سهم استان‌های محروم از روند توسعه
گروه بنگاه‌ها
تحلیلگران اقتصادی مدت‌هاست به این واقعیت عریان اشاره می‌کنند که اقتصاد ایران برای خروج از وضعیت رکود تورمی چاره‌یی جز استفاده از ظرفیت‌های مغفول مانده در استان‌ها و مناطق مختلف ندارد. ظرفیت‌هایی که در اقصا نقاط کشورمان وجود دارد، اما بنا به دلایل گوناگون به‌روزآوری نشده و برای شرایط امروز کشورمان طراحی نشده است. در چنین شرایطی پرسشی که به ذهن خطور میکند آن است که سهم استان‌های کمتر برخوردار مانند سیستانوبلوچستان از روند توسعه به چه صورتی تحقق پیدا خواهد کرد و این دسته از مناطق که در آنها سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی در بخش صنعت، حمل و نقل، کشاورزی و... انجام نشده، چگونه می‌توان روند توسعه کسب و کار را بهبود بخشید؟ توجه به صنایع دستی و هنرهای بومی هر منطقه از کشور از جمله اقداماتی است که می‌توان در راستای طرح‌های اقتصاد مقاومتی در مناطقی همچون استان سیستانوبلوچستان که با مشکل شدید بیکاری جوانان مواجه است، پیگیری شود و با گسترش آن باعث ایجاد اشتغال و درآمد در منطقه شد. به نظر می‌رسد چنانچه به صنایع دستی این نوع مناطق توجه شود علاوه بر اشتغال و درآمدزایی می‌تواند در ماندگاری جمعیت هم نقش بسزایی داشته باشد.
با این مقدمات گزارشی از توسعه کارگاه‌های کوچک قالیبافی در استان سیستانوبلوچستان را روی میز ارزیابی‌های صفحه قرار می‌دهیم تا در پایان تصویری از باید‌ها و نبایدهای این بخش در ذهن مخاطب منعکس شود.
کارگاه‌هایی کوچک با حضور بانوان سختکوش
یکی از طرح‌های اشتغالزایی، راه‌اندازی کارگاه‌های قالیبافی است، کارگاه‌هایی که با حضور بانوان سختکوش حال و هوای خاصی دارد و بانوان طلیعه‌دار هنر قالیبافی در کل استان سیستانوبلوچستان، کسانی که از هیچ کوششی در راه کمک به همسران خود و تامین آسایش فرزندان خود دریغ نمی‌کنند، در آنجا به فعالیت و تلاش می‌پردازند. هنر قالیبافی بانوان این خطه از کشور آمیخته با ایثار، گذشت و فداکاری این بانوان است زیرا آنها با هر گره‌یی که بر این قالی می‌زنند در واقع ذره‌یی از وجود خود را نیز می‌گذارند و ساعت‌ها مروارید نورانی و سوی چشمان‌شان را به قالی میبافند تا خانواده آنها با نور آن روشنی یابد.
بانوی هنرمند قالیباف می‌داند که دستمزدش بسیار ناچیز است اما دست از هنر خود نمی‌کشد و تا حد توانایی خود تلاش میکند تا محبت مادرانه خود را اثبات کند و می‌بافد تا رنگ حسرت بر دل کودکانش ننشیند و می‌بافد تا مایحتاج خود و خانواده‌اش را تامین کند. طبیعتا تمدن بسیار بزرگی همچون حوضه رود هیرمند باید آفرینش‌های فرهنگی و هنری خاص خود را داشته باشد اما فرشی که ما الان در سیستان و به‌نام قالی سیستان می‌شناسیم ویژگی‌های خاص خودش را دارد از همین رو با یکی از کارشناسان هنری و میراث فرهنگی منطقه سیستان گفت‌وگویی انجام شد. علیرضا خسروی در گفت‌وگو با مهر درباره ظرفیت‌های سیستانوبلوچستان برای بهبود محیط‌های کسب و کار استان اظهار داشت: با بررسی‌ها و تحقیقات میدانی که انجام شده است، قالی سیستان دارای قدمت بسیار طولانی است و از ویژگی‌های آن این است که دارای نقش‌مایه‌های گوناگون و رنگ‌های شاد و روشن است.
