پتروشیمی عصای جادویی ندارد
گروه پتروشیمی حمید مظفر
حکایت مکان‌یابی برای احداث واحدهای پتروشیمی از آن دست حکایت‌هایی است که با تقریب اندکی مختص کشور خودمان است. در اوایل مردادماه خبری مبنی بر احداث واحد پتروشیمی در کرمان به عنوان نخستین پتروشیمی شرق کشور اعلام شد. علیرضا رزم‌حسینی، نماینده عالی دولت در استان کرمان با اعلام این خبر شگفتی کارشناسان عرصه پتروشیمی را برانگیخت. وی بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی استان کرمان در جهت خلق ثروت را توجیه ساخت مجتمع پتروشیمی در استان دانست. اما سوال اینجاست که استان کرمان از چه ظرفیتی برای احداث مجتمعهای پتروشیمی برخوردار است؟!
آن طور که به نظر می‌رسد، خوان نعمت پتروشیمی که هم‌اکنون خیلی هم پر و پیمان نیست، اندک اندک درحال رسیدن به شرق کشور است. اکنون در دورانی به سر می‌بریم که مزیت‌یابی در این کشور جای خود را به مزیت‌تراشی داده است. دیگر مهم نیست که احداث یک مجتمع صنعتی مانند پتروشیمی از لحاظ اقتصادی و جغرافیایی در دل کویر از هیچ منطق اقتصادی تبعیت نمی‌کند، مهم نیست که رساندن خوراک، تامین آب، فاصله از بازار و نبود زیرساخت، هر یک دریایی از مشکلات را در پی خود ایجاد می‌کند؛ مهم این است که تمایلات و فشارهایی از جنس سیاست و نه از جنس اقتصاد وجود دارد که خواهان واحد پتروشیمی در اقصی نقاط این کشور است.
اکنون این نگاه وجود دارد که احداث یک مجتمع پتروشیمی در یک منطقه محروم به صورت معجزه‌آسایی سبب توسعه و اشتغال‌آفرینی در آن منطقه و در نتیجه بهبود وضع رفاهی ساکنان آن منطقه می‌شود. اما این بررسی صورت نمی‌گیرد که این منطقه در چه وضعیتی از لحاظ زیرساختی، دانش بومی نیروهای انسانی و دسترسی به بازار قرار دارد. اینگونه پروژه‌ها بیش از آنکه سبب اشتغال‌زایی برای آن منطقه شود سبب گسترش شغل‌های اقماری در کشور می‌شود بیش از آنکه سبب توسعه منطقه مورد نظر شود سبب انباشته شدن هزینه‌های گزاف بر دوش دولت می‌شود، بیش از آنکه سبب توسعه صنعت پتروشیمی شود سبب کاهش قدرت رقابت‌پذیری با رقبای قدر قدرت منطقه‌یی می‌شود.
سیدجواد موسوی، کارشناس حوزه پتروشیمی در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره اظهار کرد: «پس از شنیدن این خبر نخستین سوالی که به ذهن متبادر می‌شود، این است که خوراک این مجتمع به چه نحوی تامین خواهد شد؟ درحال حاضر پتروشیمی کاویان وظیفه انتقال اتیلن به مهاباد را دارد. به طور کلی در غرب مناطقی مانند لرستان و کوهدشت وجود دارد که پتانسیل احداث مجتمع پتروشیمی را دارا هستند. اما اکنون سوال این است که آیا برای این دست مجتمعهای پتروشیمی قرار است خط لوله‌یی در شرق کشور احداث شود؟!.»
پیش از این مساله عدم فرجام خط لوله اتیلن غرب و مشکلات آن توسط «تعادل» مورد تحلیل قرار گرفته بود. این خط لوله پس از گذشت بیش از یک دهه هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. موسوی در این باره افزود: «خط لوله اتیلن غرب هنوز که هنوز است تامین اعتبار نشده و با بهره‌برداری فاصله دارد. اساسا برای ساخت مجتمعهای پتروشیمی باید زیرساخت‌های لازم تامین شود و احداث آن قابلیت‌سنجی شود. مجتمعهای پتروشیمی هزینه‌های عظیمی نیاز دارد و اگر بدون مطالعه و ارزیابی اقدام به سرمایه‌گذاری برای ساخت آن شود و بعدا متوجه مشکلات و پیش‌نیازهای آن شوند کار بسیار سخت می‌شود و هزینه‌های هنگفتی به هدر می‌رود.»
