خرید امنیت، توهمی که خاورمیانه را آزار می‌دهد
نخستین کنفرانس امنیتی تهران با موضوع نظم و امنیت منطقه‌یی در غرب آسیا، روز گذشته با حضور و سخنرانی علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی، محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، سردار حسین دهقان وزیر دفاع، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و سایر مقامات داخلی، اندیشمندان حوزه سیاسی و امنیتی داخلی و خارجی در محل سالن اجلاس سران برگزار شد. به عقیده کارشناسان، برگزاری این کنفرانس در تهران تلاشی است برای بهره‌گیری از الگوی برجام در ایجاد نظم و ترتیبات امنیتی تازه در منطقه غرب آسیا که مبتنی‌بر گفت‌وگو، اعتماد، همکاری و مشارکت کشورهای منطقه قابل تحقق و دستیابی است.
همگرایی اقتصادی عامل مهم مهار چالش منطقه
در همین رابطه علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی در این کنفرانس که با هدف درانداختن طرحی نو در منطقه‌یی پرچالش برگزار شد با اشاره به اهمیت منطقه به عنوان محل تلاقی سه قاره آسیا، آفریقا و اروپا، غرب آسیا را قلب زمین نامید و گفت: این منطقه اکنون در یک به‌هم‌ریختگی امنیتی به نسبت شدید به‌سر‌می‌برد. وی وجود رژیم صهیونیستی و تروریسم را دو عامل مهم به‌هم‌ریختگی منطقه دانست و اظهار داشت: توجه داشته باشیم جمعیت این منطقه از 170میلیون نفر درسال 1970به 500میلیون نفر در سال 2015 رسیده است و هرم سنی جمعیت منطقه جوان است و این نیروی جوان به دلیل تحصیلات و ارتباطات جدید از هوشیاری سیاسی نسبت به سرنوشت خود برخوردار شده و قالب‌های نو را می‌طلبد.
رییس مجلس شورای اسلامی با طرح این پرسش که متن سیاسی- امنیتی منطقه امروز آوردگاه کشمکش چند بعدی است و به خودی‌خود حامل نظم نیست، پس چه آینده‌یی برای آن متصور است؟ گفت: نظم جدید یا باید توسط عوامل و قدرت‌های بیرون منطقه شکل گیرد نظیر آنچه در سایس‌پیکو طراحی شد که امروز چنین ظرفیتی در قدرت‌ها دیده نمی‌شود یا اینکه راه دیگر امنیتی با تمسک به ظرفیت‌های منطقه‌یی را پیگیری کنند. اما اکنون مشاهده می‌کنیم کشورهای مهم منطقه که ظرفیت بالقوه برای حل بحران و ایجاد نظم را دارند، به دلیل رقابت‌های نارس و توهمات در هژمونی‌سازی‌های پوشالی و خاطرات امپراتوری‌های گذشته خود در بحران عقلانیت سیاسی گرفتارند. در نتیجه اگر سوال این باشد که آیا امروز امیدی به یک راه‌حل منطقه‌یی در کوتاه‌مدت وجود دارد باید گفت متاسفانه خیر، لذا دورنمای به‌هم‌ریختگی امنیتی این نیست که در کوتاه‌مدت سربر بالین آرامش برمبنای نظم جدید بگذارد. شاید احتیاج به زمان بیشتر است تا پختگی سیاسی در منطقه حاصل شود. ما دیدگاه خودمان را مطرح می‌کنیم و ممکن است دیگر کشورها در هدف‌گذاری نیز اختلاف‌نظر داشته باشند. در شرایط فعلی بیشترین مجال تنفسی برای رژیم صهیونیستی
فراهم شده است که بدون هزینه انرژی همه قدرت‌های منطقه را مستهلک کند و عملا به آرزوی قدرت بلامنازع منطقه برسد.
