک می‌کند تا سرمایه‌گذاران نیز در پروژه‌های کلان کشور مشارکت کرده و در قبال آن، عایدی کسب کنند.
به گزارش «تعادل»، یکی از رویه‌های تامین مالی در بازار سرمایه ایران، اوراق مشارکت است که برای تامین پروژه‌های عمرانی و غیره طراحی شده و به دولت و نهادهای عمومی کمک می‌کند تا به سهولت بتوانند طرح‌های خود را تامین مالی کنند. این اوراق مشارکت جایگزین اوراق قرضه شهری است که دولت‌های محلی، فرمانداری‌ها، شهرداری‌ها و دیگر موسسات محلی و شهری برای تامین مالی پروژه‌های ساخت‌وساز از مدارس و بیمارستان‌ها گرفته تا آب و فاضلاب و بزرگراه‌ها منتشر می‌کنند؛ این پروژه‌ها معمولا در کشوری مثل امریکا باید فواید عمومی داشته باشند تا اجازه انتشار بیابند.
در ایران، این اوراق به عنوان اوراق مشارکت شهرداری مشهور شده است. نخستین برنامه انتشار اوراق مشارکت شهرداری‌ها در ایران بعد از انقلاب از سوی شهرداری تهران و با هدف نوسازی بافت‌های فرسوده در قالب پروژه نواب صورت گرفت؛ انتشار این اوراق باوجود ایرادات و اشکالاتی که داشت، تبدیل به تجربه‌یی بسیار خوب برای کشور و آغازگر استفاده از این روش تامین مالی برای شهرداری‌ها در کشور شد. پس از این تجربه نسبتا موفق، در سال 87 شهرداری مشهد با انتشار اوراق مشارکت برای تامین منابع مالی برای پروژه‌های عمرانی خود مجددا شهرداری‌ها را وارد این حوزه کرد و از آن سال به بعد هر سال تعداد شهرداری‌های ناشر اوراق مشارکت شهری در ایران بیشتر از سال قبل می‌شود.
انتشار اوراق 5 هزار میلیاردی در سال 96
نمایندگان مجلس دهم در جریان بررسی جزییات لایحه بودجه 96 بند «د» تبصره 5 این لایحه به شهرداری‌های کشور و سازمان‌های وابسته به آنها اجازه داده‌اند تا به‌طور مشترک یا انفرادی با رعایت قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران و با تایید وزارت کشور (سازمان امور شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور) تا سقف 5هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت و صکوک اسلامی با تضمین خود و با بازپرداخت اصل و سود آن توسط همان شهرداری‌ها منتشر کنند. پیش از این در بندهای «الف» و «ب» تبصره 5 لایحه بودجه 96 مجوز انتشار 10 هزار میلیارد تومان اوراق مشارکت و 20 هزار میلیارد تومان اوراق مالی اسلامی به دولت داده شده بود. در ایران اوراق مشارکت برای نوسازی بافت‌های فرسوده تعریف شد و شرط اصلی برای دریافت مجوز انتشار از بانک مرکزی داشتن توجیه فنی و اقتصادی بود، از طرفی انتشار این اوراق به شرط داشتن توجیه فنی و اقتصادی برای همه پروژه‌های شهری ممکن درنظر گرفته شده است. درواقع وقتی اوراق قرضه خریداری می‌کنیم، پولی به ناشر اوراق قرض می‌دهیم و در عوض ناشر پرداخت سود از پیش تعیین شده‌یی در زمان‌های معین (معمولا دوره‌های 6ماهه) و برگرداندن اصل پول در زمان
سررسید اوراق (پایان عمر پروژه) را تعهد و تضمین می‌کند. سود اوراق مشارکت معمولا سه ماهه پرداخت می‌شود؛ این سود پرداختی برای شرعی بودن آن به صورت علی‌الحساب پرداخت شده و در زمان اتمام پروژه، سود قطعی آن پرداخت می‌شود، در واقع خریداران اوراق مشارکت به نوعی در پروژه‌ها شریک هستند و فقط شهرداری به‌عنوان مجری طرح حداقلی برای سود را تضمین می‌کند؛ به همین دلیل است که در ایران اوراق قرضه، اوراق مشارکت نامیده می‌شود. دو ویژگی اصلی که در مورد اوراق مشارکت شهرداری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است، معافیت مالیاتی و ریسک پایین این نوع سرمایه‌گذاری‌هاست.