اما مساله بسیار مهم دیگر برای احداث یک مجتمع پتروشیمی بحث تامین آب مورد نیاز یک واحد تولید محصولات پتروشیمی و نزدیک بودن محل احداث آن به منبع آب است. به خصوص برای کشوری مثل ایران که از اقلیم خشک و منابع آبی پراکنده تشکیل شده است، مساله تامین آب برای صنعتی مثل پتروشیمی از اهمیت دوچندانی برخوردار می‌شود. موسوی در این باره اظهار کرد: «استان کرمان به شدت از لحاظ تامین آب در مضیقه است و حتی آب شرب این استان نیز از استان‌های همجوار تامین می‌شود. لذا در درجه اول بحث تامین خوراک مطرح است و در درجه دوم مشکل آب این استان است که احداث مجتمع پتروشیمی در استانی مثل کرمان را غیرموجه می‌کند.»
وی ادامه داد: «چه لزومی دارد که در کرمان واحد تولید محصولات پتروشیمی احداث شود؟ چند واحد تکمیلی پتروشیمی در این استان وجود دارد که برای ادامه فعالیت خود نیاز به مجتمع تولید محصولات پتروشیمی در استان را حس می‌کنند؟ آیا هزینه خرید مواد پلیمری از مجتمعهای جنوب و هزینه حمل و نقل آن در حدی بالاست که ضرورت ایجاد یک مجتمع پتروشیمی را القا کند؟ آیا احداث یک مجتمع پتروشیمی این هزینه‌ها را پوشش می‌دهد؟ اگر اینگونه نیست دلیلی فراتر از هزینه تامین خوراک از پتروشیمی‌های جنوب و جنوب غربی وجود دارد که باید به دنبال آن گشت.!»
خبر احداث مجتمع پتروشیمی در کرمان ممکن است ریشه در تلاش برای به دست آوردن خوراک ارزان‌تر داشته باشد. در گفت‌وگویی که «تعادل» با عباس شعری‌مقدم، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی داشت این نکته عنوان شد که نرخ خوراک برای واحدهای جدیدی که در مناطق محروم ساخته شوند ارزان‌تر در نظر گرفته خواهد شد. این بند از فرمول جدید تعیین خوراک که البته هنوز به صورت رسمی نیز اعلام نشده، سرمایه‌گذاران را وسوسه می‌کند که اقدام به احداث مجتمعهای جدید در نقاط محرومی کنند که فاقد هرگونه پتانسیل هستند.
به هر روی، این روند معیوب فشار سیاسی به دولت برای احداث پروژه‌های پتروشیمی در مناطقی خاص به اسم محرومیت‌زدایی ناگزیر به از هم گسیختن است. تیم اقتصادی و صنعتی دولت باید بین ارزیابی‌های اقتصادی برای ساخت یک پروژه پتروشیمیایی و فشارهای سیاسی از بیرون گزینه اول را انتخاب کند. زیرا چنین انتخابی است که در درازمدت به نفع صنعت پتروشیمی و اقتصاد کشور است. نقطه مقابل این انتخاب منجر به قرار گرفتن بار سنگین هزینه‌یی در آینده اقتصاد کشور و دولت‌های بعدی است. مساله‌یی که دولت فعلی شاید بیش از هر دولتی گرفتار آن است و انتظار می‌رود که چنین میراثی از دولت تدبیر و امید برای دولت‌های آینده باقی نماند.
انتظار می‌رود، کلنگ این پروژه که به گفته نماینده عالی دولت در استان کرمان قرار است در شهریورماه به زمین بخورد تا زمان ارزیابی و امکان‌سنجی دقیق این پروژه فرود نیاید و نیز از مدیران توسعه‌یی کشور انتظار می‌رود در صورتی که بررسی‌های کارشناسان فنی و اقتصادی به این نتیجه رسید که ساخت این پروژه پتروشیمی اشتباه است از احداث آن صرف نظر کنند و جلوی اتلاف سرمایه کشور را بگیرند.
