ترس عربستان از خودکفایی نفتی امریکا
دکتر غلامحسین حسن تاش از با سابقه‌ترین کارشناسان حوزه انرژی است. رییس اسبق موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی و عضو فعلی هیات علمی این موسسه، درباره وضع کنونی بازار نفت و تاثیر آن بر ایران به گفت‌وگو با «ساعت 24» پرداخته است.
با توجه به ادامه روند کاهشی قیمت‌ها و رسیدن قیمت نفت خام اوپک به زیر 90دلار و رسیدن نفت خام برنت به کمترین قیمت در ۲۷ماه گذشته، چنین وضعی را حاصل چه اتفاق‌هایی می‌دانید؟ به‌نظر شما افزایش عرضه از سمت عربستان یا بازگشت لیبی به بازار، تاثیر بیشتری بر کاهش قیمت‌ها داشته یا کندی رشد اقتصاد در چین و رکود در اروپا؟
از حدود دو سال پیش رشد عرضه نفت از تقاضای آن بیشتر بود و لذا کاهش نسبی قیمت نفت کاملا قابل انتظار بوده و بنده نیز آن را پیش‌بینی کرده بودم، در دو سال گذشته عمدتا عوامل سیاسی و تحولات ژئوپلیتیکی و قطع و کاهش عرضه نفت‌خام ناشی از این تحولات پی درپی، علت بالا ماندن قیمت نفت بوده است. حالا که مشکلات ژئوپلیتیکی قدری کمتر شده قیمت نفت رو به کاهش گذاشته است. با بسیج جهانی علیه داعش نگرانی از گسترش تحرکات داعش به‌مناطق نفت‌خیز در جنوب و کردستان عراق کمتر شده، با کاهش درگیری‌ها در لیبی تولید این کشور بیشتر شده و در کنار این مشکلات بخش تقاضا که اشاره کردید نیز وجود دارد. البته عربستان‌سعودی در ماه اخیر افزایش تولید نداشته است، تولید عربستان در ماه جولای گذشته نسبت به ماه قبل از آن قدری افزایش داشت اما در ماه آگوست حدود ۵۵هزار بشکه کاهش داشته است. البته عربستان در یکی دو سال اخیر از مشکلات ژئوپلیتیکی دیگران استفاده کرده و تولیدش را افزایش داده است و معمولا انتظار این است که با برگشت دیگران تولیدش را کاهش دهد.
پیش از این هم آیا بحرانی در این سطح در قیمت‌های نفت اتفاق افتاده بود، و واکنش سران اوپک به‌عنوان دارندگان ۶۰درصد ذخایر نفتی جهان به آن چه بود؟
قبل از این مهم‌ترین شوک کاهشی قیمت مربوط به سال‌های ۱۳۶۶ و ۱۳۶۷ بوده است که عامل آن عربستان بود و بعدها معلوم شد که با تبانی ایالات‌متحده برای تحقق بعضی از اهداف سیاسی و از جمله فشار به ایران برای پایان دادن جنگ بوده است. یک‌بار دیگر هم در اوایل ریاست‌جمهوری آقای‌خاتمی با تصمیم اشتباه اوپک در اجلاس جاکارتا قیمت نفت کاهش شدیدی پیدا کرد ولی دوره آن کوتاه بود و در اجلاس بعدی اوپک اصلاح شد و تولید کنترل شد، آن قصه با رکود شدید اقتصادی در آسیای جنوب شرقی (۱۹۹۷و ۱۹۹۸) همراه بود که تقاضای نفت در آن منطقه به‌شدت کاهش یافته بود.