لاریجانی در بخش دیگری از سخنان خود افزود: ما معتقدیم همه کشورهای اسلامی منطقه می‌توانند با حفظ منافع خود، بهترین همگرایی را شکل دهند، ما با غرب مسیحی به هیچ‌وجه به دنبال درگیری‌های صلیبی نیستیم بلکه روابطی مسالمت‌آمیز را قائلیم البته با روش‌های استعماری و استکباری غرب در جهت ایجاد فضا برای رژیم صهیونیستی مخالفیم و با آن مبارزه می‌کنیم تبلیغات و سیاست‌هایی که امروز در مبارزه با مسلمانان ساماندهی می‌شود را غلط و پرهزینه می‌دانیم.
وی تصریح کرد: یکی از عوامل سامان‌دهنده بحران فعلی منطقه در فعال کردن پتانسیل‌های اقتصادی کشورها است، میانگین حجم تجارت درونی کشورهای منطقه با یکدیگر در سال 2015 حداکثر به 15درصد کل تجارت منطقه رسیده است گرچه در 35سال گذشته از حدود 6درصد به 15درصد رسیده است و رشدی را نشان می‌دهد ولی با توجه به پتانسیل‌های مکملی که کشورها نسبت به هم دارند می‌توانند نظامات به‌هم تنیده اقتصادی خلق کنند که خود عامل مهمی در ساماندهی بحران امنیت فعلی است. کشورهای منطقه اگر تغییر رویکرد بدهند، می‌توانند پایه‌های مناسبات جدید غرب آسیا و غرب را برمبنای منافع اقتصادی دو طرف شکل دهند.
غرب آسیا صحنه شکل‌گیری نظام آتی بین‌الملل
محمدجواد ظریف وزیر خارجه کشورمان نیز در سخنرانی خود در این کنفرانس با بیان اینکه منطقه غرب آسیا یکی از صحنه‌های اصلی شکل‌گیری نظام آتی بین‌المللی است و آنچه در غرب آسیا اتفاق خواهد افتاد تاثیر قابل توجهی بر نظم آتی بین‌المللی خواهد داشت گفت: غرب آسیا موضوع کنش نیست، بلکه کنشگر است و این‌گونه نیست که در شکل‌گیری نظم آتی بین‌المللی قرار باشد به عنوان منطقه بسیار مهم استراتژیک درباره غنایم غرب آسیا تصمیم بگیرند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از چالش‌ها و فرصت‌های مهم منطقه، تنوع منابع قدرت است به‌گونه‌یی که از منابع مادی فراتر رفته است. این به معنای آن نیست که قدرت نظامی تاثیرگذار نیست اما تنها منبع قدرت، تاثیرگذار نیست بلکه قدرت معنوی، مجموعه توان تاثیرگذاری بر اذهان است. آنچه که امریکایی‌ها به آن تسخیر قلب‌ها می‌گویند؛ این هم یکی از راهکارهای تاثیرگذاری است.
وزیر خارجه کشورمان در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: در دنیای کنونی کنشگری از انحصار دولت‌ها هم خارج شده است و بازیگران غیرحکومتی وارد حوزه‌هایی شدند که در گذشته حوزه انحصاری دولت‌ها بود و آن حوزه امنیت است. از بعد مثبت آن، همچون حزب‌الله و از بعد منفی همچون داعش هم می‌توانند امنیت ایجاد کنند و هم آن را نابود کنند بدون آنکه الزاما سرزمین یا جغرافیا داشته باشند.
به گزارش ایرنا، وی با تشریح وضعیت غرب آسیا گفت: در این منطقه واضح است که فقدان نظم قابل اتکا داریم و متاسفانه فقدان فکر بومی داریم. ما بیشتر مترجم هستیم، این فقدان فکر به‌شدت در غرب آسیا به چشم می‌خورد. البته بازی دیگری هم هست و آن تحمیل نظم از بیرون منطقه است. رییس دستگاه دیپلماسی با تاکید بر لزوم توجه به مشکلات منطقه برای ایجاد نظم مطلوب گفت: مهم‌ترین نکته این است که نظم درون‌زا باشد، نظم باید از درون باشد؛ نه اینکه خانمی به منطقه بیاید و قول بدهد که نظم را تامین کند و نه اینکه از امریکا بعد از برجام تقاضا شود که ما را رها نکنید. وی با بیان اینکه قانون اساسی ما به درستی تشخیص داده است که سلطه‌ناپذیری باید یکی از مبانی مهم نظم منطقه‌یی باشد اظهار داشت: ما نیاز به ائتلاف نداریم بلکه به امنیت شبکه‌یی در منطقه نیاز داریم؛ نخست درک این نکته که امنیت، خریدنی از بیرون نیست. امنیت در منطقه ما نیازمند همکاری کشورهای منطقه است. نیازمند یک شبکه‌سازی امنیتی است که گزینه‌های آتی آن، اعتماد‌سازی، همکاری و اقداماتی است که احتمالا بعد از این اعتماد‌سازی می‌تواند در جهت ایجاد یک روابط مستحکم منطقه‌یی به خصوص در خلیج فارس
ایجاد شود.