از دیگر ویژگی‌های این قالی این است که دارای نقش‌مایه‌های طبیعی و انسانی است که البته این ویژگی‌ها مربوط به قالی‌های روزگار کهن سیستان است و تعداد آن خیلی انگشت‌شمار است.
وی گفت: علاوه بر آن با بررسی‌هایی که در دهه ۶۰ انجام شد نوعی دیگر از قالی هم در این منطقه وجود دارد که اصطلاحا مربوط به دوره میانی است که در این دوره فرهنگ اسلامی وارد میشود و بعد تصویر انسان در آن محدود یا کلا حذف میشود.
بازتاب مشکلات منطقه در اقتصاد
این کارشناس میراث فرهنگی سیستانوبلوچستان تصریح کرد: از دیگر ویژگی‌های قالی‌های دوره میانی در منطقه سیستان این است که بعد تصویر حیوان هم در این دوره حذف میشود و جایش را به نقش گل و بوته می‌دهد و علاوه بر آن مقداری بر وزن آن افزوده میشود.
خسروی افزود: اما باز هم این روند ادامه پیدا میکند تا به روزگار معاصر می‌رسیم و در حال حاضر که سیستان روزگار بد خود را تجربه میکند و ساختار ساده و اجتماعی آن به‌هم خورده است و ارتباطات و پیوندهای تجاری مردم منطقه با سیستان بزرگ حذف شده است. این موضوع علاوه بر اینکه روی ساختار اجتماعی و اقتصادی منطقه تاثیر گذاشته است، موجب تاثیر در آفرینش‌های هنری، صنایع‌دستی و نقشمایهها هم شده است. از همین رو در این دوره رنگ‌‌ها و نقشمایهها محدود میشود و رنگ‌های سیاه و خیلی داغ وارد میشود و در این دوره تنوع و گوناگونی از بین می‌‌رود و از شادابی قالی سیستان کاسته میشود و بیشتر در قالی نخ سیاه و نقش‌‌مایه سیاه به کار می‌‌رود.
این کارشناس میراث فرهنگی سیستانوبلوچستان افزود: همچنین از دیگر ویژگی‌های قالی‌های معاصر این است که رنگ جگری سوخته زیاد در آن به کار می‌‌رود و رنگ‌های نیلی، آبی، قرمز و گل‌بهی در آن کمتر دیده میشود.
خسروی گفت: اما چند سالی است که بافندگان سیستان نقش‌‌های جدید را هم میبافند که توسط کارشناسان به‌روز شده است و درواقع براساس سلیقه ملی و بین‌‌المللی بازارپسند شده است و از ظرفیت بانوان سیستانی استفاده شده که قطعا با برنامه‌ریزی می‌تواند روی اقتصاد منطقه تاثیرگذار باشد.
ردپای سرمایه‌گذاری‌ها برای توسعه اشتغال
اما نکته دیگری که در این میان حائزاهمیت است این است که باتوجه به نزدیک به دو دهه خشکسالی در منطقه سیستان و عدم اشتغال پایدار در این منطقه از کشور خوشبختانه با رونق پیدا کردن این هنر کهن توسط بانوان قالیباف که پا به پای مردان خود تلاش می‌کنند، می‌توان به اقتصاد و ماندگاری مردم منطقه کمک شایانی کرد اما آنچه هست و نمی‌شود از کنار آن ساده گذشت درد دل و شکایت‌های به زبان نیامده این قالیبافان از بی‌مهری‌ها و بی‌توجهی‌های متولیان امر برای بهبود معیشت آنان است.
ابراهیم شفاعتی‌نیا یکی از کارآفرینان شهر ادیمی شهرستان نیمروز است که از طرح‌های اقتصاد مقاومتی استفاده و با دریافت وام قالیبافی اقدام به راه‌اندازی کارگاه قالیبافی کرده و در کارگاه خود قریب به ۴۵ نفر از بانوان این منطقه را به کار گرفته است.
