حذف از بازار، پیامد کشمکش ترانزیتی با همسایگان
گروه راه و شهرسازی| سارا حامدی|
سالیان سال است که حمل و نقل عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع درآمدزا برای ایران به شمار می‌رود و به گفته برخی کارشناسان درآمد کشور ایران بیشتر از آنکه مربوط به بخش‌های صنعتی باشد از طریق روش‌های حمل و نقلی کسب می‌شود و در واقع ایران بیشتر یک کشور حملی و نقلی است تا یک کشور صنعتی. در این میان و در بین روش‌های مختلف حمل و نقلی، حمل و نقل جاده‌یی و ترانزیت جاده‌یی سهم قابل توجهی در درآمدزایی برای کشور به خود اختصاص داده‌اند؛ از این رو، مشکلات این بخش می‌تواند تاثیرات منفی و گاهی مضری را روی میزان درآمدزایی حمل و نقل جاده‌یی و ترانزیت بگذارد.
از سوی دیگر به دلیل اینکه ایران در بین کشورهای منطقه از موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی برخوردار است و با بسیاری از کشورهای آسیایی دارای مرز است به همین دلیل در صورتی که در هر کدام از این مرزها مشکلی به وجود بیاید می‌تواند به‌طور مستقیم روی عملکرد شرکت‌های حمل و نقلی در ایران اثر منفی گذاشته و مانع‌تراشی کند.
در طول سالیان اخیر مشکلات مختلفی برای کامیون‌های ایرانی در مرزهای ترانزیتی با کشورهای همسایه به‌خصوص ترکیه به وجود آمد که موجب شد این مشکلات در مقطع زمانی خود ضررهای فراوان مالی روی دست شرکت‌های حمل و نقل ترانزیتی و رانندگان کامیون‌ها بگذارد.
گویا مشکلات شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی پایانی ندارد و حال که مشکلات کامیون‌های ایرانی با ترک‌ها مدتی است که کمرنگ شده طرف‌های ترکمنستانی و ازبکستانی در اقدامی یک‌‌طرفه میزان عوارض دریافتی از کامیون‌های ایرانی را افزایش داده و نکته جالبی که در این بین وجود دارد دریافت این عوارض اضافه تنها در خصوص کامیون‌ها با ملیت ایرانی اجرا می‌شود.
اقدامی که به گفته شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی نه تنها این شرکت‌ها در کشور ما با پرداخت عوارض اضافی متضرر شوند بلکه در صورت ادامه این روند باعث می‌شود تا صاحبان کالا تمایل خود برای استفاده از شرکت‌های ایرانی برای حمل کالای خود به دلیل گران‌تر بودن از دست بدهند و از شرکت‌های خارجی دیگر برای حمل کالاهای خود استفاده کنند.
ماجرای مشکلات مرزی
مسعود دانشمند، عضو کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران و فعال حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیتی در خصوص هزینه و عوارض اضافه‌یی که کشور ترکمنستان در مرز خود با ایران از شرکت‌های حمل و نقل ترانزیتی ایرانی دریافت می‌کنند به «تعادل» می‌گوید: لازم است به عنوان فعالان و دست‌اندرکاران حوزه حمل و نقل ترانزیتی بنشینیم و با بررسی مشکلات، آنها را حل کنیم.
مسعود دانشمند ادامه می‌دهد: مشکلی که در مرز ما با ترکمنستان به وجود آمده مانند مشکلی است که ما سال‌ها با ترک‌ها در حمل و نقلی ترانزیتی با ترکیه داشتیم و نتوانستیم با آنها مذاکره کرده و به نتیجه برسیم حالا امروز این مشکل را با ازبک‌ها و ترکمنستانی‌ها داریم.
عضو کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران در توضیح مشکلات ترانزیتی که سال‌هاست ایران با کشور ترکیه دارد توضیح می‌دهد: در واقع ما هیچگاه موفق نشدیم مشکلات کامیون داران خودمان با ترک‌ها را حل کنیم و هر زمانی که آنها برای کامیون‌های ما عوارضی وضع می‌کردند ما هم در اقدامی متقابل برای آنها عوارض تعیین می‌کردیم و در صورتی هم که آنها عوارض از سمت خودشان افزایش می‌دادند ما نیز در پاسخ به اقدام آنها عوارض کامیون‌های طرف ترک را افزایش می‌دادیم و به همین خاطر مشکلات ما با آنها هیچ‌وقت حل نشد و درست است که در حال حاضر در مرزهای‌مان با ترکیه مشکلی نداریم اما تضمینی نیست که ادامه پیدا کند.
