راهکار توانمندسازی مالی خرده‌فروشان در ایران
یکی از چالش‌های عمومی واحدهای خواربارفروشی که 80درصد این واحدها با آن مواجه هستند، مشکل تامین مالی است. به دلیل نقش دیرینه واحدهای خواربارفروشی در تامین محصولات موردنیاز مصرف‌کنندگان و همچنین اهمیت نقش آنها در اشتغالزایی، ضرورت انجام اقدامات لازم از سوی دولت جهت توانمندسازی این واحدها، به ویژه توانمندسازی مالی ضروری است.
در همین راستا، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی به تشریح راهکار قانونی جهت توانمندی‌سازی مالی شبکه‌های خرده‌فروشی در ایران پرداخته است. یکی از راهکارهای رفع مشکل تامین مالی آنها، یکپارچه‌سازی خواربارفروشی‌هاست. از میان شبکه‌های شکل گرفته در حوزه خواربارفروشی می‌توان به برخی فروشگاه‌های زنجیره‌یی با بیش از 900 عضو اشاره کرد. به‌طور قطع، توانمندسازی انفرادی این واحدها باتوجه به محدودیت‌هایی همچون تعدد واحدها، کوچک بودن آنها، پراکندگی زیاد، تجربه محور و سنتی بودن آنها و مواردی از این دست به آسانی میسر نیست. به بیان دیگر، از آنجایی که در اکثر کشورها، دریافت اعتبارات از سیستم بانکی در قالب شبکه‌سازی به دلیل اعتبار صاحب برند، آسان‌تر از اقدام انفرادی در این زمینه است، گسترش شبکه‌سازی می‌تواند به توانمندسازی مالی واحدهای اقتصادی در ایران کمک کند.
حال این پرسش مطرح است که راهکار قانونی جهت حمایت از شبکه‌سازی در حوزه خواربارفروشی چیست؟ در پاسخ باید گفت در اسناد بالادستی از جمله ماده 80 برنامه پنجم توسعه و آیین نامه اجرایی آن بسترهای قانونی لازم جهت رفع موانع و تشویق و حمایت از شبکه‌ها مورد توجه قرار گرفته است. منابع مالی برای اجرای این مهم در قالب ردیف‌های بودجه سنواتی یا دارایی‌های سرمایه‌یی دستگاه‌های اجرایی، اعتبارات و تسهیلات اشتغالزایی صندوق‌هایی از صندوق کارآفرینی امید، توسعه ملی و صندوق‌های اشتغال دستگاه‌های اجرایی و بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری دارای مجوز از بانک مرکزی و همچنین کمک‌های مردمی، سازمان‌های مردم‌نهاد و سازمان‌های بین‌المللی تعیین شده است. مهم‌ترین مصادیق نوع حمایت در ایین‌نامه مزبور شامل: اولویت در استفاده از امکانات سازمان‌ها و نهادهای آموزشی دستگاه‌های اجرایی مربوطه و دریافت تخفیف‌های هزینه‌یی، اولویت دریافت تسهیلات (از صندوق و بانک‌ها)، بهره‌مندی از یارانه سود و کارمزد تسهیلات بانکی ترجیحی، اولویت استفاده از تضمین‌های صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری تعاون و صندوق سرمایه‌گذاری صنایع کوچک، اولویت و تخفیف در استفاده از بازار محلی
شهرداری‌ها جهت عرضه محصولات، حمایت‌های ویژه تعاونی‌ها، تخفیف هزینه حضور در نمایشگاه‌های تخصصی، تخفیف حق پخش تبلیغات در رسانه‌های ارتباط جمعی و اولویت پرداخت جوایز صادراتی است. به این ترتیب با توجه به ماهیت فعالیت خواربارفروشی در ایران، توانمندسازی این واحدها از طریق تشکیل بنگاه پشتیبان امکانپذیر است. البته مطابق با تعاریف انجام شده در خصوص بنگاه وابسته و پشتیبان در آیین نامه مزبور، توانمندسازی خواربارفروش‌ها در ابعاد مختلف مد نظر قرار گرفته و صاحب برند در حوزه اصناف توزیعی می‌تواند در قالب بنگاه پشتیبان مطرح شود.
