پرونده خاکستری پرنده‌های روسی در ایران
گروه راه و شهرسازی| سارا حامدی|
با اینکه هواپیماهای مسافربری روسی در بین ایرلاین‌های جهان طرفداران خود را دارند، اما تجربه این نوع هواپیماها در ایران، تجربه چندان خوشایندی نبوده است و به همین خاطر مسافران ایرانی در هنگام مسافرت‌های هوایی خود ترجیح می‌دهند تا ایرلاین‌هایی را برای پرواز انتخاب کنند که صاحب انواع دیگری از هواپیماها مانند بویینگ و ایرباس هستند. این در حالی است که طی روزهای اخیر برخی رسانه‌ها از عقد قرارداد خرید 100هواپیمای سوپرجت سوخو100 روسی توسط یکی از ایرلاین‌های داخلی خبر دادند.
در همین حال کارشناسان صنعت هوانوردی معتقدند بر اساس بررسی‌های انجام شده اصلی‌ترین عامل به وقوع پیوستن سوانح هوایی و سقوط هواپیماها عامل و خطای انسانی است، در نتیجه از آنجایی که خطای انسانی در خصوص تمام انواع هواپیما از جمله هواپیماهای روسی نیز صدق می‌کند به همین خاطر نمی‌توان هواپیماهای روسی و اشکالات مربوط به آنها را تنها عامل وقوع سوانح و حوادث هوایی در ایران دانست.
از سوی دیگر از آنجایی که هر شرکت سازنده هواپیما چه بویینگ و ایرباس و چه توپولف و امبرائر و بمباردیر و چه انواع سایرهواپیماها، آنها را برای پرواز بر اساس شرایط جوی آب و هوایی کشور خود می‌سازند در نتیجه در صورتی که هر کشور دیگری بخواهد از این شرکت‌ها هواپیما خریداری کند باید در قرارداد خرید خود این موضوع را ذکر کند که هواپیماهای سفارش داده شده بر اساس شرایط جغرافیایی و آب و هوایی کشور خریدار ساخته شود تا هواپیماهای خریداری شده در آسمان این کشورها به دلیل تفاوت شرایط جوی دچار مشکل نشوند.
هواپیماهای روس و سوانح آنها در ایران
موضوع ناسازگاری هواپیماهای روسی با آب و هوا و شرایط جوی در ایران موضوع تازه‌یی نیست. از آنجایی که هواپیماهای ساخت روسیه برای آب و هوای سرد و جغرافیای کوهستانی در روسیه ساخته می‌شوند اما آب و هوای ایران در مناطق، شهرها و استان‌های مختلف با یکدیگر فرق می‌کند. مثلا آب و هوا در استان کردستان با شرایط جوی در استان خوزستان تفاوت دارد و شرکت‌های هواپیمایی باید حتی‌المقدور هواپیماهای مورد نیاز خود را بر اساس آب و هوایی که این هواپیماها می‌خواهند در آن پرواز کنند، سفارش دهند. از سوی دیگر علت سقوط و حوادث پروازی در هواپیماهای روسی به دلیل همین ناسازگاری با هوای شهرهای ایران است.
توپولف 154
بیشتر مردم هواپیمای توپولف را به عنوان نماد هواپیماهای روسی در ایران می‌شناسند. توپولف یک هواپیمای سه موتوره با وزن ۴۳۵۰۰ کیلوگرم است و توانایی طی مسافت (برد پروازی) ۳۹۰۰ کیلومتر را دارد. حدود ۹۰۰ هواپیمای توپولف در جهان و در مدل‌های مختلف ساخته شده است. در ایران شرکت‌های هواپیمایی ایران ایرتور، تابان، آریا، کیش ایر و هواپیمایی کاسپین از این هواپیما استفاده می‌کردند اما تا تاریخ 10 بهمن 1389 فقط شرکت‌های ایران ایرتور - کاسپین - کیش ایر- تابان کاربر این هواپیما بودند که پس از این تاریخ این هواپیما در ایران زمین‌گیر شدند.
سوانح توپولف 154
نخستین سانحه هواپیمای توپولف در ایران به نوزدهم بهمن ماه سال ۱۳۷۱ بازمی‌گردد. زمانی که در آن یک فروند هواپیمای توپولف تی یو-۱۵۴ شرکت ایران ایرتور با یک هواپیمای سوخو-۲۴ متعلق به نیروی هوایی ارتش در نزدیکی تهران تصادف کرد و در این حادثه ۱۳۴ نفر کشته شدند.