آیا به‌نظر شما آن طور که بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی ادعا می‌کنند عربستان سعودی به‌دنبال جنگ قدرت با ایران است و تولید خود را کاهش نخواهد داد یا این کشور در نهایت به‌نفع منافع اوپک سهمیه تولید خود را کم خواهد کرد؟
پاسخ این سوال سخت است، چون اوضاع منطقه و جهان بسیار پیچیده شده، شواهدی وجود دارد که امریکایی‌ها طالب قیمت‌های پایین نفت نیستند چون برنامه‌های انرژی و تولید نفت و گازشان از منابع غیرمرسوم را به‌هم می‌ریزد و اگر چنین باشد باید دید که آیا عربستان رو در روی امریکا خواهد ایستاد یا نه؟ چون عربستان برنامه خودکفایی انرژی ایالات‌متحده و قطع وابستگی این کشور از نفت وارداتی از خاورمیانه را برای امنیت خود خطرناک می‌داند. باید دید چه قیمتی مطلوب امریکایی‌ها است. بعضی معتقدند هزینه تولید از نفت‌های شیلی کاهش یافته است و ممکن است در نفت‌خام ۸۰دلار هم کماکان اقتصادی باشند.
این بحران را تا چه اندازه نقطه عطفی جدی در بازار نفت تلقی می‌کنید؟ آیا بحران کنونی به‌گونه‌یی است که سال‌های سال بعد از آن به‌عنوان نقطه‌یی که مسیر بازار بعد از آن تغییر کرده است یاد کنند؟
هنوز برای چنین قضاوتی خیلی زود است نوساناتی در این حد در طول سال‌های گذشته وجود داشته است. درسال ۲۰۰۹ متوسط قیمت نفت اوپک به حدود ۶۱دلار رسید در صورتی که سال قبل از آن 5/94دلار بود. مساله هنوز در حد بحران نیست ولی ممکن است به آن حد برسد.
با توجه به‌هزینه تولید شیل‌های نفتی به‌نظر شما رسیدن قیمت به چه نقطه‌یی، این تولید را غیراقتصادی خواهد کرد؟
پاسخ این سوال نیاز به اطلاعات زیادی دارد که در اختیار من نیست اما آنچه مسلم است اینها پر هزینه هستند و البته با پیشرفت تکنولوژی و توسعه زیرساخت‌های مربوطه که الان اتفاق افتاده است این هزینه رو به کاهش می‌رود اخیرا واشنگتن‌پست در مقاله‌یی اعلام کرده بود که در ۸۰دلار هم ممکن است بهره‌برداری از اینها اقتصادی باشد. ولی به هر حال هرچه باشد به‌نظر من مرز قیمت نفت را تعیین می‌کند چون امریکایی‌ها روی برنامه‌شان مصمم به‌نظر می‌رسند. مگر اینکه عربستان بخواهد با امریکا مقابله کند یا یک تبانی کوتاه‌مدتی برای تحقق یک‌سری از اهداف سیاسی مثل فشار به‌روسیه شکل بگیرد، مانند جریان ۱۳۶۷.
اکنون و در وضعیتی که وابستگی بودجه به نفت زیاد است و بسیاری می‌گویند بودجه در کشور براساس نفت بشکه‌یی ۱۰۰ دلار بسته شده تا چه اندازه نگرانی برای کاهش قیمت‌ها جدی خواهد بود؟
به‌نظر من برای ما نگرانی جدی کماکان تحریم است. وقتی در اثر تحریم‌های اقتصادی و بانکی عملا تنها بخش کمی از پول صادرات نفت در اختیار کشور قرار می‌گیرد. چه تفاوتی دارد قیمت نفت چه باشد؟ البته قیمت ۱۰۰دلار از قبل قابل پیش‌بینی بود که زیاد است و این تجربه یک‌بار دیگر نشان می‌دهد که مکانیسم ذخیره ارزی باید خیلی جدی گرفته شود. در مورد یک عامل مهم برونزای اقتصادی که در کنترل ما نیست و عوامل تاثیرگذار بر آن نیز متعدد و متنوع هستند، همیشه این نوسانات وجود داشته و دارد و تنها با مکانیسم ذخیره ارزی می‌توان آثار منفی‌اش بر اقتصاد را کنترل کرد.