علاوه بر اینها، در ارتباط با رشته فعالیت‌های قابل قبول جهت شکل‌گیری بنگاه پشتیبان باید گفت تا تاریخ 1395.8.18 معادل 305 رشته فعالیت صنعتی و صنفی مورد قبول قرار گرفته و 5 دستگاه اجرایی که وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز جزو آنها است، در این حوزه فعال هستند. نحوه شکل‌گیری بنگاه پشتیبان از سه گام اصلی تشکیل می‌شود؛ 1- مراجعه بنگاه پشتیبان به صندوق کارآفرینی امید و ارائه طرح توجیهی و مستندات پشتیبان (خود اظهاری) . 2- انجام فرآیند ثبت نام در صورت کامل بودن مدارک و اخذ کد رهگیری. 3- دریافت نتیجه پس از بررسی مدارک. البته گام‌های فرعی دیگری نیز در این مسیر باید مورد توجه واقع شود.
از سوی دیگر تا 1395.7.18 تنها 1630 بنگاه پشتیبان، (در ارتباط با بنگاه‌های پشتیبان شکل گرفته با محوریت محصولات غذایی می‌توان به‌شکل‌گیری تعداد محدودی از آنها در حوزه تولید و بسته‌بندی نان سنتی، سبزی و میوه اشاره کرد) شکل گرفته که دلیل آن وجود برخی مشکلات شامل: تقبل ریسک و لزوم پاسخگویی مسوولیت ضمانت وام همه اعضای وابسته، ابهامات توزیع وام به اعضا و اخذ کارمزد از آنان، عدم طراحی سازوکارهای لازم برای طرفین جهت ضمانت اصل و فرع وام) منجر به افزایش قیمت وام) و بالاخره مبلغ نه چندان بالای وام برای هر عضو (به دلیل کارمزد 4درصد) و تامین هزینه‌های نظارتی است.
این تحلیل در ادامه به بیان چند نکته کلیدی پرداخته است شامل؛ 1- راهکار محوری: کمک مالی به خواربارفروشی‌ها از کانال تزریق منابع به بنگاه پشتیبان. 2- محل تامین اعتبارات: تزریق منابع مالی از محل اعتبارات و تسهیلات بانک‌ها و صندوق‌های در نظر گرفته شده در ایین نامه مزبور؛ 3- الزامات تحقق: انعقاد تفاهمنامه مشترک مابین وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال - دبیرخانه ستاد ساماندهی و حمایت از مشاغل خانگی) و از همه مهم‌تر صندوق کارآفرینی امید (حامی مالی کسب و کارهای کوچک) با هدف حمایت و توانمندسازی مالی و حرفه‌یی خواربارفروشان شبکه‌سازی شده در ایران.
دلیل تاکید ویژه بر صندوق کارآفرینی امید آن است که طرح‌های توجیهی جهت پذیرش صاحب برند در قالب بنگاه پشتیبان، به دلیل داشتن بار مالی برای این صندوق باید از کانال صندوق مزبور مورد بررسی و تایید قرار گیرد.
در این راستا انجام برنامه‌ریزی‌های مشترک میان متولی بخش توزیع کالا در وزارت صنعت، معدن و تجارت (مرکز اصناف و بازرگانان ایران) و سایر نهادهای حرفه‌یی مرتبط با اصناف توزیعی (اتاق‌های اصناف ایران و شهرستان)، تشکل حرفه‌یی مربوط (اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره ای) و نیز دست اندرکاران مربوطه در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به‌عنوان متولی اشتغالزایی و همچنین انجام هماهنگی و تعاملات لازم با صندوق کارآفرینی امید، برای طرح دقیق‌تر موضوع و طراحی سازوکارهای لازم ضروری است.