این کارآفرین سیستانی، اظهار داشت: با شرکت در کلاس‌های قالیبافی از اعطای وام برای راه‌اندازی کارگاه قالیبافی مطلع شدم و با دریافت تسهیلات اقدام به راه‌اندازی کارگاه کردم.
شفاعتی‌نیا افزود: من سعی کردم با راه‌اندازی این کارگاه جمعی از بانوان قالیباف شهرستان نیمروز را به‌کار گیرم تا قدم کوچکی در راه اقتصاد مقاومتی که فرموده رهبر معظم انقلاب است، برداشته باشم.
درآمدهای ناچیزی که باید افزایش یابد
در ادامه وقتی که با تعدادی از این زنان قالیباف به گفت‌وگو می‌نشینیم درددل‌هایی دارند که شنیدنی است. یکی از این بانوان هنرمند که تاکید داشت اسمش مطرح نشود، اظهار داشت: درآمد ما از قالیبافی بسیار کم است و با توجه به تلاش زیادی که انجام می‌دهیم اما درآمدمان بسیار ناچیز است.
همچنین یکی دیگر از این بانوان با اشاره به بیمه قالیبافان افزود: باتوجه به درآمد ناچیز قالیبافی، پرداخت حق بیمه ماهانه برای بسیاری از قالیبافان مقدور نیست که همین امر سبب شده اکثر قالیبافان از پرداخت آن و نهایتا از حقوق بازنشستگی برای آینده خود چشم‌پوشی کنند.
وی گفت: ما از مسوولان خواهشمندیم درخصوص کاهش مبلغ حق بیمه زنان قالیباف برنامه‌ریزی کنند تا بتوانیم از مزایای بازنشستگی بهره‌مند شویم چراکه اکثر خانم‌های قالیباف درآمد بسیار محدودی دارند و برای تامین مخارج زندگی خود دست به این کار زده‌اند و توانایی پرداخت مبالغی به‌صورت ماهانه برای بهره‌مند شدن از حقوق بازنشستگی را ندارند.
حال باید ببینیم که مسوولان امر چه برنامه‌یی برای این بانوان و گسترش این هنر در این منطقه از کشور دارند.
اجرایی کردن طرح‌های اقتصاد مقاومتی
در همین خصوص محمدحسن دهمرده فرماندار شهرستان نیمروز اظهار داشت: ایجاد کارگاه قالیبافی در اجرایی کردن طرح‌های اقتصاد مقاومتی نقش موثری دارد که آقای شفاعتی‌نیا نیز از جمله فعالان موفق در شهرستان نیمروز در عرصه قالیبافی است که از طریق راه‌اندازی کارگاه قالیبافی برای تعداد زیادی به صورت مستقیم و غیرمستقیم اشتغال ایجاد کرده است. وی افزود: در سال جاری ما موفق شدیم چندین پرونده مشاغل خانگی و اقتصادی را در شهرستان نیمروز راه‌اندازی کنیم که این کار توسط پرداخت وام صورت گرفت و موجب ایجاد اشتغال در منطقه هم شده است. همچنین هادی گنجعلی رییس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان نیمروز نیز در گفت‌وگو با مهر، خاطرنشان کرد: در ۹ماهه نخست سال جاری بیش از ۴۰۰متر فرش دستباف در این شهرستان تولید شده است.
وی افزود: فرش‌های دستباف تولید شده که هنر دستان پر مهر بانوان نیمروزی است به شهرستان‌های تهران، مشهد و کرمانشاه صادر شده است و در حال حاضر در شهرستان نیمروز بالغ بر ۱۰۰نفر بافنده فرش مشغول فعالیت هستند.
در هر صورت باتوجه به سال‌ها خشکسالی و محرومیتی که در منطقه سیستان وجود داشته است اگر مسوولان توجه بیشتری به این بخش از ظرفیت‌های منطقه داشته باشند، علاوه بر ایجاد اشتغال و درآمد می‌تواند در ماندگاری جمعیت در منطقه هم نقش بسزایی داشته باشد.
