سهم کمتر از یک درصدی ایران در تولید غذای اسلامی
گروه غذا و دارو آرمان گیوه‌چیان
بی‌شک غذا بخشی از ویترین فرهنگی هر کشور است. باتوجه به جمعیت یک‌میلیارد و 700میلیونی مسلمانان در سراسر دنیا ایران می‌تواند بازار هدف بسیار مطلوبی برای سرمایه‌گذاری در زمینه غذاهای حلال وجود دارد. ایران می‌تواند باتوجه به موقعیت جغرافیایی ایران علاوه بر افزایش صادرات غیرنفتی، ویترین فرهنگی خود را نیز در جهان نمایان کند. رییس مرکز تحقیقات حلال سازمان غذا و دارو به «تعادل» می‌گوید: «باوجود پتانسیل بسیار بالای ایران در این زمینه سهم کشور از صادرات غذای حلال کمتر از یک‌درصد است.»
مدیر اجرایی کانون صنایع غذایی که خود از اعضای اتاق بازرگانی ایران است هم به «تعادل» می‌گوید: «سوءمدیریت و ضعف ساختارها در این زمینه از موانع تجارت محصولات حلال در ایران است.»
چند سال پیش در سفری به آلمان دنبال غذای حلال می‌گشتیم. یک رستوران ترک با برند حلال پیدا کردیم و با گپ و گفتی که با فروشنده داشتیم تاکید کرد که در هر جای دنیا که کباب ترکی بخورید حلال است. ترک‌ها نه‌تنها مسلمانان را جذب کردند بلکه فرهنگ‌شان را با کباب ترکی به خورد ما دادند. متقاضیان گوشت حلال نه تنها مسلمانان بلکه غیرمسلمانان نیز هستند. بسیاری از افراد غیرمسلمان در اروپا باوجود محدودیت‌ها از غذاهای حلال استفاده می‌کنند. آنها می‌گفتند از روند بهداشتی غذای حلال مطمئن‌تر هستند و همین‌طور طعم آن را بهتر توصیف می‌کنند.
رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی اتاق بازرگانی ایران می‌گوید: «آمارها حاکی از آن است که سهم ایران در صادرات غذاهای حلال کمتر از یک‌درصد است. باتوجه به جمعیت یاد شده، اگر تلاش ایران در جهت تولید این‌گونه کالاها افزایش یابد، می‌تواند از بازار عظیمی بیش از یک‌میلیارد نفر مسلمانان جهان به نحو مطلوب بهره‌گیری کند.
غذاهای حلال شامل کالاهایی می‌شوند که در آنها موادی که از نظر دین اسلام حرام معرفی شده‌اند، استفاده نشده است. باید تولید و عرضه هم طبق قوانین اسلامی باشد. باتوجه به اهمیت تولید محصولات با برند حلال نخستین‌بار در سطح بین‌الملل در سال1997 کمیته مشترک فائو و سازمان بهداشت جهانی تعریف رسمی از غذای حلال ارائه کرد. در این تعریف نه تنها تولید و فرآوری مشمول قوانین و مقررات برند حلال می‌شود بلکه به مساله حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی یا هر وسیله و ابزاری که به‌نوعی در این فرآیند دخیل باشد را شامل می‌شود.»
غربی‌ها، سردمدار تولید غذای «حلال»
دکتر بهروز جنت رییس مرکز تحقیقات حلال سازمان غذا و دارو با تاکید بر پتانسیل بالای ایران برای تولید و صادرات غذاهای حلال می‌گوید: ایران از لحاظ تولید این محصولات مزیت نسبی دارد و با سرمایه‌گذاری درست در صنایع تبدیلی به‌راحتی می‌تواند در بازارهای منطقه نفوذ کند. فقط چندصد کیلومتر اطراف مرز ایران جمعیتی 400میلیونی حضور دارد بنابراین خاورمیانه، آسیای میانه و آسیای جنوب‌غربی به‌عنوان اولویت برای صادرات محصولات حلال برای ایران هستند.
وی می‌افزاید: بازار هدف حدود 2میلیارد نفری مسلمانان در 200کشور است. 2 تا 3هزار میلیارد دلار گردش مالی محصولات حلال در دنیاست که به خودی خود برای هر فعال اقتصادی تحریک‌کننده است. اکنون در منطقه محصولات آرایشی بهداشتی دارویی ایران شناخته شده است. اگر این محصولات با برند حلال همراه شوند و تحت نظارت اسلامی قرار گیرند علاوه بر کیفیت، با حلال بودن نیز می‌توانند بر افزایش صادرات کمک کنند.
رییس مرکز تحقیقات حلال سازمان غذا و دارو فرهنگ‌سازی و تبلیغات در زمینه غذاهای حلال را مهم دانسته و می‌گوید: قومیت‌های مختلف و ادیان دیگر هم از تولید مواد غذایی حلال استقبال کرده‌اند. الان در دنیا امریکا، استرالیا، انگلستان و برزیل از سردمداران تولید محصولات غذایی حلال شده‌اند که باتوجه به مسلمان نبودن‌شان، این اتفاق فقط نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی موضوع است.
ایران و مزیت نسبی فراوان
دکتر جنت درمورد مزیت نسبی ایران گفت: بیشتر در فرآورده‌های پروتئینی مزیت نسبی داریم اما امروزه در صنایع غذایی از مواد ترکیبی استفاده می‌شود مثلا در شکلات هم که ایران پیشرفت‌های بسیار خوبی داشته، اهمیت حلال بودن وجود دارد. در بسیاری از محصولات گیاهی هم خوردن برند حلال روی محصول می‌تواند باعث افزایش نفوذ در بازارها شود. به‌عنوان مثال خرما در کشور ما با برند حلال صادر می‌شود و از لحاظ تجاری موفق‌تر است.
