کیفیت زندگی؛ ضروری‌ترین مساله شورای پنجم تهران

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|

رشد ابعاد شهرها و میزان تاثیرگذاری آنها موجب شده تا شهرداری‌ها از قدرت و اهمیت بیشتری در رسیدگی و تامین نیازهای جوامع برخوردار شوند. هم‌اکنون نقش شهرداری‌ها نه‌فقط به ارائه خدمات اولیه شهری، همچنین به حوزه‌هایی مانند تسهیل کسب‌وکار و ترویج ثبات اقتصادی و اجتماعی برای رشد و برابری درآمدی شهروندان نیز گسترش یافته است.

 بنابراین ضمن تامین زیرساخت‌ها، تسهیلات عمومی و خدمات اولیه شهری، موضوعات متعدد و متنوعی از قبیل کیفیت زندگی شهری، فعالیت اقتصادی، درآمد و رفاه شهروندان، محیط زیست و انتشار آلاینده‌ها، تامین اوقات فراغت، مسائل اجتماعی و فرهنگی، آموزش و بهداشت، کاهش نابرابری‌های اجتماعی، توسعه و کاربری زمین و تولید مسکن، جابه‌جایی و ترافیک شهری، مدیریت ریسک‌های شهری، نوآوری و ارتباطات، دولت الکترونیک، مهاجرت و امنیت و ایمنی، نیز در دستور کار مسوولان و دست‌اندرکاران امور شهری در سطح جهان و به‌ویژه مناطق توسعه‌یافته قرار گرفته است.

مدیریت شهر تهران با مرکزیت اهمیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود شامل سه مولفه اصلی اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی است و اداره امور شهر تهران صرف تامین زیرساخت‌ها و خدمات شهری نیست. تهران به عنوان پایتخت، نماد برآیند عملکرد دولت‌ها به شمار می‌رود و پیامدهای نامطلوب اقدامات اشتباه آنها بیش از هر شهری در تهران خود را بروز می‌دهد. به عنوان مثال، سیاست‌های مصرف انرژی و خودروسازی داخلی، اثر عمده خود را بر آلودگی هوا در تهران یا سیاست‌های کلان اقتصادی بیش از هر شهری، تاثیر خود را بر تورم بهای زمین و مسکن در تهران و به تبع آن تنزل سطح زندگی و رفاه مردم این شهر بر جای گذاشته است.

امروزه اداره امور و ارائه خدمات شهری گستره متنوعی از وظایف و کارکردها از ایجاد زیرساختارها تا تامین انرژی، آب، حمل‌ونقل عمومی، نگهداری محیط شهری و همچنین مدیریت و بهبود موضوعاتی از قبیل هزینه‌های زندگی و کسب‌وکار، کاهش نابرابری‌های اقتصادی و اجتماعی، مبارزه با فقر و ایجاد تعادل و توازن شهری و توسعه پایدار را دربر می‌گیرد. در شهرهای مدرن حوزه‌هایی شامل نیروی کار ماهر، ظرفیت نوآوری، قابلیت زندگی، ارتباط‌پذیری، محتوای فرهنگی، شرایط محیطی و قابلیت اداره شهری از اهمیت و اولویت روزافزونی برخوردار شده است.

 حکمروایی خوب و مدیریت کارآمد شهری

همه امور، فعالیت‌ها و اقدامات شهری در سایه برنامه‌ها و راهبردهای هدفمند و متناسب، حکمروایی خوب و مدیریت شهری کارآمد است که می‌توانند به حداکثر میزان موفقیت و کسب نتایج برسند. نظام تدبیر و تمشیت امور، موضوعات مهمی از قبیل میزان استقلال، برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی منطقی و متناسب، تامین چارچوب‌های قانونی و مقرراتی، جامعیت ارزیابی ریسک‌ها، تهدیدها و چالش‌های شهری و در همین ‌حال شفافیت، مبارزه با فساد و تضمین حقوق قانونی شهروندان را شامل می‌شود. هادی سلیمانی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه معتقد است: افزایش فزاینده شهرنشینی، پیامدهای بسیاری را درجهان به همراه داشته است که از پیامدهای عمده آن فقر، محرومیت و انواع نابرابری‌های فضایی است و شهرهای بسیاری از کشورهای کمتر و بیشتر توسعه یافته با آن روبه رو شده‌اند.