حادثه بعدی که برای هواپیمای توپولف در ایران به وقوع پیوست مربوط به بیست و سوم بهمن‌ماه است که در این حادثه یک فروند هواپیمای توپولف تی یو-۱۵۴ شرکت ایران ایرتور به دلیل شرایط نامساعد در نزدیکی خرم‌آباد به‌دلیل شرایط نامساعد جوی با کوه برخورد کرد و ۱۱۹ نفر کشته شدند.
در دهم شهریورماه سال 1385 نیز یک فروند هواپیمای توپولف تی یو-۱۵۴ شرکت ایران ایرتور در فرودگاه مشهد دچار حادثه شد و 28نفر از ۱۴۸ مسافر این هواپیما در این حادثه کشته و ۵۰ نفر زخمی شدند. ظهر روز چهارشنبه ۲۴ تیر ۱۳۸۸ نیز یک فروند هواپیمای مسافربری از نوع توپولف تی یو-۱۵۴ متعلق به شرکت هواپیمایی کاسپین که عازم ارمنستان بود، دقایقی پس از بلند شدن از فرودگاه امام خمینی(ره) تهران در ۱۲ کیلومتری جنوب قزوین بین منطقه فارسیان و جنت‌آباد در بخش مرکزی قزوین سقوط کرد که منجر به کشته شدن تمام ۱۶۹ سرنشین (مسافر و خدمه) این هواپیما شد.
در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۸۸ نیز یک هواپیما توپولف ۱۵۴ با ۱۵۷ مسافر و ۱۳ خدمه متعلق به هواپیمایی تابان در فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد فرود آمد، ولی دچار آتش‌سوزی شد. داخل هواپیما و موتورها به کل سوخته و بال سمت راست و دم و چرخ هواپیما به علت این آتش‌سوزی جدا شده‌اند. این حادثه ۴۲ مصدوم داشت اما خوشبختانه کسی در آن کشته نشد.
هواپیمای یاک 40
با شنیدن نام هواپیمای روسی یاک 40 بسیاری از ما به یاد حادثه هوایی که در اردیبهشت ماه سال 1380 اتفاق افتاد و طی آن رحمان دادمان وزیر راه و ترابری وقت و نمایندگان مجلس استان گلستان کشته شدند، می‌افتیم. در این سانحه هواپیمای روسی یاک ۴۰ در جنگل‌های روستای خرچنگ در جنوب ساری سقوط کرد و وزیر راه، تعدادی از نمایندگان مجلس و مقامات سازمان هواپیمایی کشوری در این پرواز کشته شدند. بعدها در خصوص دلیل وقوع این سانحه هوایی اعلام شد که ظاهرا خلبان هواپیما خطوط هوایی آسمان که قرار بود وزیر راه و ترابری وقت و نمایندگان مجلس استان گلستان را به گرگان ببرد با دریافت گزارش هواشناسی از پرواز انصراف می‌دهد و هواپیمای هیات تغییر می‌کند و در شرایط بد جوی کردینیتور هواپیمایی فراز قشم اعلام می‌کند، آمادگی پرواز به سمت گرگان را دارد. هواپیمای یاک ۴۰ در ساعت ۴۵: ۶ بامداد پنجشنبه تهران را ترک می‌کند و 10 دقیقه قبل از رسیدن به مقصد ارتباط هواپیمای روسی با ایستگاه مربوطه قطع می‌شود و به علل نامعلومی در ۱۰ مایلی ساری سقوط می‌کند. در نهایت سازمان هواپیمایی کشوری در اطلاعیه‌یی رسمی علت سقوط هواپیمای حامل ایشان را اشتباه خلبان اعلام
کرد.
