هواپیماهای استراتژیک
سفــارش 180فــروند هواپیمای نو از بویینگ و ایرباس نهایی شده و ایران‌ایر اکنون مشغول رایزنی برای عقد خرید 20فروند هواپیما از «atr» است. این قراردادها عمدتا از نوع اجاره به شرط تملیک هستند و قرار است به مرور طی 10 سال به ایران تحویل داده شوند. در قرارداد این تامین‌کنندگان با ایران ایر، زمانی برای استراحت ایرلاین حامل پرچم کشور نیز پیش‌بینی شده، و این یعنی پرداخت هزینه خرید این هواپیماها بیش از 10 سال به طول خواهد انجامید. هرچند این شرایط بسیار ایده‌آل به نظر می‌رسد، اما خرید هواپیماهای نو در کشور با مخالفت‌هایی میان برخی نیروهای سیاسی و اقتصادی روبه‌رو شده است، مخالفت‌هایی که بیشتر از جنس بهانه‌تراشی هستند.
هنوز مبلغی برای خرید هیچ‌کدام از هواپیماهای نو پرداخت نشده است، اما داد بسیاری درآمده که این هزینه‌کرد در خدمت منافع اشراف است و منافع مستضعفین را تهدید می‌کند. بعضی جناح‌های رقیب، دولت را تحت فشار قرار داده‌اند که چرا به جای خرید این هواپیماها که به گفته این بعضی، تنها 5درصد از جامعه مشتری خدمات آنها هستند، ناوگان ریلی و جاده‌یی کشور که مورد استفاده تعداد بیشتری از هموطنان است، نوسازی نشده است. اما به راستی چه الزامی برای خرید هواپیماهای نو وجود دارد؟ آیا در شرایطی که کشور زیر فشار اقتصادی است، خرید هواپیمای مسافربری عاقلانه است؟
در پاسخ به این پرسش‌ها استدلال‌های زیادی مطرح شده و می‌شود. بارها از زبان مقام‌های دولتی شنیده‌ایم که با خرید هواپیماهای نو، از خروج ارز از کشور جلوگیری می‌شود، چراکه ایرانیان هرساله مبلغ بسیار زیادی، معادل 4 میلیارد دلار، را هزینه خرید بلیت ایرلاین‌های خارجی، به خصوص ایرلاین‌های خاورمیانه مانند ترکیش ایرویز، امارات و قطری می‌کنند و علت نیز این است که هواپیمایی‌های داخلی، ناوگان کافی و کارآمد برای برقراری پروازهای مورد نیاز و پاسخگویی به تقاضای مسافران ایرانی ندارند.
از طرف دیگر، مسوولان کشور، دست‌اندرکاران صنعت هوانوردی و علاقه‌مندان به این حوزه این مساله را پیش می‌کشند که نوسازی ناوگان هواپیمایی کشور ضروری است، چراکه هواپیماها با جان انسان‌ها سروکار دارند و به کارگیری هواپیماهای کهنه به معنای در خطر قراردادن جان سرنشینان‌شان است.
اما در این یادداشت سعی بر آن شده تا به نکاتی جدید اشاره شود، نکاتی که تاکنون کمتر گفته و شنیده شده‌اند.
هر روز اقبال به سفر هوایی در دنیا افزایش می‌یابد و این روش حمل‌ونقل رفته رفته از روشی لوکس، به راهکاری متداول و عامیانه برای سفر از نقطه‌یی به نقطه دیگر تبدیل می‌شود. در ایران اما اینگونه نیست و دلیل آن هم مشخص است؛ هواپیما در کشور نایاب است. اصلی ساده در اقتصاد وجود دارد که می‌گوید هرگاه عرضه از تقاضا کمتر باشد، قیمت کالا یا خدمت در حال عرضه بیشتر است و با افزایش عرضه، قیمت رفته رفته کاهش می‌یابد. در حال حاضر تعداد صندلی‌های پروازی در کشور، متناسب با نیاز شهروندان ایرانی به سفر و حمل‌ونقل نیست و همین مساله استفاده از آن را گران کرده است. با خرید هواپیماهای نو و گسترش ناوگان هواپیماهای مسافربری کشور، تعداد صندلی افزایش یافته و عرضه خدمات حمل‌ونقل هوایی بیشتر می‌شود. اینگونه تعداد بیشتری صندلی آماده پاسخگویی به نیاز ترابری ایرانی‌هاست و همین مساله بلیت هواپیما را ارزان می‌کند. به عبارت دیگر با خرید هواپیماهای نو، تعداد بیشتری ایرانی به جای سفر با اتوبوس و قطار، از هواپیما برای جابه‌جایی استفاده خواهند کرد و سفر هوایی برای ایرانیان تبدیل به روشی متداول خواهد شد.
