آینده انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران

بعد از تفاهمنامه پاریس که سال گذشته میان کشورهای جهان صورت گرفت هر کشوری موظف شد که برای حفظ محیط زیست خود و جهان انرژی‌های تجدیدپذیر را گسترش و مصرف انرژی‌های فسیلی و تجدیدناپذیر را کاهش دهند. هر چند در این میان ایالات متحده با تصمیم ترامپ از این تفاهمنامه بیرون آمد اما واقعیت آن است که جهان برای حیات کره زمین خود را موظف می‌داند که از این تفاهمنامه حمایت و حفاظت کنند.

در همین زمینه عبدالصمد محمودی کارشناس برق و انرژی برای آینده انرژی‌های تجدیدپذیر ایران برنامه و توصیه‌های کارشناسی را ارائه داده است. به گزارش شبکه مطالعات سیاست‌گذاری عمومی، او در مقاله‌یی نوشته است: نگاهی به سبد تولید و مصرف انرژی در دنیا در چند سال گذشته به‌خوبی بیانگر این مساله است که انرژی‌های تجدیدپذیر در حال جا باز کردن برای خود در بازار انرژی دنیا هستند. براساس گزارش‌های اخیر اتحادیه اروپا، این اتحادیه توانست در سال 2017 یعنی یک‌سال زودتر به اهداف پیش‌بینی ‌شده خود در چشم‌انداز 2018، مبنی‌بر تامین متوسط 20درصد از انرژی اتحادیه از انرژی‌های پاک را محقق کند.

جالب اینکه همزمان با اتحادیه اروپا، کشورهای حوزه امریکای لاتین، شرق دور و حتی خاورمیانه و شمال آفریقا که بسیاری از این کشورها از منابع غنی سوخت‌های فسیلی بهره‌مند هستند، نیز در چشم‌انداز خود برنامه‌های جدی‌ای برای توسعه این انرژی‌ها ترسیم کرده‌اند، به‌گونه‌یی که شاید بتوان ادعا کرد توسعه این انرژی‌ها در یک روال «بی‌بازگشت» قرار گرفته و ممکن است مخالفت کسانی چون دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا با این پدیده و دروغین خواندن «گرمایش زمین» نیز نتواند مقابل این حرکت روبه‌جلو جهان بایستد.

 بد نیست اشاره شود، عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت دنیا نیز اخیرا اعلام کرد قصد دارد تا به این حرکت جهانی بپیوندد و در سال‌های آتی حدود 10درصد از برق تولیدی خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین کند. همچنین مصر نیز تصمیم گرفته تا سال ۲۰۲۲ تولید برق از منابع تجدیدپذیر خود را به ۲۰درصد برساند و تا سال ۲۰۳۰ هم می‌خواهد با سرمایه‌گذاری ۱۳۵میلیارد دلاری ۵۰ گیگاوات برق خود را از منابع تجدیدپذیر به دست آورد. قابل‌ذکر است ایران نیز در سال‌های اخیر به‌ویژه در دو سال گذشته گام‌های بسیار خوبی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور برداشته است. به گفته مدیرعامل سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی ایران (ساتبا)، ایران در سال 95 توانست در مقایسه با سال 94 شاهد رشد بیش از 00 درصد در توسعه انرژی‌های نو در کشور باشد. به گفته «سیدمحمد صادق‌زاده» (مدیرعامل ساتبا)، برنامه ساتبا این است که تا پایان سال 97 ظرفیت منصوبه نیروگاه‌های تجدیدپذیر به بیش از 2درصد از کل ظرفیت منصوبه نیروگاهی کشور برسد. آمارها نشان می‌دهند در سه سال گذشته ایران از منظر شاخص توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور روند رو به رشدی داشته و در یک مسیر صعودی قرار دارد. براساس آمارهای موجود 3سال پیش تنها 3 تولیدکننده و فعال داخلی در حوزه انرژی‌های نو در کشور وجود داشت اما این آمار هم‌اکنون به 490 تولیدکننده رسیده که در نوع خود بی‌سابقه است.

همچنین ایران در سال‌های اخیر مشوق‌های بسیار خوبی برای توسعه این انرژی‌ها ازجمله خرید تضمینی برق به مدت 20سال از تولیدکنندگان تصویب کرده که در صورت استفاده از تکنولوژی داخلی، قیمت‌های خرید تضمینی تا 50درصد بالاتر می‌رود. این مشوق‌ها باعث شده تا میزان تولید انرژی از انرژی‌های پاک در کشور در سال 95 نسبت به سال گذشته حدود 7 برابر شود و برنامه وزارت نیرو این است که تا پایان سال 96 میزان ظرفیت نصب‌شده نیروگاه‌های تجدیدپذیر را که هم‌اکنون حدود 351.7 مگاوات است، به 1000 مگاوات برساند. گرچه ایران هنوز با آنچه در کنفرانس پاریس تعهد کرده فاصله بسیار دارد اما روندها در این زمینه رو به رشد بوده و حاکی از امید در این زمینه است. بااین‌حال اگر به حقیقت ماجرا و پتانسیل‌های ایران در زمینه توسعه انرژی‌های نو نگاه کنیم، عمق شکاف ما با دنیای پیشرفته از این نظر بسیار محرز است. در واقع، ایران با دارا بودن بیش از 300 روز آفتابی در سال از پتانسیل بسیار بالایی برای توسعه انرژی‌های خورشیدی برخوردار است اما هم‌اکنون تنها حدود 54 مگاوات برق از این نعمت خدادادی تولید شود که البته قرار است تا پایان خردادماه سال جاری این میزان به حدود 120 مگاوات برسد.