به گفته مسعود دانشمند، اقدامات متقابل و مانع‌تراشی هم نتوانست مشکلات مرزی و ترانزیتی بین دو کشور را حل کند و درواقع کشمکش با ترک‌ها در مرز نه تنها به نفع هیچ کس نبود بلکه باعث شد تا هر دو طرف از این موضوع متضرر شوند و‌ای کاش بیاییم این مشکلات را زودتر حل کنیم.
تشکل‌ها وارد مذاکره شوند
دانشمند تاکید می‌کند: کاری که باید برای حل مشکلات حمل و نقل ترانزیتی انجام شود آن است که اجازه دهیم تا به جای دولت، تشکل‌های صنفی وارد عمل شده و این مشکلات را حل کنند. زیرا ورود دولت برای حل مشکل، تبعاتی به دنبال خواهد داشت که ممکن است نه تنها مساله را حل نکند بلکه موضوعات دیگری نیز به مشکل اضافه شوند.
این عضو کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران با اعلام اینکه ورود تشکل‌های صنفی به حل مشکلات مرزی در دنیا معمول است ادامه می‌دهد: کما اینکه در کشورهای ترکیه، ترکمنستان و ازبکستان که درحال حاضر در مرزهای‌مان با آنها مشکل داریم نیز تشکل‌های صنفی‌شان به جای دولت برای حل موضوع جلو می‌آیند. به همین دلیل است که تاکید می‌کنم لازم است دولت اختیار حل مشکلات کامیون‌ها در مرزهای کشور را برعهده تشکل‌های مانند کانون سراسری انجمن‌های حمل و نقل بین‌المللی بدهد تا آنها برای حل مشکل وارد میدان شوند و با کشوری که با آن در مرزها مشکل داریم گفت‌وگو و مذاکره کند. دانشمند با اشاره به اهمیت ترانزیت جاده‌یی برای ایران و سایر کشورهای اطراف و به‌خصوص همسایگان می‌گوید: ما در کشور به دلایل اقتصادی ناچار هستیم تا ترانزیت کالا را انجام دهیم. کشورهای همسایه ما هم به دلیل موقعیت جغرافیایی خود و خشکی مجبورند از مسیر کشور ما ترانزیت کالاهای‌شان را انجام دهند بنابراین لازم است، این مشکل در قالب گفت‌وگوی برد-برد تعریف شود.
عضو اتاق بازرگانی ایران در پاسخ به اینکه آیا مشکلات به وجود آمده در مرزها با کشورهایی مانند ترکمنستان و ازبکستان سیاسی است و به همین خاطر نیاز است تا دولت برای این مشکلات وارد عمل شود نیز به «تعادل» می‌گوید: نه! به نظر من این موضوع ربطی به روابط سیاسی بین کشورها ندارد و به همین دلیل لازم است تشکل‌های صنفی که دولتی هم نیستند برای حل مشکل وارد مذاکره شوند و تنها در جاهایی که لازم است دولت برای حل و فصل موضوع تذکر دهد. مسعود دانشمند ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم برای حل مشکلات ترانزیتی با کشورهای همسایه از دولت مایه بگذاریم و دولت را وارد پروسه مذاکره کنیم و دولت هم مجبور می‌شود تصمیماتی بگیرد و اگر این تصمیمات به هر دلیلی از سوی طرف مقابل پذیرفته و اجرایی نشود، در واقع شان دولت زیر سوال می‌رود و در این صورت است که دولت مجبور می‌شود برای حفظ شان و منزلت خود تصمیمات دیگری بگیرد.
دانشمند تصریح می‌کند: در حال حاضر هنوز این اختیار از سوی دولت به بخش خصوصی و تشکل‌های صنفی داده نشده تا به میدان حل مشکلات وارد شده و با کشورهای همسایه چه در بخش ریلی و راه‌آهن و چه در بخش حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت مذاکره کند در صورتی که تنها راه‌حل مشکلات دادن اختیار از سوی دولت به بخش خصوصی و ورود تشکل‌های صنفی است تا به عنوان مذاکره‌کننده با کشورهای همسایه گفت‌وگو کنند.