سلیمانی در گفت‌وگو با «تعادل» درخصوص اهمیت کیفیت زندگی شهری صحبت کرد و گفت: کیفیت زندگی از آن جهت اهمیت دارد که آگاهی بر نحوه عملکرد، شکل، ویژگی‌های خاص و تحولات ساختار فضایی در یک شهر و علل موثر بر ایجاد عدم تعادل بین نواحی مسکونی، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران را در مورد درک عواقب تصمیمات خود یاری می‌رساند. این ویژگی در عین حال لزوم توجه به تدوین راهبردها و سیاست‌های متفاوت برای هر یک از نواحی مختلف مسکونی را مشخص می‌سازد.

وی افزود: از سوی دیگر، تحت تاثیر رواج و گسترش مفاهیم کیفی و اجتماعی توسعه از جمله کیفیت زندگی شهری، مباحث و موضوعات جدیدی در عرصه برنامه‌ریزی شهری مطرح شده که تحول در شیوه‌ها و روش‌های آن را به دنبال داشته است. برنامه‌ریزی شهری تحت تاثیر این مفاهیم، دیگر فقط برنامه‌ریزی برای تامین نیازها و خواسته‌های کالبدی کارکردی شهروندان نیست، بلکه در واقع هدف اصلی آن علاوه بر تامین نیازهای فوق، پاسخگویی به نیازهای روانی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی (نظیر رضایت، شادمانی، مسکن با کیفیت، حمل و نقل با کیفیت و جز آن) و دستیابی به کیفیت مطلوب محیط زندگی در شهرهاست.

به گفته این پژوهشگر، رهیافت‌های سنتی مورد استفاده در فرآیند برنامه‌ریزی شهری برای رویارویی با نابرابری‌های فضایی موجود در نواحی شهری به دلیل نداشتن نگاهی جامع و چندجانبه (به ویژگی‌های برنامه‌ریزی مبتنی بر ارتقای کیفیت زندگی) نتوانسته‌اند به نتایج قابل قبولی در این زمینه دست یابند، زیرا متفاوت با دست‌آوردهای نظری و تجربیات جهانی بوده و نگاهی سنتی و یکنواخت به انواع گوناگون فضاهای نابرابر شهری را دنبال می‌کنند.

بنابراین ضرورت دارد، ‌برای برنامه‌ریزی، روشی نوین معرفی و استفاده شود که بتواند با نابرابری فضایی، رویارویی کرده و تمام ابعاد عینی و ذهنی زندگی در این نواحی را به صورت جامع و چند جانبه در نظر گیرد تا ضمن ارتقای کیفیت زندگی در نواحی که نابرابری فضایی دارند، از طریق شناخت ویژگی‌های جوامع مختلف، به نیازهای محلی پاسخ دهد.

وی ادامه داد: بطور کلی مفهوم کیفیت زندگی در ارتباط با محیط زندگی مردم (برای مثال آلودگی آب و هوا یا بد مسکنی) یا برخی از ویژگی‌های خود مردم (از قبیل بهداشت و دسترسی به آموزش) در نظر گرفته می‌شود. به بیان دیگر کیفیت زندگی ارتباط متقابل جامعه، سلامت، اقتصاد و شرایط محیطی است که انسان و توسعه اجتماعی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در این میان فرایند توسعه اجتماعی فراگیرترین بعد توسعه است که موجب بهبود مستمر کیفیت زندگی فرد و جامعه

 می‌شود.

وی ادامه داد: توسعه اجتماعی از مفاهیمی است که با شیوه زندگی افراد یک جامعه پیوندی تنگاتنگ دارد و در ابعاد عینی بیشتر ناظر بر بالا بردن سطح زندگی عمومی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه در زمینه فقرزدایی، تغذیه، بهداشت، مسکن اشتغال، آموزش و چگونگی گذران اوقات فراغت دارد.

