چشم‌انداز روابط تجاری و اقتصادی ایران با غرب
عباس دهقان|
دبیر اقتصادی خانه اندیشمندان علوم انسانی|
در روزهای اخیر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی با ارائه گزارشی در صحن علنی مجلس از عدم پایبندی امریکا به تعهدات خود در رابطه با برجام با وجود اجرای این توافقنامه از سوی دولت ایران انتقاد نموده است. اما آیا به راستی امریکا به تعهداتش در قبال توافقنامه هسته‌یی پایبند نبوده است؟ چشم‌انداز برجام و روابط تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای غربی پس از انتخابات آتی امریکا چیست؟
بازار ایران به تدریج به روی فناوری و سرمایه‌های غرب باز می‌شود. پس از خریدهای عمده هواپیماهای مسافربری از شرکت امریکایی بویینگ و ایرباس در اروپا، اخیراً اعلام شد که خزانه‌داری امریکا به افراد و نهادهای ایرانی اجازه داده با نهادهای مالی خارج از امریکا معامله‌های دلاری انجام دهند و شرکت مخابراتی AT&T امریکا با یک شرکت در داخل ایران همکاری کرده و از این پس غول مخابراتی امریکا قادر خواهد بود تا با آنتن‌گیری از داخل ایران به مشتریان خود خدمات ارائه نماید.
این دو رویداد اخیر باعث خوش‌بینی کارشناسان و اهالی رسانه‌ها نسبت به مناسبات اقتصادی و تجاری ایران با غرب و به خصوص امریکا گردیده است. ابتدا مقامات وزارت خزانه‌داری فدرال امریکا در دیدار علی طیب‌نیا وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران از واشنگتن و شرکت در نشست صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی اعلام کردند در راستای لغو تحریم‌های مالی مرتبط با برنامه هسته‌یی ایران، نهادهای مالی خارج از امریکا می‌توانند با ایران معاملات دلاری داشته باشند؛ به شرطی که آن پول‌ها وارد نظام پولی و بانکی امریکا نگردد. بنابراین از این پس بانک‌های امریکایی و غیرامریکایی که بیرون از دایره قوانین این کشور و مناطق آزاد تجاری ثبت شده‌اند می‌توانند با افراد و شرکت‌های ایرانی موجود در فهرست تحریم‌های امریکا، وارد معامله دلاری شوند. با اینکه این تصمیم خزانه‌داری فدرال با اعتراض شماری از اعضای کنگره امریکا رو به رو شد اما دولت اوباما این اقدام را در راستای اختیارات قوه مجریه دانسته و اعتراض‌ها را رد کرده است.
در تحولی دیگر، به گزارش روزنامه نیویورک تایمز، AT&T غول مخابراتی امریکایی با شرکت مخابراتی رایتل که در ایران فعالیت می‌نماید، در زمینه همکاری برای ارائه خدمات رومینگ به توافق رسیده‌اند. به گفته مسوولان شرکت رایتل، ایران با 87 کشور و 123 اپراتور، قرارداد رومینگ و آنتن‌دهی به سیم کارت‌های خارجی امضا کرده است. همچنین در تهران، هاشم یکه زارع، مدیرعامل گروه صنعتی ایران خودرو، اعلام کرد در همکاری میان این شرکت و فیات، شرکت بزرگ اتومبیل‌سازی ایتالیایی، انتقال فناوری خودروسازی و خدمات آن پیش‌بینی شده است. از سوی دیگر چون فیات مالک شرکت اتومبیل‌سازی کرایسلر امریکا نیز به حساب می‌آید، امکان انتقال فناوری کرایسلر به ایران وجود دارد. پیش از این شرکت‌های بویینگ و ایرباس قراردادهای فروش هواپیمای مسافربری با ایران امضاء کرده‌اند و شرکت‌های فرانسوی در زمینه‌هایی مثل تولید اتومبیل رنو در ایران، شیرین‌سازی آب دریا، کارخانه‌های عظیم بازیافت زباله و طرح‌های خانه‌سازی با ایران موافقتنامه‌هایی امضا کرده‌اند.
