قاچاقچیانی که از در پشتی می‌آیند
گروه اقتصاد اجتماعی|
قاچاق مواد مخدر ازجمله پرسودترین فعالیت‌ها در سراسر جهان است و شاید به همین دلیل باشد که بازار شیوه‌های نوین قاچاق، فروش و مبادله مواد مخدر هم مانند خود این مواد، به روز می‌شوند. حالا هم زمزمه یکی از شیوه‌های جدید مبادله قاچاق مواد مخدر به گوش می‌رسد: استفاده از اینترنت سیاه یا همان چیزی که به آن دارک وب یا دارک نت هم گفته می‌شود. دارک وب بخشی از فضای مجازی است که از طرق عادی مانند استفاده از مرورگرهای عادی، نمی‌توان به آن دسترسی پیدا کرد و البته به همین دلیل، این فضا از دسترس عموم هم دور است. برای درک ابعاد ماجرا و سهولت استفاده از فضای مجازی برای خرید و فروش مواد مخدر اما کافی است شبکه‌های پنهانی را فرض کنید که قاچاقچیان و مصرف‌کنندگان مواد مخدر در آن جولان می‌دهند و ساده‌تر از هر روش دیگری، به تبادل اطلاعات در آن می‌پردازند.
سوی پنهان اینترنت
برای آنکه بدانیم دارک وب چیست، ابتدا باید سراغ دیپ وب (deap web) برویم. دیپ وب یا بخشی از اینترنت که نمی‌توان با مرورگرهای معمول و به شیوه‌های عادی به آن دسترسی پیدا کرد. دیپ وب شامل تمام اطلاعات غیرقابل رهگیری همچون وب سایت‌ها ایمیل، دیتابیس‌ها و… می‌شود. اما در مورد دارک وب قضیه تنها در خصوص تفاوت‌های تکنیکی است به این معنا که در این حوزه محصولات و خدماتی ارائه می‌شود که غالب مردم به دنبال آن نیستند و تنها عده معدودی دنبال آن می‌گردند مثل سایت‌های مواد مخدر یا قمار و کودک آزاری و… سایت‌های غیرقانونی در دیپ وب را دارک وب می‌گویند و دارک وب در واقع بخش خاصی از دیپ وب است.
بنا بر برخی داده‌ها در سال 2015، معاملات مواد مخدر حدود 15.4 درصد از خدمات پنهانی را که توسط دارک وب ارائه می‌شده است به خود اختصاص داده و اقدامات خلاف قانون دیگری مانند فروش اسلحه، قمار و محتوای جنسی هم در میان دیگر سرویس‌هایی بوده‌اند که در این بخش از فضای مجازی وجود داشته‌اند.
امیر نادی، کارشناس فضای مجازی در گفت‌وگو با «تعادل» از ویژگی‌های بخش پنهان فضای مجازی گفت. به گفته نادی، دارک وب پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد، بنابراین نفوذ به شبکه افرادی که از آن استفاده می‌کنند چندان ساده نیست. «اینترنت را اصولا می‌توان به سه بخش تقسیم کرد. یکی بخش علنی اینترنت یا همان واید وب است که همه ما معمولا از آن استفاده می‌کنیم و یکی هم دارک وب است که منشأ و محل سرورها و همین طور کسانی که محتوای آن را تولید می‌کنند مشخص نیست و سومی هم فضایی است مابین این دو که ویژگی‌هایی از هر دو را با خود دارد. در مورد دارک وب، شما نمی‌توانید بفهمید محتوایی که می‌بینید از کجا تامین شده و درواقع تولید‌کننده این محتوا چه کسی است و نکته اینجاست که بنا به برخی تخمین‌ها، حدود 96درصد از فضای مجازی در تصرف همین دارک وب است.»
نادی ادامه می‌دهد: «در واقع ممکن است کاربر صفحه‌یی را باز کند که به ظاهر محتوایی عادی دارد اما در پشت پرده، محتوای صفحه یا سایت در مورد قاچاق انسان باشد.»
