کاهش تمرکز صادراتی در سال 95
آسیا همچنان در صدر توزیع قاره‌‌ای صادرات ایران قرار دارد
گروه تجارت|
تمرکز صادراتی یک کشور می‌تواند نشان دهد تا چه حد صادرات آن کشور روی تعداد محدودی از شرکای تجاری متمرکز است. بر همین اساس آمارهای 10ماهه صادرات کشور در سال 1395 نشان می‌دهد که تقریبا 93درصد صادرات ایران به کشورهای قاره آسیا صورت گرفته و سایر قاره‌ها سهم‌های بسیار ناچیزی از ارزش صادرات را به خود اختصاص داده‌اند. طی این دوره، سهم صادرات ایران به قاره اروپا نزدیک به4.3درصد؛ به قاره آفریقا معادل 1.4درصد، به امریکای شمالی 0.4درصد و به امریکای جنوبی معادل 0.3درصد رقم خورده و تنها 0.1درصد از کل صادرات کشور نیز به قاره اقیانوسیه اختصاص داشته است.
قاره آسیا
بر همین اساس گزارش اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران از تمرکز جغرافیایی صادرات ایران نشان می‌دهد که در 10ماه منتهی به دی 1395 ایران صادراتی بیش از 32.8میلیارد دلار حدود 93درصد از کل صادرات ایران به کشورهای قاره آسیا داشته است. تعداد کشورهای آسیایی که ایران طی این مدت به آنها صادرات داشته بالغ بر 43کشور بوده؛ با این حال سهم بزرگی از ارزش صادرات ایران به این قاره تنها به چند کشور تعلق گرفته است. در 10ماه منتهی به دی سال 1395 قریب به 70درصد از ارزش صادرات ایران به قاره آسیا فقط به 5 کشور چین، امارات متحده عربی، عراق، ترکیه و جمهوری کره اختصاص داشته و چین نیز خود به تنهایی سهمی نزدیک به 20درصدی از ارزش صادرات ایران به قاره آسیا و سهمی 18.6درصد از ارزش کل صادرات ایران را از آن خود کرده است.
قاره اروپا
پس از قاره آسیا، بیشترین صادرات ایران به قاره اروپا اختصاص داشته است. در 10ماهه نخست سال 1395 قاره اروپا سهمی حدود 4.3درصد از ارزش کل صادرات کالایی ایران را به خود اختصاص داده است. به نظر می‌رسد، پتانسیل توسعه صادرات ایران به کشورهای این قاره وجود دارد و این قاره می‌تواند بازار هدف بالقوه‌یی برای صادرات ایران محسوب شود. فهرست کل مقاصد صادراتی ایران در قاره اروپا در 10ماهه سال جاری نشان می‌دهد در قاره اروپا نیز تمرکز صادرات ایران عملا محدود به چند کشور می‌شود و سایر کشورها سهمی بسیار پایین از صادرات ایران به قاره اروپا داشته‌اند. ایتالیا خود به تنهایی سهمی 30درصدی از کل صادرات ایران به قاره اروپا را داشته و 3 کشور ایتالیا، آلمان، اسپانیا و روسیه با هم بیش از 67 درصد از کل ارزش صادرات ایران به این قاره را در برداشته‌اند.
قاره آفریقا
در 10ماهه امسال سهمی معادل 1.4درصد از ارزش کل صادرات ایران به قاره آفریقا صورت گرفته است. تعداد کشورهای آفریقایی که ایران به آنها صادرات داشته بالغ بر 39کشور بوده اما تعداد زیادی از آنها سهم بسیار ناچیزی از صادرات ایران را به خود اختصاص داده‌اند. مصر یکی از مقاصد صادراتی مهم ایران در قاره آفریقا بوده که خود به تنهایی سهمی حدود 31درصد از ارزش کل صادرات ایران به این قاره را در برگرفته است. 5 کشور مصر، مراکش، موزامبیک، کنیا و آفریقای جنوبی به تنهایی سهمی بیش از 62 درصد صادرات ایران به قاره آفریقا را داشته‌اند.
قاره‌های امریکای شمالی و جنوبی
دو قاره امریکای شمالی و جنوبی از جمله قاره‌هایی هستند که نسبتا رابطه تجاری کمی با ایران دارند. ایران در 10ماهه سال 1395 به 11کشور در قاره امریکای جنوبی کالا صادر کرده که البته سهم این 11کشور از ارزش کل صادرات ایران از 0.3درصد فراتر نمی‌رود. علاوه بر این 93درصد از ارزش کل صادرات ایران به قاره امریکای جنوبی نیز تنها به برزیل اختصاص داشته است. در 10ماهه امسال صادرات ایران به قاره امریکای شمالی نیز سهمی 0.4درصدی از ارزش کل صادرات ایران به جهان را در برداشته و ایران طی این مدت به 6 کشور در این قاره صادرات داشته است. ایالات متحده امریکا سهمی 54 درصدی از ارزش کل صادرات ایران به امریکای شمالی را داشته و مکزیک و کانادا به ترتیب سهم‌های 26درصدی و 20درصدی را به خود اختصاص داده‌اند.
