اثر فرزاد B بر فروش آسیایی نفت ایران
گروه انرژی| حمید مظفر|
روز گذشته رویترز در گزارشی آخرین آمار مربوط به صادرات نفت ایران به مشتری‌های آسیایی خود در 3ماهه نخست سال 2017 را منتشر کرد. آماری که نشان‌دهنده رشد 47درصدی فروش نفت ایران به 4مشتری اصلی آسیایی خود یعنی کره‌جنوبی، هند، چین و ژاپن نسبت به مدت مشابه سال گذشته است. آنچه در این داده‌ها مهم جلوه می‌کند، افزایش قابل توجه خرید هند از نفت ایران است به‌طوری که واردات این کشور نسبت به 3ماهه نخست 2016 رشد 91درصدی را تجربه کرده است. اما انتظار می‌رود که در ماه‌های آینده شیب نمودار واردات هند از نفت ایران از مثبت به منفی تغییر پیدا کند. ریشه این موضوع به تهدید ایران از سوی هند در رابطه با کاهش واردات نفت پس از به بن‌بست رسیدن مذاکرات طرفین در میدان گازی فرزاد بی بازمی‌گردد.
از سوی دیگر ایران با مطرح کردن نام روسیه به عنوان تازه‌ترین گزینه تصدی توسعه این میدان گازی درصدد مقابله با تهدید هند برآمده است. به نحوی که برخی رسانه‌های هندی این اقدام را تهدید متقابل هند از سوی ایران تلقی کرده‌اند. «تعادل» در این گزارش با نگاهی به آخرین داده‌های مربوط به صادرات نفت ایران و واردات هند، اثرات جانبی پرونده فرزاد B بر صادرات نفت خام ایران به کشوری که 30درصد فروش آسیای ایران را به خود اختصاص داده است، بررسی می‌کند.
پرونده توسعه میدان گازی فرزاد b کماکان باز باقی مانده است
پس از تعلل بیش از اندازه هندی‌ها در مطالعه میدان گازی فرزاد b و عدم ارائه مدل مالی مطلوب به نظر می‌رسد که ایران این کشور را از پروژه توسعه این میدان گازی کنار گذاشته و اکنون به دنبال پیگیری برنامه‌های موازی و پیدا کردن سرمایه‌گذاران جدید برای این امر است.
هندی‌ها تا همین یک سال گذشته با زبانی نرم و البته منت‌گذار با طرف ایرانی خود گفت‌وگو می‌کردند. مهم‌ترین چیزی که به هندی‌ها اعتماد به نفس می‌داد، باور به این موضوع بود که آنها در زمان تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، پشت این کشور را خالی نکردند و از آن نفت خریدند و پس از برجام و برداشته شدن تحریم‌ها، نوبت ایران است که برادری خود را ثابت کند. خواسته اصلی آنها نیز مشخص بود: فرزاد b !
میدان گازی با ظرفیت عظیم 12تریلیون فوت مکعبی که در همسایگی عربستان و میدان گازی حصبه قرار دارد و برگ برنده اصلی ایران در بازارهای بین‌الملل گاز در سال‌های آینده خواهد بود. ایران پس از افتتاح فازهای متعدد پارس‌جنوبی و افزایش تولید گاز از این میدان، خیال خود را از بابت مصرف داخلی گاز خود تا حدود زیادی آسوده کرده و اکنون با ابزاری به نام «فرزاد b» به دنبال فتح بازارهای بین‌المللی است.
پس از کش و قوس‌های فراوان، سرانجام دو کشور نتوانستند بر سر مدل توسعه این میدان کنار بیایند و ایران آن طور که به نظر می‌رسد، قید حضور هند در این پروژه را تا حدودی زده است. سرسختی ایران در مقابل پیشنهادهای طرف هندی اندک اندک زبان گفت‌وگوی هندی‌ها را نیز تغییر داد و مقامات این کشور اکنون به جای تاکید بر مشترکات فرهنگی و همکاری‌های پیشین از تهدید سخن می‌گویند، تهدیدی که مشخصا کاهش واردات هند از نفت‌خام ایران را نشانه گرفته است. هندی‌ها بر این باور هستند که چنین تهدیدی سبب می‌شود، ایرانی‌ها از ترس از دست دادن یکی از بزرگ‌ترین مشتری‌های نفت‌خام خود از مواضعی که در رابطه با فرزاد b اتخاذ کرده‌اند، کوتاه بیایند.