معاون حقوقی پلیس فتا هم چندی قبل با اشاره به بسترهای امنیتی پلیس فتا در فضای سایبری کشور، اظهار کرد: «متاسفانه در حال حاضر در حوزه مواد مخدر به وسیله فضای مجازی دارک نت‌هایی به وجود آمده است که بیشتر در کشورهای دیگر مشهود بوده است.»
سرهنگ حسین رمضانی در یک میزگرد رادیویی با اشاره به آمارهای به دست آمده از بسترهای فضای مجازی برای رشد اعتیاد در کشور، گفت: «امروزه فضای سایبری با ایجاد بستر رسانه‌یی بسیار مطلوب این امکان را در اختیار دولت و نهاد‌های کشور قرار می‌دهد تا بتوانند اقدامات خود را سازماندهی کنند.» وی افزود: «فضای سایبری در کنار تمام ویژگی‌های مثبت و سازنده خود، با ایجاد فضاهای کاربری برای مجرمین و خلافکاران مختلف در برخی اوقات سبب وقوع بسیاری از مشکلات می‌شود.»معاون حقوقی پلیس فتا با اشاره به بسترهای امنیتی پلیس فتا در فضای سایبری کشور اظهار کرد: «متاسفانه در حال حاضر در حوزه مواد مخدر به وسیله فضای مجازی دارک نت‌هایی به وجود آمده که بیشتر در کشورهای دیگر مشهود بوده است.»
دکتر عباس دیلمی زاده، کارشناس حوزه مواد مخدر نیز در این برنامه با اشاره به تعریف مواد مخدر در جوامع مختلف، گفت: «مواد مخدر و محرک، با ایجاد وابستگی‌های شدید جسمی، روانی و عاطفی در ذهن و جسم شخص نفوذ کرده و با سوء مصرف افراد علائم خود را به بار می‌نشاند.»
وی با بیان اینکه در هیچ جای دنیا برای مخدرها تبلیغ مثبتی انجام نمی‌گیرد، اظهار کرد: «در هر شیوه تبلیغاتی برای مصرف و فروش مواد مخدر همواره از راه‌های غیر مستقیم استفاده می‌شود، به‌طوری که امروزه در بخش‌های مختلف فضای مجازی شاهد این دست از تبلیغات غیر مستقیم هستیم.» این کارشناس مواد مخدر در ادامه همین بحث اضافه کرد: «زمانی که یک مصرف‌کننده از طریق مدل‌های مختلف تبلیغاتی و گروه‌های متعلق به مصرف‌کنندگان به مواد مورد نظر خویش دست پیدا کند، یک تبلیغات کاملا غیر مستقیم انجام گرفته است.» وی در خصوص رواج مواد مخدر جدید در فضاهای مجازی، اظهار کرد: «اکثر مواد مخدر با برندها و نام‌های مختلف در پایه و بنیان خود مشترک و یکسان هستند، بطوری که تهیه‌کنندگان این مواد نسبت به سطح آگاهی مردم و رشد فروش خود تبلیغات و برند خود را تغییر می‌دهند.»
وی همچنین در ادامه تصریح کرد: زمانی که یکی از انواع مواد مخدر با تبلیغات پیشگیرانه و آگاه‌سازی به مردم معرفی می‌شود، تولید‌کننده با استفاده از راه‌های تبلیغاتی مختلف و تغییر در ظاهر محصول سعی در فروش جنس تولیدی خود دارد.
دیلمی‌زاده با اشاره به رواج خرید و فروش آزاد مواد مخدر در برخی کشورهای دنیا، افزود: در کشور ایران خرید و فروش مواد مخدر از فضای مجازی به صورت جدی و برجسته صورت نمی‌گیرد. در بخش دیگر این برنامه روح‌الله مومن نسب، کارشناس فضای مجازی نیز با اشاره به ارتباط بین فضای مجازی و مواد مخدر گفت: «در این باره دو تعریف متمایز وجود دارد، نخستین بحث مربوط می‌شود به حضور مواد مخدر در فضای مجازی و دیگری فضای مجازی مخدر است.»
