جایگاه ایران در شاخص جهانی لجستیک

در طول دو دهه اخیر، مدیران شاهد یک دوره تغییرات شگرف جهانی به واسطه پیشرفت در فناوری، جهانی شدن بازارها و شرایط جدید اقتصاد سیاسی بوده‌اند و فرآیندهای نوین تجارت بین‌الملل امکان خرید محصولات را در سطح گسترده‌یی فراهم کرده است. از آنجا که تولید و مصرف اغلب با فاصله جغرافیایی زیاد از هم صورت می‌گیرد، گسترش پارادایم تجارت، امکان تقسیم و پراکنده ‌شدن فعالیت‌ها بین شرکت‌های گوناگون مستقر در مناطق جغرافیایی جهان را فراهم کرده و سبب ایجاد زنجیره‌های ارزش جهانی شده است. رشد فزاینده رقابت جهانی، کوتاه شدن چرخه عمر محصول و موانع ورود به بسیاری از صنایع، نیازمند تداوم نوآوری و افزایش کارایی از طریق ورود به زنجیره ارزش است. شرکت در زنجیره ارزش جهانی برای بنگاه‌های ایرانی از آن جهت ضرورت دارد که نزدیک به 70درصد از ارزش صادرات غیرنفتی بنگاه‌های کشور به صادرات کالاهای واسطه‌یی اختصاص دارد. یکی از راهبردهای تولید ‌صادراتی کشور، بسترسازی و توسعه زیرساخت‌ها برای مشارکت بنگاه‌های داخلی در زنجیره ارزش جهانی به ویژه در حلقه‌های بالای زنجیره است. تدارک مسائل لجستیکی به‌خصوص حمل‌ونقل در زنجیره‌های ارزش جهانی از جایگاه ویژه‌یی برخوردار بوده و کاملا استراتژیک است. انتخاب روش حمل‌ونقل مناسب و مهم‌تر شدن معیار زمان به‌ جای هزینه در حمل‌ونقل بین‌المللی باعث پیچیده‌تر شدن تصمیمات لجستیکی در زنجیره‌های تامین جهانی است.

بانک جهانی در سال 2016 تعداد 160کشور جهان را از نظر عملکرد لجستیکی آنها مورد ارزیابی قرار داده است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد، ایران در جایگاه 96 قرار گرفته و البته در مقایسه با گزارش سال2014 صعود 18پله‌یی را تجربه کرده است. ایران در مقایسه با ترکیه، هند، اندونزی، عربستان عملکرد ضعیف‌تری داشته است. با توجه به سطح پایین کیفیت شاخصه‌های لجستیکی می‌توان گفت که مشارکت در زنجیره ارزش جهانی بدون توسعه زیرساخت‌های لجستیکی برای ایران منافعی در بر ندارد. به نظر می‌رسد ایران همچنان مطابق سال‌های گذشته در زمینه تحویل به موقع محموله‌ها به مشتری نسبت به سایر حوزه‌ها ضعیف‌تر عمل کرده است. ایران در حوزه «زمان تحویل محموله‌ها به مشتری در زمان برنامه‌ریزی شده یا زمان مورد انتظار» در میان 160کشور جهان در جایگاه 116قرار گرفته است. این موضوع گویای این واقعیت است که جایگاه ایران در مقایسه با رقبای منطقه‌ای‌اش از وضعیت چندان مناسبی برخوردار نیست و این مساله نیاز به برنامه‌ریزی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های موثر در زمینه توسعه زیرساخت‌های تجاری دارد. از این رو لازم است ایران شاخص‌های لجستیک خود خصوصا فرآیندهای تحویل محموله‌ها به مشتریان خارجی را ارتقا دهد تا بتواند از جایگاه و توان لجستیکی مناسب‌تری برخوردار شود. ضمن اینکه ایران می‌تواند در زمینه شاخص شایستگی و کیفیت خدمات لجستیکی(عملکرد متصدیان حمل‌ونقل، کارگزاران یا واسطه‌های گمرکی) و نیز شاخص «توانایی در تعقیب و ردیابی کالاهای ارسالی» سرمایه‌گذاری کند تا بتواند از جایگاه بهتری در شاخص عملکرد لجستیک و به تبع آن مشارکت در زنجیره ارزش جهانی برخوردار شود.