این در حالی است که تنها مساله آزاد شدن معاملات دلار در خارج از امریکا میان ایران و شرکت‌های خارجی نکته مثبت این تحولات به حساب نمی‌آید؛ بلکه تغییر و پالایش مهمی که صورت پذیرفته، تعبیری است که وزارت خزانه‌داری فدرال امریکا از تحریم‌های باقیمانده در رابطه با ایران انجام داده است. سهام یا دارایی شرکت درون ایران مربوط به گروه‌های تحریم شده باشد، حتی اگر آنها دارای حداقل سهم یا سرمایه در آن شرکت باشند، تا هنگامی که اکثر دارایی‌ها و سرمایه‌ها در اختیار گروهی باشد که تحت تحریم دولت امریکا قرار نداشته باشند، شرکت‌های خارج از امریکا می‌توانند با این شرکت‌ها روابط تجاری برقرار نمایند که نکته بسیار مهم و تحول چشم‌گیری در روابط اقتصادی و مالی ایران و امریکا به حساب می‌آید. این را در کنار تسهیل روابط تجاری دلار که قرار دهیم، راه برای گسترش معاملات تجاری شرکت‌های خارجی از جمله شعبات شرکت‌های امریکایی که بیرون از مرزها و قوانین این کشور هستند، با ایران هموار می‌سازد. در گذشته این مساله محدودیت عمده‌یی بود که باعث نگرانی بسیاری از این شرکت‌ها گردیده و اکنون این محدودیت بر سر راه آنها برداشته شده است. شکی در این نیست که دولت اوباما خواهان موفقیت دولت روحانی و طیف میانه‌روها در حکومت ایران است. زیرا گزینه‌یی که در مقابل آنهاست یعنی گروه‌های محافظه‌کار و امکان بر سر کار آمدن کسانی مثل احمدی‌نژاد چیزی نیست که مورد حمایت و پذیرش دولت امریکا باشد. بنابراین امریکا سعی می‌کند تا آنجا که امکان داشته باشد همانطوری که در تحولات اخیر شاهد آن بوده‌ایم، روابط اقتصادی را تسهیل نماید تا دولت روحانی بتواند دست بازتری در برابر تندروها و محافظه‌کاران درون ایران داشته باشد، هرچند این حمایت به صورت نظارت شده باشد. در این مورد مسلماً نگرانی‌هایی در رابطه با انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا وجود دارد که اگر حزب جمهوری‌خواه بر سر کار بیاید ممکن است بسیاری از این تسهیلاتی که دولت اوباما ایجاد کرده است از میان برود. اما در صورتی که دولت دموکرات موفق به ادامه فعالیت شود به احتمال فراوان بسیاری از تحولات صورت گرفته در رابطه با تسهیل تجارت و داد و ستد با ایران ادامه خواهد یافت. با اینکه حدود یک سال از لغو تحریم‌های بین‌المللی مرتبط با برنامه هسته‌یی علیه ایران می‌گذرد اما هنوز وضعیت تجارت ایران با کشورهای جهان به شرایط پیش از تحریم‌ها باز نگشته است. مقامات ایرانی عمده‌ترین مانع بر سر راه عادی شدن مناسبات بازرگانی با جهان را ترس و ملاحظه‌کاری بانک‌های اروپایی می-دانند. انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا و خط و نشان‌های دونالد ترامپ نامزد جمهوری‌خواهان دایر بر لغو برجام در صورتی که برنده کارزار انتخاباتی شود، از یک سو و احتیاط‌کاری بانک‌های اروپایی در باز کردن خط اعتباری (حساب LC) برای معاملات ایران و از سوی دیگر مانع از آن شده‌اند که ایران بتواند با استفاده از فرصت به وجود آمده پس از لغو تحریم‌ها و عادی شدن تولید، صدور و فروش نفت خود، مناسبات خود در ارتباط با شرکت‌های خارجی خاصه اروپایی و امریکایی را به حالت عادی بازگرداند. تاکنون تنها کشور نروژ حاضر شده یک خط اعتباری یک میلیارد دلاری برای صادرات به ایران باز کند. دولت امریکا و وزارت خزانه‌داری فدرال تلاش می‌کنند هرچه زودتر موانع بانکی را بر سر راه بردارند. بانک‌های اروپایی که در دوران تحریم با ایران معاملات پنهانی داشتند در معرض جریمه‌های سنگین از سوی خزانه‌داری امریکا قرار گرفتند و هنوز هم از ترس آنکه مبادا چنان تجربه‌یی تکرار گردد، از باز کردن خط اعتباری بسیار زیاد برای خریدهای ایران از اروپا اکراه دارند.
