سایه کودتا بر سر روابط ترکیه و غرب
گروه جهان
عمر چلیک، وزیر امور اتحادیه اروپا معتقد است که هم‌پیمانان غربی ترکیه هیچ تلاشی برای اعلام همبستگی با آنها پس از کودتا انجام نداده‌اند. او در کنفرانسی خبری در ترکیه گفت: «بسیار متعجب شدیم که با گذشت یک هفته از وقوع کودتای نافرجام در ترکیه، مقامات ارشد اتحادیه اروپا به ترکیه سفری نکردند.» این انتقاد در شرایطی است که رجب اردوغان، رییس‌جمهوری این کشور با اخراج و دستگیری فله‌یی نیروها در ترکیه انتقادات فراوانی را از سوی مسوولان غربی شنیده است. حال که برخوردها بر سر بازگرداندن فتح‌الله گولن، خطیب جنجالی ساکن امریکا بالا گرفته به نظر می‌رسد غرب و امریکا به دنبال تجدیدنظر در نحوه برقراری ارتباط با ترکیه به عنوان عضوی از ناتو هستند. تجدیدنظری که می‌تواند به ضرر آنکارا تمام شود. به گزارش اکونومیست، چندین دهه رابطه ترکیه و امریکا با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است. اگرچه مبارزه علیه نیروهای داعش در سوریه این کشور را برای امریکا تبدیل به یک متحد نزدیک کرده بود اما جریانات مربوط به کودتا می‌تواند این نزدیکی را در محاق قرار دهد.
کمی پس از گذشت کودتا، سلیمان سویلو، یکی از وزرای کابینه اردوغان مدعی شد که امریکا پشت این کودتا قرار دارد. در رسانه‌های نزدیک به دولت مثل نشریه «ینی شفق» فردی همانند ایدین اونال، نماینده حزب عدالت و توسعه در روزنامه ماموریت پیدا کرده تا مروج اندیشه‌های «تئوری توطئه» باشد. او در این روزنامه ادعا کرده بود که افسران ارتش ترکیه با تغییر نام خود به این کودتاگران کمک کرده‌اند. به همین خاطر برای زمانی کوتاه برق پایگاه هوایی اینجرلیک، جایی که امریکا عملیات علیه نیروهای داعش در خاک سوریه را هدایت می‌کند، قطع شد. ادعای دولت این بود که برخی هواپیماهای این پایگاه در این کودتای شکست خورده استفاده شده و فرمانده ترکیه‌یی این پایگاه نیز جزو نخستین دستگیر‌شدگان ارتش بوده است.
تغییر ساختاری به نفع دولت
پس از شکست کودتای 15جولای و به راه افتادن موج دستگیری‌ها، افراد زیادی در اتحادیه اروپا از فدریکا موگرینی، رییس سیاست خارجی این اتحادیه تا فرانک والتر اشتاین، وزیر امورخارجه آلمان به ترکیه درباره به خطر افتادن ارزش‌های دموکراتیک تذکر دادند. عفو بین‌الملل نیز با هشدار به دولت ترکیه در مورد افزایش دادن مهلت قانونی بازداشت بدون تفهیم اتهام، اعلام کرده ترکیه «بسیار فراتر از آنچه بتوان یک پاسخ قانونی به کودتا نامید» قدم برداشته است.
به دنبال این تحولات بینالی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه در تازه‌ترین مصاحبه خود با شبکه‌های داخلی ترکیه درباره تازه‌ترین تحولات پس از کودتا گفت: «اگر در کشوری ارتش وارد سیاست شود، وبالی برای این کشور خواهد بود و از مهم‌ترین دلایل سقوط امپراتوری عثمانی، مداخله ارتش در سیاست بود.
در آینده نزدیک شاهد بازسازی ارتش خواهیم بود به‌طوری‌که همگام با کشورهای مدرن باشد و ارتباط آن را با سیاست قطع می‌کنیم.» به همین خاطر تصمیم بر آن شده تا گارد ریاست‌جمهوری ترکیه منحل شود. ییلدریم درباره این تصمیم تازه گفت: «دیگر گارد ریاست‌جمهوری نخواهیم داشت چون دلیلی برای وجود آن نیست و ما نیازی به آن نداریم. اعضای گارد ریاست‌جمهوری از بین کسانی بودند که در جریان تلاش برای کودتا وارد ساختمان تلویزیون رسمی «تی آر تی» ترکیه شدند و این گروه مجری این شبکه را وادار کردند بیانیه اعلام حکومت نظامی و ممنوعیت آمد و شد در ترکیه را بخواند.» تعداد سربازان گارد ویژه رییس‌جمهوری ترکیه حدود ۲۵۰۰نفر است که دست‌کم ۲۸۳نفر از آنها از زمان شکست کودتا بازداشت شده‌اند. پیش از انتشار خبر انحلال گارد ریاست‌جمهوری، بسته شدن مدارس و موسسات خیریه از سوی دولت ازجمله اقداماتی بود که متحدان غربی ترکیه را شوکه کرد.