نبود رتبه‌بندی برای اوراق مشارکت
یکی از ایرادهای مهم اوراق در ایران نبود رتبه‌بندی برای اوراق مشارکت است که البته به دلیل نبود آژانس معتبر در این زمینه این نقیصه وجود دارد. در دنیا برای اوراق مشارکت یا همان اوراق قرضه کیفیت طرح‌های عمرانی یا غیرعمرانی از نظر سودآوری، اطلاعات ناشر و ریسک‌های مختلف اوراق است. اما در ایران، ضمانت اجرایی در مورد انتشار اطلاعات اوراق و وضع مالی آنها وجود ندارد و تنها ممکن است که سرمایه‌گذاران اندکی از وضع اوراق مطلع باشند که بر این اساس سرمایه‌گذاران از سود قطعی اوراق مشارکت اطلاعی در اختیار ندارند.
دردسرهای اوراق مشارکت برای بانک عامل
یکی از موضوعاتی که درباره اوراق مشارکت وجود دارد، نحوه انتشار این اوراق است. بانک به عنوان بانک عامل شهرداری در انتشار اوراق مشارکت شهرداری‌ها دخالت دارد و تضمین‌کننده این اوراق است. تاکنون چندین هزار اوراق توسط شهرداری‌های ایران منتشر شده که برخی از آن به سررسید رسیده‌اند و برخی همچنان مجاز و در بازارهای ثانویه بورس در حال دادوستد هستند.
در این میان بانک شهر از سال ۱۳۸۹ نسبت به پذیرش عاملیت اوراق مشارکت ۲۴ طرح عمرانی برای ۱۶شهرداری کشور به مبلغ ۴ هزار میلیارد تومان و پذیرش ضمانت اوراق صکوک (اجاره) دو شرکت معتبر کشور (هواپیمایی ماهان و مدیریت پروژه‌های نیروگاه ایران «مپنا») به 276 میلیارد تومان اقدام کرده است. بر این اساس این بانک با شهرداری‌های شهرهایی مانند تهران، مشهد، قم، تبریز، قزوین، کرج، اراک، تربت‌حیدریه، ماهشهر، دزفول، سقز، شهرکرد، کرمانشاه، سبزوار و کاشان همکاری داشته تا اوراق منتشر کنند. طبق آخرین آمار در سال 95، بانک شهر با توجه به نوع طرح تاکنون نسبت به پذیرش عاملیت 2 هزار و 330میلیارد تومان طرح‌های قطار شهری و یک‌هزار و 565میلیارد تومان طرح‌های بافت فرسوده و 101میلیارد تومان طرح‌های سودآور از کل مبلغ انتشار اوراق مشارکت ۴هزار میلیارد تومان اقدام کرده که این آمار نشان از تلاش و اهتمام ویژه بانک شهر در احیای بافت شهری و خدمات حمل و نقل در راستای خدمت‌رسانی به مردم در اکثر نقاط کشور بوده است.
با تمام اینها به گفته امیر مسافری‌راد، یکی از کارشناسان بازار سرمایه، بانک شهر خود تضمین‌کننده اوراق صکوک و مشارکت و خود مجاب به خرید این اوراق نیز هست. این کارشناس در ادامه به «تعادل» گفت: در آخرین گزارش صورت‌های مالی بانک شهر موجودی نقد این بانک 267میلیارد تومان گزارش شده است، دارایی نامشهود این بانک نیز 749میلیارد تومان و دارایی مشهود آن بالغ بر یک‌هزار و 800 میلیارد تومان است. حال با توجه به این وضع نقدینگی و دارایی‌های مشهود و نامشهود این بانک در حال تضمین بیش از 4هزار میلیارد تومان اوراق شهرداری‌هاست که در بلندمدت می‌تواند برای این بانک مشکل‌ساز شود، زیرا بدهی این بانک به بانک مرکزی بیش از یک‌هزار و 600میلیارد تومان بوده و دیگر بدهی‌های آن نیز بیش از 7هزار میلیارد تومان برآورد شده است. مسافری‌راد در پایان تاکید کرد: باید نهادهای ناظر همچون بانک مرکزی و سازمان بورس درخصوص این وضعیت بانک شهر و تضمین اوراق پاسخگو باشند و به مردم بگویند که آیا این وضع ایرادی دارد یا خیر؟ و چنانچه ایرادی متوجه این اقدامات و شرایط بانک شهر نیست، به مردم و سرمایه‌گذاران تضمین دهند؛ هر چند به دلیل نبود سیستم رتبه‌بندی در ایران این شرایط همواره وجود دارد.