هواپیمای ایلیوشین آی‌ال-۶۲
این نوع هواپیمای روسی که سابقا در ناوگان هوایی ایران حضور داشت یک هواپیمای مسافربری چهارموتوره ساخته شرکت ایلیوشین ساخت شوروی سابق است و در مجموع ۲۸۹ فروند از این هواپیماها در دنیا تولید و تحویل شد. شرکت هواپیمایی آریا متعلق به بخش خصوصی ایران نیز چهار فروند از این هواپیما را به صورت اجاره‌یی در ناوگان خود داشت که یکی از آنها دچار سانحه شده و مابقی زمین‌گیر هستند. در سال 1388 یک فروند هواپیمای مسافربری ایلیوشین آی‌ال 62 متعلق به شرکت هواپیمایی آریاتور که از فرودگاه مهرآباد به سمت مشهد در حال پرواز بود ولی پس از فرود در فرودگاه بین‌المللی هاشمی‌نژاد مشهد به علت سرعت زیاد از باند خارج شد و در پی برخورد با بلوک حاشیه باند کابین هواپیما و ردیف‌های جلو مسافران از بین رفتند. این هواپیما که حدود ساعت ۱۸: ۰۵ بعدازظهر ۲ مرداد ۱۳۸۸ پس از خروج از باند دچاد حادثه شد، ۱۷ از سرنشینانش نفر کشته و ۲۱ نفر نیز زخمی شدند.
همان زمان احمد مجیدی معاون وزیر راه و ترابری یکی از دلایل این حادثه را کوچکی باند و فرود آمدن هواپیما در وسط باند به جای ابتدای باند اعلام می‌کند.
سوخو سوپرجت پرنده روس مسافری
هواپیمای سوخوی سوپرجت - 100، نام سری هواپیمای مسافربری روسی است که برای مسیرهای کوتاه ساخته شده است. این هواپیما کار مشترک شرکت «هواپیماهای میهنی سوخو» و برخی شرکت‌های خارجی است. سری «هواپیمای سوخوی سوپرجت - 100» مجهز به دو موتور است و ظرفیت 78 تا 98 مسافر را دارد. هر دو موتور می‌توانند با مخازن سوخت استاندارد حداقل 3000 کیلومتر و در صورت نیاز به ادامه مسیر طولانی‌تر تا 4500 کیلومتر نیز توان حرکت دارد. سرعت حرکت در حالت افقی معادل 840 کیلومتر در ساعت با ارتفاع 10000 متر از سطح زمین است. حداکثر ارتفاع پرواز این هواپیما 12500 متر (معادل 40000 فوت) تعریف شده است.
نخستین سری هواپیماهای «سوخوی سوپرجت - 100» روز 4 نوامبر سال 2010 پرواز اول خود را انجام داد. این هواپیما به شرکت هواپیمایی «ارم آویا» اختصاص داده شده است. دومین سری این هواپیما به شرکت «ایرفلوت» تعلق دارد و نخستین پرواز خود را روز 31 ژانویه 2011 انجام داد. سوم فوریه 2011 نیز شرکت هواپیمایی بین‌المللی «ماک» سری هواپیمای سوخوی سوپر جت - 100 را تایید کرد.
این شرکت با استفاده پیش طرح خود و مشاوره مقطعه‌یی از شرکت امریکایی بویینگ کار طراحی را آغاز و پس از ساخت نمونه‌ها و ازمایش موفقیت‌آمیز آنها تولید انبوه را آغاز کرد. نخستین پرواز این هواپیما در ۱۹ مه ۲۰۰۸ و نخستین پرواز مسافربری تجاری آن توسط خط هوایی آرماویا از ایروان به مسکو انجام شد. در سال 2012 یک هواپیمای روسی سوخو ۱۰۰ در یک پرواز آزمایشی با ۳۷ مسافر و ۸ خدمه پرواز، پس از برخاستن از فرودگاه حلیم پرداناکوسوما جاکارتا در اندونزی، سقوط کرد و تمام سرنشین‌های آن کشته شدند. این هواپیما در حالی که حامل 44 نفر مسافر بود دچار حادثه شد و تمام مسافران آن کشته شدند.
هواپیمای مسافربری جدید روسیه
خرداد ماه امسال نیز روسیه نمونه تازه‌یی از هواپیمای مسافربری میان برد خود به نام‌ام سی - ۲۱ را برای رقابت با شرکت‌های هواپیماسازی ایرباس و بویینگ، رونمایی کرد. هواپیمای‌ام سی - ۲۱ با ظرفیت ۲۱۱ مسافر و بیش از 42 متر طول بدنه جانشین ناوگان توپولف تی یو -۲۰۴ ساخته شده در دوره شوروی شود و تا اوایل ۲۰۱۷ پرواز کند.
همزمان با رونمایی از این هواپیمای جدید بسیاری از کارشناسان صنعت هوانوردی احتمال دادند که مقامات ایرانی در برنامه‌ریزی‌های خود برای نوسازی ناوگان هوایی ایران سراغ خرید این پرنده جدید روسی نیز بروند.