اما واکنش ایران به این موضوع آن طوری که هندی‌ها انتظار داشتند، پیش نرفت. در فروردین ماه سال جاری و بلافاصله پس از مطرح شدن تهدید هندی‌ها از سوی رسانه‌ها، بیژن زنگنه، وزیر نفت ابتدا در ادبیاتی نصیحت‌آمیز به هندی‌ها اعلام کرد که تهدید را زبان خوبی نمی‌داند. اما واکنش ایران تنها به همین نقطه ختم نشد و ایران بلافاصله برنامه‌های جایگزین خود برای توسعه این میدان گازی را رو کرد. به نظر می‌رسد، مهم‌ترین برنامه ایران در این راستا روی آوردن به روس‌هاست. نخستین بار این خبر را بیژن زنگنه در فروردین ماه و در حاشیه افتتاح پروژه‌های پارس‌جنوبی به «تعادل» داد و گفت: «پس از صحبت‌های چند هفته گذشته، صحبت جدید یا تعدیلی در پیشنهاد سابق از طرف هند صورت نگرفت، پیشنهادهای قبلی هیچ کدام مورد قبول وزارت نفت و شرکت ملی نفت نبوده‌اند. ما درحال گرفتن مشاور و آماده شدن برای واگذاری این میدان در قالب مناقصه هستیم. این مناقصه حتی ممکن است منجر به قرارداد EPCF شود. شرکت گازپروم روسیه یادداشت تفاهمی با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده و قرار است برای توسعه میدان گازی فرزاد A و فرزاد B به ایران پیشنهاد خود را ارائه کند.» پس از این ماجرا،
پای یک گروه هندی به رهبری
قائم‌مقام وزیر امور خارجه این کشور به تهران باز شده و دوباره احتمال توافق ایران و هند بر سر فرزاد b شدت گرفت؛ موضوع روسیه اما تا حدودی معادله را پیچیده کرده است.
اکنون می‌توان گفت که حرکت مهره‌های هر دو طرف در این شطرنج مشخص است. هند قصد دارد با کاهش حجم واردات نفت خود، ایران را تحت فشار بگذارد و ایران نیز قصد دارد تا با رو کردن کارت روسیه به هندی‌ها این پیام را مخابره کند که با کنار رفتن آنها، روند توسعه فرزاد b از کانال‌های دیگر پیگیری خواهد شد. موضوعی که پس از مطرح شدن نام روسیه به عنوان گزینه توسعه فرزاد b در حاشیه نشست اوپک در وین در روزهای اخیر مورد توجه رسانه‌های هندوستان نیز قرار گرفته است.
اما بیایید نگاهی به اثرات جانبی اقدام هر کدام از طرفین بیندازیم. هنگامی که هند از کاهش واردات خود از نفت ایران سخن می‌گوید دقیقا چه منظوری دارد؟
روز گذشته رویترز در گزارشی آخرین وضعیت فروش نفت ایران به کشورهای آسیایی را بررسی کرد. در این گزارش عنوان شده که مشتریان آسیایی ایران در ماه مارس حدود 2میلیون بشکه در روز از این کشور نفت خریداری کردند. حجم واردات 4خریدار اصلی آسیایی نفت‌خام ایران یعنی هند، چین، ژاپن و کره‌جنوبی نسبت به ماه مارس سال 2016 حدود 27درصد رشد داشته است. علت اصلی این رشد نیز مستثنا شدن ایران از اجرای توافق کاهش تولید است که منجر به فراهم آوردن زمینه برای افزایش صادرات نفت‌خام شده است.
حجم خرید 4مشتری بزرگ آسیایی نفت ایران در ماه مارس به میزان یک‌میلیون و 970هزار بشکه در روز بود. البته داده‌های مربوط به حمل و نقل کشتی‌ها نشان می‌دهد که حجم واردات نفت این مشتریان در ماه فوریه بیشتر از ماه مارس بوده است. براساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، ایران در ماه فوریه 2017 رکوردشکنی کرد و بالاترین حجم فروش نفت به مشتریان خارجی خود از سال 2010 را به ثبت رساند.
اما به‌هرحال، بررسی وضعیت صادرات نفت ایران در سه‌ماهه نخست سال 2017 یعنی ماه‌های ژانویه، فوریه و مارس نشان می‌دهد که 4مشتری اصلی آسیایی به‌طور میانگین روزانه یک‌میلیون و 870هزار بشکه از نفت ایران را خریداری کرده‌اند که حاکی از رشد 47درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته یعنی سه‌ماهه نخست 2016 است.