وی درمورد کشورهای مسلمان هم گفت: مالزی، اندونزی، ترکیه و امارات هم در این زمینه سرمایه‌گذاری فراوانی کرده‌اند. امارات باوجود نداشتن مزیت نسبی، مواد را می‌گیرد، بسته‌بندی و با برند حلال صادر می‌کند. ایران نیز می‌تواند باتوجه به سه عنصر مزیت نسبی، خوشنامی در منطقه و اسلامی بودن به این عرصه ورود کند و به‌وسیله آن هم فرهنگ خود را صادر و هم سود اقتصادی کسب کند.
استاندارد بین‌المللی «حلال» وجود ندارد
این مسوول سازمان غذا و دارو گفت: برند حلال ایران در قسمت محصولات خام دامی توسط وزارت کشاورزی و سازمان دامپزشکی و محصولات فرآوری شده و بسته‌بندی شده در سازمان غذا و دارو تایید می‌شود. در حقیقت قسمت فقهی در دفتر مقام معظم رهبری و قسمت علمی و سلامتی غذای حلال در سازمان غذا و دارو بررسی می‌شود.
جنت ادامه داد: باوجود تلاش‌های فراوان توسط فائو و دیگر مراکز در اکثر موارد یکپارچگی و استاندارد خاصی در برند حلال وجود ندارد. البته معمولا وقتی یک ارگان اسلامی تایید کند مسلمانان از آن پیروی می‌کنند به‌ویژه مراکز اسلامی شیعه به‌دلیل اینکه سختگیر‌تر هستند مورد قبول اکثریت قرار دارند.
انسجام در هدف‌گذاری و تلاش برای سر و سامان دادن این حوزه می‌تواند باعث برد ایران شود. مرکز تحقیقات حلال سازمان غذا و دارو در سال89 در شورای گسترش دانشگاه‌های وزارت بهداشت مطرح شد، در سال90 هیات دولت تصویب کرد و زیرساخت‌های آن بنا شد. در سال گذشته هم کار جدی سازمان آغاز شد. اکنون تمام محصولات وارداتی قبل از مجوزهای بهداشتی فیلتر حلال بودن را هم رد می‌کنند و با مجوز وزارتخانه وارد بازار می‌شوند.
هیچ ارگانی مسوول برند «حلال» نیست
کسب برند «حلال» توسط صنایع غذایی ایران، چه تاثیری بر تجارت خارجی ایران خواهد گذاشت؟ «تعادل» برای یافتن پاسخ این پرسش، سراغ مدیر اجرایی کانون صنایع غذایی رفت. علی شریعتی که از اعضای هیات‌مدیره اتاق بازرگانی ایران نیز هست، به «تعادل» گفت که ضعف مدیریت، باعث شده سهم ایران از بازارهای جهانی غذای حلال بسیار ناچیز باشد. به گفته شریعتی، درحالی که کشورهای اروپایی و امریکا، از پیشگامان عرضه غذای حلال‌اند، ایران به‌عنوان یک کشور اسلامی، یکی از ضعیف‌ترین کشورها در این زمینه است.
او علت این مشکل را ضعف ساختارها و سوءمدیریت می‌داند و می‌گوید که در داخل ایران، هیچ سازمان و تشکل رسمی و منسجمی برای اعطای برند حلال وجود ندارد. در حال حاضر، اگر تولید‌کننده‌یی بخواهد برای محصول خود برند حلال کسب کند، باید به کشوری مانند مالزی مراجعه کرده یا از آرم تقلبی استفاده کند. دبیر اتحادیه چیپس و اسنک ایران از این موضوع گلایه دارد و می‌گوید که پیش آمده از یک دادگاه خارجی برای تولید‌کننده‌یی به‌خاطر استفاده از برند حلال اخطاریه آمده باشد، برند حلالی که به تایید هیچ ارگان یا نهاد معتبری نرسیده است.
رشد 20درصدی صادرات به‌دنبال «حلال» شدن غذا
ایران قصد دارد در سال94، صادرات غیرنفتی خود را به رقم 61میلیارد دلار برساند. این رقم برای سال95، 72میلیارد دلار پیش‌بینی شده است. شریعتی می‌گوید که دولت باید سهم مواد غذایی از این صادرات را مشخص کند، چراکه به‌خاطر ظرفیت‌های موجود، این محصولات می‌توانند سهم بزرگی در این صادرات غیرنفتی داشته باشند. اما مشکل اینجاست که زیرساخت‌های لازم برای اعطال برند حلال در کشور وجود ندارد و این مساله‌یی است که در سایه وجود تحریم‌ها ایجاد نشده، بلکه به‌خاطر سوءمدیریت است.
به گفته این نماینده اتاق بازرگانی، درصورت ایجاد زیرساخت‌های مناسب و کسب برند حلال توسط صنایع غذایی ایران، صادرات محصولات غذایی می‌تواند رشدی 20درصدی را تجربه کند و این مساله، باتوجه به فضای پس از توافق و تمایل به گسترش روابط تجاری خارجی، یک الزام است.
باتوجه به مزیت نسبی ایران و جمعیت بالای جهان اسلام اهمیت این موضوع در افزایش صادرات غیرنفتی بدیهی است. باید دید که آیا من یا هر یک از هموطنان در سفرهای خارجی خود می‌توانند چلوکباب ایرانی حلال را هر جا پیدا کنند یا نه؟