همچنین این عضو کمیسیون حمل و نقل و لجستیک اتاق بازرگانی ایران درخصوص تاثیر مشکلات مرزی با کشورهایی مانند ترکمنستان، ازبکستان و ترکیه روی میزان تردد کامیون‌های ایرانی و احتمال متضرر شدن شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی نیز می‌گوید: زمانی که هزینه حمل و نقل کالا در مرزها از میزان قبلی خود بیشتر شده و گران می‌شود صاحبان کالاها نیز برای حمل و نقل کالای خود به فکر مسیرهای جایگزین می‌افتند.
مسعود دانشمند در توضیح ایجاد مسیرهای جایگزین توضیح می‌دهد: به عنوان مثال در حال حاضر این گفت‌وگو در بین صاحبان کالا وجود دارد تا از مسیر باکو مسیری دریایی به سمت ترکمن باشی باز کنند و از آن سمت نیز به بندر گوادر در پاکستان فکر می‌کنند تا از این مسیر از طریق مسیر افغانستان و پاکستان به سمت آسیای میانه تردد کنند، درواقع گران شدن عوارض در مرزها موجب باز شدن مسیرهای جایگزین می‌شود.
وظیفه تعامل تجار ایرانی و خارجی
محمدجواد عطرچیان مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی نیز در خصوص مشکلات ترانزیتی با کشورهای همسایه که در طول‌ها سال‌ها برای کامیون‌های ایرانی به وجود آمده به «تعادل» می‌گوید: همکاری ما با کشورهای همسایه براساس حسن همجواری و توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه و اطراف است و برنامه ما این نیست که هزینه‌های حمل و نقل را زیاد کنیم.
عطرچیان ادامه می‌دهد: در واقع ما درسازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی معتقدیم که باید هزینه‌های حمل و نقل، زمان ترانزیت کالا و هزینه‌های ترانزیت کالا از کشور ما کاهش پیدا کند.
مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی ادامه می‌دهد: البته کشورهایی در منطقه هستند که به صورت یک‌جانبه یا بدون اطلاع قبلی عوارضی را روی کامیون‌های ایرانی وضع می‌کنند که در این صورت ما نیز موظفیم براساس اصل رفتار متقابل با کامیون‌های این کشورها نیز به همین شکل برخورد کنیم.
محمدجواد عطرچیان می‌گوید: البته اگر کشورهای منطقه به دنبال این باشند تا مسائلی را در امر ترانزیت و حمل و نقل با کشور ما ایجاد کنند، ابتدا تلاش می‌کنیم از طریق گفت‌وگو و مذاکره با طرف‌های مقابل نسبت به حل و فصل موضوع اقدام کنیم اما در صورتی که نتوانیم بر اساس گفت‌وگو مشکلات را حل کنیم ما نیز مجبور می‌شویم رفتار متقابل انجام دهیم و در واقع مشکلاتی هم که گاهی با کشورهای همسایه ایجاد می‌شود در همین راستا است.
این مقام مسوول در سازمان ترانزیتی تاکید می‌کند: خوشبختانه طی شش ماهه اخیر نیز موضوع جدیدی با کشورهای همسایه غیر از بحث ترکمنستان که عوارضی را روی کامیون‌های ترانزیتی ایرانی وضع کرده بود ما نیز عینا رفتار متقابل کردیم و عوارضی را روی کامیون‌های ترانزیتی ترکمنی وضع کردیم با سایر کشورها مشکل خاصی نداشتیم.
ایران پیشقدم نمی‌شود
عطرچیان با اشاره به اینکه که اینگونه مسائل معمولا در مناسبات حمل و نقلی عادی است چون به هر حال هر کشوری می‌خواهد سهم خود را در حمل و نقل بین‌المللی افزایش دهد تاکید می‌کند: سیاست ما این نیست که صبر کنیم تا طرف مقابل اول یک چک در گوش ما بزند و در جواب آنها زیرگوششان بزنیم، اما برای افزایش هزینه‌های حمل و نقل پیش قدم نمی‌شویم.
مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی تصریح می‌کند: به نظر من کمیسیون حمل و نقل اتاق بازرگانی و اساسا اتاق بازرگانی به عنوان نماینده پارلمانی بخش خوصوصی این وظیفه را دارند تا با تجار و بازرگانان کشورهای هدف که از مشکل به وجود آمده متاثر شدند مذاکره کنند و با این بازرگانان هماهنگ کنند آنها به دولت‌های متبوع خودشان فشار بیاورند تا این مسائل و مشکلات حل شوند. در واقع ظرفیت اتاق بازرگانی این نیست که به طرف ایرانی اعتراض کند که چرا این عواراض وضع شده است. محمدجواد عطرچیان می‌گوید: نباید فراموش کنیم که درخصوص مشکلات به وجود آمده با کشور ترکمنستان در ابتدا ما این عوارض را وضع نکرده‌ایم و همانطور هم که گفتم هیچ علاقه‌یی نیز به وضع این نوع عوارض نداریم.
مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی تصریح می‌کند: برای حل مشکلات به وجود آمده مذاکراتی در سطوح بالا انجام گرفته و جلساتی هم در این خصوص برگزار شده و از منابع مختلف نیز گزارش شده که این اتفاقات به نفع حمل و نقل بین‌المللی و ترانزیت نیست.
محمد جواد عطرچیان ادامه می‌دهد: به هر حال کشور مقابل به هر دلیلی تصمیم گرفته و از سوی ما هم تلاش شده تا از طریق مذاکره مشکلات را حل کنیم زیرا افزایش عوارض حمل و نقل منجر به اضافه شدن هزینه‌های تمام شده کالاها خواهد شد.
اتاق بازرگانی به وظیفه خود عمل کند
عطرچیان می‌گوید: در نتیجه من فکر می‌کنم اتاق بازرگانی بیشتر از آنکه به دنبال این باشد که ما در سازمان راهداری به عنوان یک سازمان دولتی در مقابل این اتفاقات به چه شکل مواضع دیپلماتیک بگیریم، باید به دنبال این باشد که نقش خودش را در این ماجراها ایفا کند. این مقام مسوول در سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی ادامه می‌دهد: در واقع تجار و بازرگانان به نمایندگی از اتاق بازرگانی با همتایان خود مذاکره و این موضوع را به آنها منتقل کنند که اینگونه اقدامات روی بخش بازرگانی و تجارت کشورها آسیب می‌رساند و به همین دلیل است که ما در رابطه خود با کشورهای همسایه هیچ‌وقت برای افزایش هزینه پیشقدم نمی‌شویم. محمدجواد عطرچیان تاکید می‌کند: اما در رابطه با سیاست‌های حمل و نقلی ما هم دنبال این هستیم تا سهم خود را افزایش دهیم و هر جایی هم که تشخیص بدهیم عکس‌العمل یا عملی باید انجام دهیم که موجب آسیب رساندن به مناسبات حمل و نقلی سهم ما را افزایش خواهد داد، بدون ملاحظه اینکه کشورهای دیگر در مورد ما چه فکر می‌کنند ما این اقدام را انجام می‌دهیم.
کاهش 36 درصدی ترانزیت کالاها
مدیرکل دفتر ترانزیت سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی همچنین در خصوص میزان ترانزیت از مرزهای کشور نیز به «تعادل» می‌گوید: براساس گزارش 9 ماهه ترانزیت کالا، در مجموع 5 میلیون و 673هزار تن جابه‌جایی کالاهای ترانزیتی در بخش حمل و نقل جاده‌یی داشتیم که این میزان نسبت به رقم مشابه در سال قبل 36 درصد کاهش را نشان می‌دهد. عطرچیان در خصوص علت این کاهش 36 درصدی به «تعادل» می‌گوید: ابتدا باید بگویم که از این 5میلیون و 673 هزار تن کالای ترانزیتی، یک میلیون و 214 هزار تن کالای نفتی بوده که نسبت به مدت مشابه در سال گذشته 69 درصد کاهش داشته و 4میلیون 454 هزار تن دیگر کالای غیرنفتی را تشکیل می‌داده که نسبت به سال قبل 8درصد کاهش را نشان داده است.
عطرچیان ادامه می‌دهد: همانطور که آمار نشان می‌دهد عمده دلیل کاهش کالاهای ترانزیتی کاهش ترانزیت کالاهای نفتی بوده که از کشور ما ترانزیت می‌شده است، در واقع کاهش اساسی به کاهش کالاهای نفتی ترانزیتی مربوط می‌شود و علت کاهش کالاهای نفتی ترانزیتی هم به این دلیل بوده که چون بیشتر این کالاها متعلق به کردستان عراق بوده که سوخت را بندر امام ترانزیت می‌کردند که به دلیل تغییرات جهانی قیمت سوخت و مشکلات پالایشگاه موصل و مسائل منطقه کردستان عراق و موصل صادرات سوخت و به تبع آن ترانزیت کالاهای نفتی از کشور ما کاهش یافته است.