این در حالی است که کشوری چون آلمان با دارا بودن حدود 150 روز آفتابی در سال، بیش از 50هزار مگاوات از برق تولیدی خود را از پنل‌های خورشیدی تامین می‌کند. براساس بررسی‌های یک دانشگاه فنلاندی، ایران باید ۷۷ گیگاوات برق بادی، ۴۹ گیگاوات برق خورشیدی و ۲۱ گیگاوات برق هیدرو تولید کند تا بتواند تمام برق موردنیاز خود را به‌صورت ۱۰۰درصد از تجدیدپذیرها به دست آورد. اما هم‌اکنون کمتر از 0.05 درصد از انرژی خود را از انرژی‌های نو تامین می‌کند.

برای اینکه بهتر بتوان آینده توسعه این انرژی‌ها را در منطقه خاورمیانه و از جمله ایران تحلیل کرد سعی داریم به 10 تجربه و اقدامات منسجم همسایه جنوبی کشورمان یعنی امارات متحده عربی در این زمینه بپردازیم. امری که شاید بتواند تلنگر محکم‌تری در این مورد به ما وارد کند:

1- قابل‌ذکر است که امارات متحده عربی همواره تمایل خود برای تبدیل‌شدن به الگو و پیش‌قراول توسعه تکنولوژی انرژی‌های تجدیدپذیر در منطقه و حتی جهان پنهان نکرده است. این کشور برنامه دارد تا برای سال 2030، حدود 30درصد از تولید برق خود را به انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص دهد.

2- پیشگامی امارات در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر کمک می‌کند تا این کشور زمینه لازم برای رهبری خود را هم در زمینه توسعه سیاست خلاق زیست‌محیطی بر سایر کشورها تحمیل کند و هم اینکه فرصت‌های شغلی جدیدی در این زمینه در کشور، فراهم کند. در واقع، امارات متحده عربی برنامه‌ریزی کرده تا سال 2030 بیش از 90هزار شغل را در زمینه انرژی تجدیدپذیر ایجاد کند.

3- در حال حاضر از نظر سرمایه‌گذاری، امارات نقش یک مبدل و الگو را در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر برعهده دارد. کمپانی «مصدر» در ابوظبی در یک دهه گذشته حدود 2.7میلیارد دلار در زمینه توسعه انرژی‌های پاک سرمایه‌گذاری کرده است.

4- براساس مطالعات آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر ابوظبی، اگر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس به اهداف پیش‌بینی ‌شده برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2030 دست پیدا کنند، خواهند توانست چیزی معادل مصرف بیش از 2.5میلیارد بشکه نفت در مخارج خود صرفه‌جویی کنند.

5- دولت امارات برنامه‌ریزی کرده برای دستیابی به اهداف توسعه پایدار خود حدود 340 میلیون دلار در کشورهای درحال‌توسعه در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری کند. هم‌اکنون ابوظبی برای توسعه چهار پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر در آفریقا و جزایر کاراییب حدود 46میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرده است.

6- در حال حاضر، کمپانی مصدر امارات میزبان و شریک رسمی پروژه «SOLAR IMPULSE2» است؛ هواپیمایی که قرار است به دور دنیا بدون استفاده از سوخت‌های فسیلی سفر کند. این هواپیما شبانه‌روز تنها با استفاده از انرژی خورشیدی پرواز خواهد کرد، بلکه این‌گونه به مردم دنیا لزوم استفاده از تکنولوژی‌های پاک را یادآوری کند.

7- شهر مصدر ابوظبی یکی از مهم‌ترین مثال‌های استراتژی خلاق و پیشرو جهت تقویت بخش انرژی‌های تجدیدپذیر است. این پروژه سازگارترین پروژه با محیط‌زیست در جهان است و قرار است تا سال 2030 کامل شود. انتظار می‌رود تا سال 2030، شهر مصدر حدود 40هزار ساکن را در خود جای داده و بیش از 50هزار نفر شغل ایجاد کند.

8- دوبی به دنبال این است در سال‌های آتی تبدیل به کم‌کربن‌ترین شهر جهان شود. در واقع، این شهر در پی این است که 7درصد از میزان تولید خود را تا سال 2020، 25درصد تا سال 2030 و بیش از 75درصد تا سال 2050 به تولید انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص دهد.

