چگونگی مواجهه ایران با انقلاب صنعتی چهارم

سه ویژگی اصلی انقلاب صنعتی چهارم سرعت، گستردگی و تاثیر بر ساختارهاست. انقلاب صنعتی چهارم یک فرآیند تخریب خلاقانه است که فرصت‌ها و تهدیدهایی با خود به همراه خواهد داشت؛ افزایش سطح درآمدها و بهبود کیفیت زندگی و بهره‌وری، کاهش هزینه‌های ارتباطات و ترابری، کارایی بیشتر پشتیبانی‌ها و زنجیره‌های عرضه جهانی و ایجاد بازارهای جدید از جمله فرصت‌های انقلاب صنعتی چهارم هستند.

دسته‌بندی‌های مختلفی از فناوری‌های جدید در راستای انقلاب صنعتی چهارم انجام‌ گرفته است. فناوری‌های حوزه فیزیک و مکانیک (مانند پرینتر‌های سه‌بعدی)، دیجیتال (اینترنت اشیا) و بیولوژیکی (دست‌کاری‌های ژنتیک، سلول‌های بنیادین) از مهم‌ترین زمینه‌های مورد توجه در انقلاب صنعتی چهارم هستند. کشور‌ها یا از تولیدکنندگان قابل‌توجه محصولات با فناوری بالا هستند؛ مثل کره‌جنوبی که سالانه بیش از 80میلیارد دلار صادرات محصولات مختلف با فناوری پیشرفته و دانشی دارد یا مصرف‌کننده محصولات با فناوری بالا هستند. اما بسیاری از کشورها در امریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا مصرف‌کننده این محصولات هستند. ما هم واردکننده آنها هستیم. بر همین اساس، برنامه‌های دولت برای جلوگیری از چالش‌های کشور در زمینه انقلاب صنعتی چهارم و تبدیل شدن کشور به تولید‌کننده‌یی که حضور معنی‌دار در بازارهای منطقه‌یی و جهانی داشته باشد، نیازمند توجه به پارادایم مهم است که شامل: 1- تسهیل شرایط تعامل با دنیا؛ چراکه بدون حضور و داشتن ارتباط با پیشروان این فناوری‌ها (چه از طریق ایرانی‌های مقیم خارج، یا FDI یا...) امکان توسعه سریع صنایع پیشرفته و دانش بنیان وجود ندارد. این درسی است که از تجربه تایوان، کره، سنگاپور، چین، مالزی و هند می‌گیریم. 2- ورود بنگاه‌های صنعتی، خدماتی و بازرگانی و... به دنیای دیجیتالی انقلاب سوم.

چند درصد از بنگاه‌های ما مجهز به سیستم‌‌های برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) و مدیریت روابط مشتری (CRM) و فناوری‌های یکپارچه هستند؟ این قضیه برآوردن الزامات انقلاب صنعتی چهارم را مشکل می‌کند. به نوعی در طبقه‌بندی‌هایی که کشورها را از منظر اقتصاد مبتنی بر منابع، کارایی و دانش تقسیم می‌کنند، کشور ما هنوز اقتصادی مبتنی بر منابع و در حال گذار به اقتصاد مبتنی بر کارایی ارزیابی می‌کنند. 3- انسجام در حوزه‌های سیاست‌گذاری. در سرمایه‌گذاری‌های مهمی که امروزه در کشور انجام می‌شود، نمی‌توان مثلا در حوزه بهداشت چندین پروژه بیمارستانی را با فاینانس و تامین تجهیزات بیمارستانی از خارج پیش‌بینی کرد و در عین حال طرفدار این بود که ما توسعه صنایع دانش‌بنیان تجهیزات بیمارستانی را خواهانیم. یا در حوزه ریلی و حمل‌ونقل یا حوزه ارتباطات تجهیزات سرمایه‌یی پیشرفته‌یی را در مقیاس‌های بالا از خارج وارد کنیم و بعد سوال کنیم که چرا شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های سیگنال‌ها، ردگیری‌ها، مکان‌یابی‌ها و زیرساخت‌ها و محصولات مختلف مخابراتی شکل نمی‌گیرند یا فروش قابل ملاحظه‌یی ندارند. از این رو، برنامه‌های دولت دوازدهم برای توسعه شرکت‌های دانش بنیان 5 مورد اساسی چون «توانمندسازی شرکت‌های دانش بنیان، اقتصادی و معنادار شدن فعالیت‌های شرکت‌های دانش ‌بنیان از طریق وارد کردن آنها و پیوند دادن آنها با بنگاه‌های بزرگ اقتصادی، انسجام‌بخشی به سیاست‌های اقتصادی، صنعتی، تجاری، فناوری و سرمایه‌گذاری در جهت تشویق و تقویت فعالیت‌های دانش ‌بنیان، جذب و همکاری با ایرانیان خارج از کشور با ایجاد نهاد مناسب اجرایی آن، مرتبط کردن فعالیت‌های شرکت‌های دانش ‌بنیان با یکدیگر با ایجاد خوشه‌ها، شبکه‌ها، زنجیره‌ها و... و ارتباط این مجموعه‌ها با فعالیت‌‌های صنعتی و اقتصادی دارای مزیت نسبی مثلا در حوزه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، فلزات یا در حوزه‌های خدمات درمانی و گردشگری» را دربر می‌گیرد.