ییلدریم درباره نحوه تغییر عملکرد این موسسات نیز گفت: «وزارتخانه‌های ترکیه بر آنها نظارت خواهند داشت تا فعالیت آنها تضمین شود و آنها به اسامی شهدایی نامگذاری خواهند شد که در کودتای نافرجام کشته شدند. غیرنظامیان کشته شده در رویارویی با کودتاچیان به منزله شهید هستند که تعدادشان به ۲۴۶نفر می‌رسد.» بر اساس گزارش‌های داخلی ترکیه ۱۰۰۰مدرسه خصوصی و ۱۲۰۰موسسه خصوصی دیگر به علت آنچه «ارتباط با کودتا» نامیده شده، تعطیل شده‌اند.
این کودتا تنها تلفات جانی و انسانی نداشته است. یک هفته پس از این کودتا هزینه آن برای بورس استانبول، به چیزی حدود 78میلیارد لیرترک معادل تقریبی 23میلیارد دلار رسیده است. براساس گزارش‌ها، ارزش بازاری شرکت‌های بورس استانبول که در شب کودتای 15جولای برابر با 634میلیارد لیرترک بود، در جمعه پیش 22جولای به 556میلیارد لیرترک افت کرد.
دوئل بر سر گولن
چلیک، وزیر امور اتحادیه اروپا در واکنش به نحوه برخورد امریکا برای استرداد فتح‌الله گولن به خاک ترکیه گفت: «گولن، مبلغ اسلامی مستقر در ایالت پنسیلوانیای امریکا که رهبر این «تروریست‌ها» (کودتاچیان) محسوب می‌شود خطرناک‌تر از اسامه بن‌لادن، رهبر سابق القاعده است.» در ادامه همین اظهارنظرها چاووش اوغلو، وزیر امورخارجه ترکیه از سفر به امریکا برای استرداد او خبر داد. او گفت: «ما در حال برنامه‌ریزی برای سفر یک هیات عالی‌رتبه به امریکا هستیم تا درخصوص استرداد رهبر جریان گولن مذاکره داشته باشیم. ما هر تلاشی برای استرداد گولن به کار خواهیم بست. هم‌پیمان امریکایی ما باید او را به ترکیه مسترد کند.» با این حال هم‌پیمان امریکایی ترکیه مثل او فکر نمی‌کند و درباره این فرد واکنش‌های رک و پوست‌کنده‌یی داشته است. جان کری، وزیر امورخارجه امریکا درباره این موضوع با لحنی هشدارگونه گفت: «ادعای نقش داشتن مستقیم امریکا یا موسسات حاضر در این کشور در این کودتا، می‌تواند عواقب مضری برای روابط دو جانبه ما داشته باشد.» او در تذکری دیگری به اردوغان درباره قلع‌وقمع مخالفانش گفت: «این پاکسازی‌های گسترده می‌تواند چالشی بزرگ برای روابط ترکیه با اروپا، ناتو و همگی ما باشد.» با توجه به عضویت ترکیه در ناتو و نقش او در مبارزه با نیروهای داعش در ترکیه هم‌پیمان‌های این کشور بر سر دوراهی ادامه رابطه با این کشور قرار گرفته‌اند. حال سوال این است که آیا این متحدان می‌توانند اردوغان را متقاعد کنند که مسیرش را تغییر دهد؟ به گزارش اکونومیست، اردوغان پیش از این کودتا نحوه تغییر رابطه خود با غرب را کلید زده بود. او تنها چند هفته پیش از کودتا رابطه‌اش با رژیم صهیونیستی را بار دیگر پس از 6سال دشمنی دوباره از سر گرفت. از سوی دیگر با چرخشی باورنکردنی از روسیه به خاطر سقوط جنگنده‌اش عذرخواهی کرد و با پوتین از در دوستی درآمد. با این حال به نظر نمی‌رسد که روسیه و رژیم صهیونیستی جایگزین‌های مناسبی برای امریکا به عنوان شریک نظامی و اروپا به‌عنوان مهم‌ترین مسیر تجاری ترکیه باشد. به نظر می‌رسد حقایق از نظر رییس‌جمهور ترکیه شکل دیگری پیدا کرده که نیاز دارد کسی به او در این باره هشدار دهد.