نگاهی به آمار رشد واردات کشورهای آسیایی از نفت ایران بیانگر این است که با آغاز سال جدید میلادی دو کشور کره‌جنوبی و هند بیشترین اقبال را به طلای سیاه ایران نشان داده‌اند. واردات کره‌جنوبی در ماه مارس سال جاری نسبت به مارس سال گذشته رشد شگفت‌انگیز 126درصدی و میانگین واردات سه‌ماهه نخست سال جدید میلادی نیز رشد 106درصدی را نسبت به مدت مشابه پارسال نشان می‌دهد.
اما در مورد هند داستان کمی متفاوت است. هندی‌ها توانسته‌اند در بازه زمانی سه‌ماهه نخست 2017 رشد بیش از 91درصدی در واردات نفت‌خام از ایران را به ثبت برسانند. اما مقایسه حجم واردات نفت این کشور از ایران در مارس سال جاری نسبت به مارس سال گذشته تنها رشدی 3.9درصدی را نشان می‌دهد. برداشتی که از این مساله می‌توان داشت، این است که خرید نفت از ایران توسط هندی‌ها در ماه‌های ژانویه و فوریه 2016 به علت اختلافات پیرامون میدان گازی فرزاد b کاهش چشمگیری داشته است. اما آن‌چیزی که در این میان اهمیت دارد، وزن قابل توجه هند در بین خریداران آسیایی نفت ایران است. همان‌طور که اشاره شد ایران در سه‌ماهه نخست 2017 بیش از یک‌میلیون و 870هزار بشکه در روز به مشتریان اصلی آسیایی خود نفت فروخته که در این میان سهم هند بیش از 573هزار بشکه در روز بوده است. به عبارت دیگر وزن هند در سبد مشتریان آسیایی ایران بیش از 30درصد است. بنابراین هنگامی که از کاهش واردات هند از نفت ایران سخن می‌گوییم، معنای آن به خطر افتادن 30درصد از فروش آسیایی نفت ایران است. البته هند قصد ندارد که تمام واردات خود از ایران را قطع کند و در حال حاضر تنها صحبت از کاهش
25درصدی به میان آمده است که به معنای حدود 140هزار بشکه در روز است. اما چه کسی می‌تواند، تضمین کند که این پایان ماجراست و هندی‌ها با بازاریابی جدید، سهم نفت ایران را از سبد انرژی خود کمتر نکنند؟البته جایگزین کردن نفت ایران با نفت دیگر کشورها نیز به این سادگی نیست. بر اساس آخرین آمارها، کل واردات نفت هند در ماه مارس حدود 4میلیون و 50هزار بشکه در روز بوده است. یعنی ایران سهمی حدودا 15درصدی در سبد واردات نفتی هند دارد. شاید اگر هندی‌ها تصمیم به کاهش واردات نفت از ایران را پیش از ماه ژانویه 2017 می‌گرفتند، کار چندان دشواری نداشتند اما اکنون در روزگاری به سر می‌بریم که بازار نفت تحت‌الشعاع «توافق کاهش تولید» و تمدید 9ماهه آن تا مارس 2018 است. با فرض ادامه پایبندی اعضای اوپک به تعهداتشان در محدود نگهداشتن عرضه، هندی‌ها کار راحتی برای پیدا کردن جایگزین برای نفت ایران نخواهند داشت.
البته ایرانی‌ها هم به هیچ‌وجه علاقه‌یی به از کف دادن بازار هیجان‌انگیز هند ندارند. خصوصا که این بازار در سال‌های آینده پررونق‌تر از امروز نیز خواهد شد. پیش‌بینی تمام نهادهای معتبر اقتصادی جهان حکایت از رشد قابل توجه اقتصاد هند در سال‌های آینده دارد و بسیاری این کشور را پیشران رشد تقاضا برای نفت‌خام در چند سال آینده می‌بینند و عرضه‌کنندگان تمام تلاش خود را می‌کنند تا در ابتدای صف فروش به پالایشگاه‌های دولتی و خصوصی این شبه‌قاره قرار گیرند. همین حالا نیز گزارش رویترز نشان می‌دهد که واردات هند از نفت ایران در سه‌ماهه نخست سال جاری و پیش از کدر شدن روابط نفتی با ایران، رشد بیش از 91درصدی واردات داشته است که نوید وجود بازار قدرتمندی در جنوب آسیا را می‌دهد.