اما مزایای خرید هواپیما تنها به مسائل رفاهی محدود نمی‌شود. امروزه با توجه به شرایط جهانی، روابط بین‌المللی کشور از اهمیت فراوانی برخوردار است، و خرید هواپیماهای مسافربری نو می‌تواند تاثیر بسزایی در بهبود و تقویت این روابط، و همچنین ارتقای قدرت بین‌المللی ایران داشته باشد. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، قراردادهای خرید هواپیما 10 ساله‌اند و بنابراین در زمره قراردادهای تجاری بلندمدت قرار می‌گیرند. از آنجایی که بازپرداخت هزینه خرید هواپیماها بیش از
10 سال زمان می‌برد، و از آنجا که قرارداد به فروش محدود نشده و خدمات پس از فروش را نیز شامل می‌شود، می‌توان گفت که این قراردادها که از قضا مبلغ آن نیز کم نیست، مدت‌ها بین دو طرف برقرار خواهد بود. این مساله به آن معنی است که به واسطه خرید هواپیما، ایران با دو قطب جهانی که از قضا روابط پرتنشی را با آنها تجربه کرده و می‌کند، ارتباط گسترده تجاری دارد و می‌تواند از این ارتباط به عنوان ابزاری برای کنترل رفتار طرف مقابل استفاده کند. از سوی دیگر، باید به این مساله توجه داشت که ایران در نقطه‌یی از جهان قرار گرفته که با 13 ساعت پرواز از پایتخت آن، می‌توان به اکثر پایتخت‌های جهان دسترسی داشت. این موقعیت ویژه که تقریبا در سطح جهان استثنایی است، به کشور این امکان را می‌دهد که با استفاده از هواپیماهای پهن‌پیکر و دوربرد، (که بخش بزرگی از سفارش‌های ایران را نیز تشکیل می‌دهند) تبدیل به «هاب» منطقه‌یی شده و شرق و غرب و شمال و جنوب جهان را به یکدیگر متصل کند. در واقع با نوسازی و گسترش ناوگان هوایی ایران، نه‌تنها ایرانی‌ها که بسیاری از شهروندان جهان مشتری ایرلاین‌های ایرانی خواهند بود و ایران نقشی بسیار پررنگ را در ترابری و حمل‌ونقل بین‌المللی ایفا خواهد کرد. در این صورت علاوه بر آنکه درآمدی عظیم نصیب ایرانیان خواهد شد، ایران می‌تواند به مهره‌یی بسیار مهم در حمل و نقل هوایی جهان بدل شود و این مساله باعث افزایش قدرت ژئوپلیتیک کشور، چه در سطح منطقه‌یی و چه در سطح جهانی خواهد شد. همان‌طور که گسترش و بهسازی فناوری موشکی نقش بسزایی در افزایش توان دفاعی کشور ایفا می‌کند، سهم گرفتن از بازارهای بین‌المللی و در دست گرفتن صنعت حمل‌ونقل میان قاره‌یی باعث ارتقای سطح جهانی کشور و در نتیجه تقویت قدرت دفاعی خواهد شد. با توجه به این استدلال می‌توان گفت که در موقعیت کنونی ایران، هواپیماهای مسافربری کالاهایی استراتژیک محسوب شده که خرید آنها علاوه بر افزایش سطح رفاه شهروندان ایرانی به افزایش اقتدار ایران در سطح بین‌المللی نیز منجر خواهد شد.
