ظرفیت بالا، عملکرد محدود
رییس‌جمهور کشورمان، درحالی قرار است دراجلاس شانگهای شرکت کند که با وجود فرصت‌های بزرگ، سازمان همکاری‌های شانگهای هنوز نتواسته نقش تعیین‌کننده‌یی در معادلات منطقه‌یی و بین‌المللی ایفا کند.
محمد شوری کارشناس حوزه اوراسیا براین باور است که سازمان شانگهای به لحاظ توانمندی‌های بالای کشورهای عضو از نظر ذخایر انرژی، بحث توانایی هسته‌یی، مساحت، جمعیت، حق وتو (روسیه و چین) و اقتصادی ظرفیت تبدیل شدن به سازمانی قدرتمند در عرصه بین‌الملل را دارد.
مسایل امنیتی در آسیای میانه به‌ویژه تروریسم، جدایی‌طلبی و افراطی‌گری عموما دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود. «ساختار منطقه‌یی ضدتروریسم» سازمان در نشست ژوئن ۲۰۰۴ در شهر تاشکند در ازبکستان تهیه و تصویب شد. این سازمان در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد که براساس مفاد توافقنامه منطقه‌یی، با قاچاق مواد مخدر در طول مرزهای کشورهای عضو مبارزه خواهد کرد.
در این خصوص، محمد شوری کارشناس حوزه اوراسیا در گفت‌وگو با «تعادل» معتقد است که در سال‌های گذشته و در اجلاس‌های سالانه عمدتا مسایل مورد بحث حول محور تروریسم بوده است به‌طوری که به مساله اصلی سران شانگهای تبدیل شده است. امنیت منطقه‌یی و مبارزه با تروریسم محور اصلی مذاکرات بوده است، افراط‌گرایی منطقه از چین و روسیه تا آسیای میانه(افغانستان و پاکستان) را فراگرفته است و نگرانی‌های ناشی از این تهدید تا اندازه‌یی است که توجه به سایر حوزه‌های فعالیت در این سازمان را تحت تاثیر داشته است.
چارچوب توافقنامه همکاری اقتصادی کشورهای عضو پیمان شانگهای نخستین‌بار در نشست ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۳ تهیه و به امضا رسید. در این نشست رییس دولت چین پیشنهاد کرد که برنامه بلندمدتی برای تشکیل منطقه آزاد تجاری در سازمان تهیه شود. وی در این پیشنهاد چندین راهکار کوتاه‌مدت برای افزایش سطح بازرگانی در میان کشورهای عضو ارایه داد. یک‌سال پس از این پیشنهاد، در ۲۳ سپتامبر ۲۰۰۴، سندی شامل یکصد برنامه مشخص برای افزایش سطح بازرگانی میان کشورهای عضو به امضا رسید. شوری با بیان اینکه نمی‌توان گفت که این سازمان در بحش فعالیت‌های اقتصادی موفق بوده است تصریح کرد: با وجود اینکه همکاری‌های اقتصادی به یکی از مسایل مهم تبدیل شده است، اما شاهد هستیم که هر کدام از اعضای سازمان روابط اقتصادی خاص را برای خود تعریف کرده‌اند. مثلا چین و روسیه ارتباطات اقتصادی خود را با غرب شکل داده‌اند تا با منطقه و یکدیگر، می‌توان گفت بحث تکمیل‌کنندگی بین اعضا در مباحث اقتصاد وجود ندارد. وی افزود: می‌توان گفت که همکاری‌های اقتصادی اعضا در سازمان بیشتر در چارچوب دوجانبه تعریف شده است و هنوز بحث سازمانی در روابط اقتصادی جایگاهی پیدا نکرده است.
کشورهای عضو به‌دنبال منافع خود
کارشناس مسایل اوراسیا همچنین، درخصوص حمایت سازمان از اعضای خود گفت: دولت روسیه در بحران 2008 گرجستان از سازمان شانگهای این انتظار همراهی داشت، اما سازمان فقط به یک موضع‌گیری رسمی اکتفا کرد در بحران اوکراین نیز تاکنون هیچ واکنشی ازسوی سازمان صورت نگرفته است. ایران یکی از کشورهای مهمی است که پارامترهای زیادی برای حضور در این سازمان دارد، اما موضوع تقابل ایران و امریکا و اروپا و فشارهای سیاسی برای تحریم علیه ایران یکی از دلایل عدم تمایل برخی اعضای سازمان برای دایمی شدن عضویت ایران در این سازمان است. به نظر می‌رسد عضویت دایم ایران در سازمان شانگهای مسوولیت‌هایی را برای کشورهای عضو درپی خواهد داشت ظاهرا اعضا ترجیح می‌دهند که موضوعات اختلافی سازمان با امریکا بیشتر از این نشود.
عضویت ایران به صورت ناظر
محمد شوری درباره عضویت دایمی ایران در این سازمان گفت: برخی کارشناسان معتقد هستند که با توجه به اینکه جهت‌گیری سازمان شانگهای امنیت منطقه‌یی است، لزوما این دیدگاه‌ها با ایران همسو نباشد. متاسفانه این سازمان در مسایل امنیتی، منطقه‌یی و اقتصادی نتوانسته هنوز تعیین‌کننده باشد و عملا شما در همکاری‌های منطقه‌یی در ابعاد مختلف رد پای این سازمان را نمی‌بینید در واقع همکاری‌های در این سازمان به شکل دوجانبه تعریف شده است. وی گفت: عضویت به شکل ناظر برای ما فعلا کافی است چرا که فرصتی است برای دیدار رهبران و سران کشورهای عضو برای نزدیک کردن دیدگاه‌ها. شوری درخصوص درخواست ایران برای عضویت دایم گفت: این امر چندین باز تقاضا شده است اما با توجه به شرایط بین‌المللی و بحث تحریم‌ها به نظر می‌رسد دیگر لزومی برای تکرار این درخواست نباشد.