وی با بیان اینکه فضای مجازی به تنهایی می‌تواند یک نوعی از اعتیاد را به همراه داشته باشد، گفت: «برخی ابزارهای فضای مجازی با ایجاد وابستگی‌های شدید، زمینه اعتیاد افراد به این فضا را فراهم می‌کنند.» مومن نسب با تاکید بر بستر مناسب فضای مجازی برای جرم خیزی و رشد جرم، گفت: «استتار هویتی افراد در فضاهای سایبری همواره یکی از دلایل رشد جرم در این فضا به شمار می‌رود.»
وی با اشاره به تحقیقات برخی دانشگاه‌های معتبر خارج از کشور، خاطرنشان کرد: «طبق تحقیقات انجام گرفته در برخی اوقات اعتیاد به فضای مجازی می‌تواند بیشتر از موادهای مخدر تاثیرگذار و مخرب باشد.»
فضای رسمی هم بی‌نصیب نیست
با لیلا ارشد، جامعه‌شناس و مدیرعامل خانه خورشید تماس می‌گیرم. خانه خورشید، سازمانی مردم نهاد است که فعالیت‌هایی در زمینه بهبود آسیب‌های ناشی از سوء مصرف مواد مخدر دارد. ارشد معتقد است عدم استفاده از فضای مجازی می‌تواند به حوزه سوءمصرف مواد مخدر هم کشیده شود و در واقع دلیلی وجود ندارد که فضای مجازی هم صحنه‌یی برای انجام مبادلات مواد مخدر نشود. «مشاهدات خود من نشان می‌دهد که فضای مجازی برای مبادله و خرید و فروش مواد مخدر کاملا کاربرد دارد. درواقع چه ساقی‌های مواد مخدر، چه فروشندگان بزرگ و چه خرده‌پاها و چه مصرف‌کننده‌های مواد مخدر، همگی از این فضا استفاده بسیار گسترده‌یی می‌کنند، حتی از بخش‌های نسبتا رسمی‌ای مانند تلگرام و پیامک.» ارشد ادامه می‌دهد: «نگاه من به این موضوع این است که به دلیل نبود نظارت مناسب، فضایی که به راحتی در دسترس کودکان و نوجوانان ما هم هست می‌تواند محلی باشد که آنها با محتوایی رو به رو شوند که ابزار مناسب برای برخورد با آن را هم در اختیار ندارند.»
از خانم ارشد می‌پرسیم آیا فضای مجازی در جوامع دیگر هم در معرض محتوای مجرمانه خرید و فروش مواد مخدر قرار دارد یا نه. مدیرعامل خانه خورشید پاسخ می‌دهد: «علاوه بر اینها، من فکر می‌کنم ما باید مشکل را از سمت و سویی دیگر هم در نظر بگیریم. در مورد گروه سنی نوجوانان و بچه‌های ما، خیلی ساده، نداشتن تفریحات مناسب و نبود نشاط، موجب می‌شود که اینها سراغ شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی بروند و در معرض تهدیداتی باشند که از ناحیه مواد مخدر در این فضا وجود دارد. اینکه چرا کشورهای دیگر که شاید بیشتر از ما از فضای مجازی استفاده می‌کنند با این مشکل مواجه نیستند را هم به نظر من باید در آگاهی بدانیم که آنها در استفاده از این فضا دارند و ما متاسفانه این آگاهی را نداریم.» از ارشد می‌پرسیم آیا در این فضا برای مواد مخدر تبلیغات بازرگانی، درست مانند آنچه برای سایر کالاها وجود دارد، دیده می‌شود یا نه و می‌شنویم: «خیر، خوشبختانه من تا به حال موردی از اینکه برای استفاده از مواد مخدر در شبکه‌های اجتماعی تبلیغ بشود را سراغ ندارم.»