قاره اقیانوسیه
در 10ماهه سال جاری، ایران نزدیک به 46میلیون دلار کالا به کشورهای قاره اقیانوسیه صادر کرده که از این مقدار 95درصد آن به کشور استرالیا اختصاص داشته است.
درجه تمرکز جغرافیایی صادرات
به گزارش«تعادل» یکی از شاخص‌های اندازه‌گیری درجه تمرکز جغرافیایی صادرات کشورها، شاخص (هرفیندال یا شاخص هرفیندال- هیرشمن) است که براساس آن میزان پراکندگی صادرات یک کشور یا منطقه، حول مقاصد صادراتی آن اندازه‌گیری می‌شود. بررسی این شاخص در ایران نشان می‌دهد، این شاخص طی 15سال اخیر به طور نسبی افزایش قابل توجهی داشته است. به عبارتی، صادرات ایران روی تعداد محدودتری بازار هدف متمرکز شده است. طی سال‌های 1380 تا 1394 درجه تمرکز جغرافیایی صادرات ایران بین ارقام 0.05 تا 0.13 نوسان داشته است. کمترین میزان شاخص تمرکز مربوط به سال 1380 بوده و پس از آن با گذر زمان این شاخص رو به افزایش رفته و در سال‌های 1393و 1394 به بالاترین سطوح خود رسیده است. البته مطابق آمارهای 10ماهه 1395 شاخص تمرکز ایران با 0.02واحد کاهش به 0.1رسیده و به نظر می‌رسد اگر تا انتهای سال همین روند ادامه داشته باشد در سال 1395 شاهد کاهش جزیی تمرکز صادراتی کشور در مقایسه با سال 1393و 1394 خواهیم بود. اگرچه براساس آمار گمرک طی این سال‌ها، ارزش صادرات کالایی ایران تقریبا 8 برابر شده و از 4.2میلیارد دلار در سال 1380 به حدود 33میلیارد دلار در سال 1394 رسیده است اما روند شاخص تمرکز جغرافیایی صادرات طی سال‌های 1380تا 1394 نشان می‌دهد، افزایش ارزش صادرات به واسطه توسعه بازارهای هدف نبوده است. به عبارت دیگر به نظر می‌رسد اگرچه ایران طی سال‌های اخیر به طور قابل ملاحظه‌یی توانسته به افزایش صادرات خود بپردازد اما آن طور که باید مقاصد صادراتی خود را در بازارهای جهانی گسترش نداده است. با توجه به اینکه افزایش شاخص تمرکز صادراتی ایران طی این سال‌ها می‌تواند به معنای افزایش آسیب‌پذیری کشور در برابر شوک‌های احتمالی اقتصادهای سایر کشورها باشد، بهتر است نسبت به «متنوع‌سازی شرکای تجاری» چاره‌یی اندیشیده شود. در همین راستا سازمان ملل نیز هر ساله گزارش‌هایی با عنوان«سالنامه آماری تجارت بین‌الملل» منتشر می‌کند که یکی از مباحث مورد بررسی آن شاخص تمرکز صادراتی جغرافیایی کشورها(از طریق شاخص هرفیندال) است. آخرین نسخه این گزارش مربوط به سال 2015 است که در آن، شاخص تمرکز صادراتی که برای ایران محاسبه شده، قدیمی و مربوط به سال قبل بوده اما آمارهایی که برای بسیاری از کشورهای اعلام شده به سال 2015 اختصاص داشته است. با توجه به گزارش سازمان ملل در سال 2015 شاخص تمرکز صادراتی جغرافیایی کشورهایی ازجمله چین، ترکیه و عربستان معادل 0.068، 0.034 و 0.268 بوده که براساس آن می‌توان گفت، ترکیه به لحاظ تنوع شرکای تجاری و تمرکز صادراتی در جایگاه بسیار خوبی چه در خاورمیانه و چه در دنیا قرار دارد. شاخص تمرکز صادراتی جغرافیایی برای چین نیز اگرچه نسبتا پایین بوده اما نسبت به ترکیه در شرکای تجاری خود از تمرکز جغرافیایی کمتری برخوردار است. عربستان نیز همانند ایران نتوانسته آن طور که باید به متنوع‌سازی شرکای صادراتی خود بپردازد و به لحاظ شاخص تمرکز صادراتی جغرافیایی در سطح نسبتا متوسطی قرار دارد.