9- پروژه SHAMS-1 ابوظبی بزرگ‌ترین پروژه خاورمیانه در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است. این پروژه حدود 100مگاوات ظرفیت تولید دارد و یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های جهان در زمینه تولید انرژی خورشیدی است.

10- پارک خورشیدی «محمدبن الراشد المکتوم» بزرگ‌ترین پارک خورشیدی جهان است که در شهر دوبی احداث شده است. برای احداث این پارک خورشیدی حدود 14میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خواهد شد. این پارک قادر به تولید 5هزار مگاوات انرژی خواهد بود که این میزان قادر است برق حدود 800هزار خانوار را تامین کند. این پروژه قرار است تا سال 2030 میلادی تکمیل و به بهره‌برداری برسد. «پارک محمدبن الراشد المکتوم» برق را با هزینه بسیار کمتر از میزان فعلی، یعنی حدود 2.99 سِنت به ازای هر کیلووات ساعت، تولید و وارد شبکه برق امارات می‌کند.

بنابراین و براساس آنچه گفته شد امروزه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا به یک امر «بی‌بازگشت» تبدیل شده و عمده کشورهای دنیا ازجمله ایران نیز در این زمینه برنامه‌های طولانی‌مدت برای خود دارند. فارغ از دغدغه‌های محیط‌زیستی و بالا بردن بهره‌وری انرژی که عمدتا به عنوان دلایل اولیه برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا ذکر می‌شود، بایستی اشاره کرد که براساس ارزیابی‌های انجام‌شده از سوی مرکز تحقیقات انرژی بریتانیا، توسعه این انرژی‌ها می‌تواند تحولی بنیادی در اشتغال ایجاد کند. طوری که براساس ارزیابی‌های این مرکز، در حال حاضر متوسط ایجاد اشتغال در سوخت‌های فسیلی برابر با 0.14 شغل به ازای هر گیگاوات ساعت تولید انرژی است، این در حالی است که این رقم برای تولید هر گیگاوات ساعت انرژی از منابع تجدیدپذیر برابر با 0.65 شغل است که اگر بهره‌وری انرژی را نیز به آن اضافه کنیم این رقم برابر با 0.80 شغل برای هر گیگاوات ساعت انرژی می‌شود؛ یعنی حدود 6برابر بیشتر از ایجاد اشتغال در سوخت‌های فسیلی!

 همچنین براساس آمار بانک جهانی، هر میلیون دلار سرمایه‌گذاری در بخش انرژی حدود 5.2شغل در صنایع نفت و گاز، 6.9شغل در بخش زغال‌سنگ، 16.7شغل در بخش تعمیرات و بازسازی ساختمان، 22.3شغل در بخش حمل‌ونقل، 12.5شغل در بخش شبکه‌های هوشمند، 13.3شغل در بخش انرژی باد، 13.7شغل در بخش انرژی خورشیدی و 17.4شغل در بخش بیومس (زیست‌توده) ایجاد خواهد کرد و این یعنی اینکه سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر می‌تواند حدود 3برابر حوزه‌های نفت و گاز اشتغال ایجاد کند.

بنابراین به نظر می‌رسد توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر علاوه بر تضمین افزایش بهره‌وری و تامین سلامت محیط‌زیست، می‌تواند متضمن ایجاد اشتغال بیشتر و رونق اقتصادی در صنعت انرژی شود. بد نیست اشاره شود که براساس اعلام رییس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق ایران (ساتبا) در سیزدهمین نشست شورای «آیرینا»، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور تا پایان سال 95 توانسته بیش از 12هزار شغل ایجاد کند؛ یعنی به ازای هر یک مگاوات ظرفیت نصب‌شده (نه انرژی تولیدشده) انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور، حدود 34 نفر مشغول به کارشده‌اند.

حال اگر برنامه اعلام‌شده از سوی این سازمان برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر را برای سال آتی و سال 2030 مبنا قرار دهیم باید گفت که تا پایان سال 96 می‌بایست برای 1000 مگاوات ظرفیت نصب‌شده میزان اشتغال در این بخش به بیش از 34000 نفر، و برای پایان برنامه چشم‌انداز 2030 این میزان به بیش از 250هزار نفر می‌رسد. بالطبع اگر به‌جای ظرفیت نصب‌شده، میزان انرژی تولیدشده و بهره‌وری را در نظر بگیریم، پیش‌بینی‌های ایجاد اشتغال در بخش فراتر از اینها خواهد رفت. مضافا اینکه این امر خواهد توانست در بخش رفع آلودگی از شهرهای ایران بسیار موثر افتد و از هدررفت بسیاری از هزینه‌های اجتماعی و بهداشتی در کشور جلوگیری به عمل آورد. بنابراین به نظر می‌رسد با احتساب همه جوانب می‌توان نتیجه گرفت که امروز توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر برای کشور یک «ضرورت» است، نه صرفا یک «انتخاب».