هیچ راه‌حل نظامی برای بحران‌های منطقه وجود ندارد
در ادامه این کنفرانس علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور نیز در سخنرانی خود تاکید کرد: هیچ‌یک از کشورهای همسایه و منطقه غرب آسیا به غیر از رژیم صهیونیستی در حوزه تهدیدات ایران دسته‌بندی نمی‌شوند.
شمخانی که به عنوان سخنران اختتامیه این کنفرانس سخن می‌گفت با اشاره به ضرورت گسترش مردم‌سالاری، مشارکت لایه‌های مختلف اجتماعی در تعیین سرنوشت و فراهم شدن امکان چرخش و انتقال قدرت در کشورهای منطقه اظهار داشت: فقدان استقلال و نفوذ خارجی در برخی کشورهای منطقه موجب شکل‌گیری بحران‌های ساختگی برای تحقق اهداف قدرت‌های فرامنطقه‌یی شده است. وی اظهار داشت: هیچ‌گونه راهکار نظامی پایداری برای حل بحران‌های منطقه‌یی وجود نداشته و توهم ایجاد برنده یا بازنده قطعی در کشمکش‌های موجود نباید موجب تفوق رویکرد نظامی بر راهکارهای مبتنی‌بر گفت‌وگو و مفاهمه شود.
تلاش برای بهبود روابط با کشورهای منطقه
در همین راستا سردار حسین دهقان وزیر دفاع نیز در این کنفرانس امنیتی با بیان اینکه امنیت، اصلی‌ترین نگرانی دولت‌هاست، گفت: ظهور پدیده‌یی چون داعش به خوبی نشان‌دهنده برهم خوردن تعادل ژئوپلیتیکی منطقه است. براین اساس مهم‌ترین ویژگی این منطقه بی‌نظمی و عدم قطعیت است و برمبنای این ویژگی کشورهای این منطقه در حوزه ژئوپلیتیکی خود همواره در جریان مدیریت مناقشه قرار دارند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: در حال حاضر عراق، سوریه و یمن عملا در آستانه تجزیه قرار گرفته‌اند و دولت مرکزی از اعمال حاکمیت بر بخش‌هایی از سرزمین ملی ناتوان است. تداوم این روند می‌تواند به شکل‌گیری موجودیت‌های جدید سیاسی منجر شود. اقلیم‌ها در عراق و کانتون کردی و مناطق خودمختار در سوریه و یمن نمونه ملموس این روند هستند. با وجود این نمی‌توان اعلام کرد که با این روندها و چالش‌ها، نظم منطقه‌یی به‌طور کامل به‌هم‌ریخته و نظم جدیدی شکل خواهد گرفت. در بدترین حالت منطقه شاهد مناطق خودمختار کردی، سنی و شیعه در عراق و سوریه خواهد بود. مقابله با این روند در گرو سیاست دفاعی-امنیتی همکاری‌جویانه کشورهای منطقه امکان‌پذیر است.
سردار دهقان همچنین در خصوص رویکرد وزارت دفاع به نظم امنیتی منطقه گفت: تلاش برای حفظ و بهبود روابط با تمامی کشورهای منطقه و تقویت قدرت دفاعی، عامل اصلی سیاست‌های ایران در قبال تحولات منطقه بوده است که باهدف ایجاد نظمی اسلامی و ضد غربی پیگیری می‌شود.