توسعه اجتماعی همچنین مسیری است برای ارتقای مستمر جامعه و نظام اجتماعی، با بهره‌گیری از مواهب طبیعی، بهبود روابط اجتماعی و امکان رشد افراد از جنبه‌های گوناگون انسانی و نیز نهادسازی و تقسیم دوباره نقش‌های اجتماعی برای دستیابی به عدالت و وفاق و افزایش ضریب امنیت اجتماعی. توسعه اجتماعی پدیده‌یی است که عنایت به آن رشد همه‌جانبه را در جامعه فراهم می‌آورد.

 توسعه‌نیافتگی و آسیب‌های اجتماعی

به گفته این کارشناس، جوامعی که از لحاظ توسعه مشکل دارند، قطعا با بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی مواجه خواهند شد و برای جلوگیری از بروز نابسامانی باید با شناخت امکانات و بهره‌گیری از همه توانمندی‌ها و برنامه‌ریزی دقیق به توسعه اجتماعی دست یابند، چراکه توسعه اجتماعی در جست‌وجوی رفاه مادی و اجتماعی مردم در همه سطوح جامعه است و برآوردن نیازهای اساسی همراه افزایش سطح آزادی برای توسعه ضروری است.

وی ادامه داد: با توجه به افزایش جمعیت کلان‌شهر تهران و پیامدهای آن، توجه مدیریت شهری به مسائل و ملاحظات زیست محیطی و کیفیت زندگی در برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و اقدامات توسعه برای شناسایی، حذف یا کاهش معضلات زیست‌محیطی باعث بهبود وضعیت محیط زیست و در نتیجه ارتقاء سطح کیفیت زندگی شهروندان می‌شود. در واقع ضروری‌ترین مساله شورای شهر تهران در ادامه مسیر، تلاش برای اداره کارآمدتر شهر و همچنین افزایش کیفیت زندگی شهروندان است و مهم‌ترین دغدغه ما در سال‌های پیش رو باید تلاش برای ایجاد بسترهایی باشد که به افزایش کیفیت زندگی شهروندان در حوزه‌ها مختلف منجر شود.

به گفته این کارشناس، طی هفته‌های اخیر کارشناسان یکسری معیار برای انتخاب شهردار همراه با شناسایی بیماری‌های مزمن پایتخت معرفی کرده‌اند که ماموریت‌های اولیه مدیریت شهری جدید برای ارتقای شاخص‌های کیفیت زندگی در شهر تهران را مشخص می‌کند از این رو انتظار می‌رود ترکیب جدید شورای شهر در هر مرحله از جمع‌بندی خود از جلسات غیررسمی برای فرآیند نحوه انتخاب شهردار اولا معیارهای عمومی برای این انتخاب نامزدها را تعیین و ثانیا این نتایج را برای اظهارنظر کارشناسی اعلام عمومی کنند.

سلیمانی ادامه داد: یک مطالعه درباره اوضاع کنونی شاخص‌های کیفیت زندگی در تهران و میزان انطباق آنها با استانداردهای موجود در اسناد بالادست پایتخت نشان می‌دهد شهردار آینده برای بهبود متغیرهای کلیدی شهر همچون «خدمات و رفاه شهری، محیط‌زیست، بودجه شهرداری و همچنین کیفیت ایمنی شهر» ماموریت مشخص داشته باشد تا وضعیت طی 4 سال به حداقل سطح قابل قبول بهبود یابد. بنابراین اگر مباحث یاد شده ملاک عمل قرار گیرد می‌تواند نقطه تمایز عملکرد شورای شهر پنجم تهران با دوره‌های گذشته باشد و اعتماد دوباره شهروندان به مجموعه مدیریت شهری را بازگرداند و در مسیر افزایش کیفیت زندگی پایتخت‌نشینان پیش رود.

وی با بیان اینکه مدیریت شهری باید به مدد راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های درون سازمانی در تعامل با سایر نهادهای تاثیرگذار بر توسعه شهری باید به هدف بهبود کیفیت زندگی شهری و رضایتمندی سکونتی در محلات و مناطق شهری دست یابد و محیط شهری زیست پذیر را برای ساکنان آن برنامه‌ریزی کند، گفت: علاوه بر برنامه‌ها و طرح‌های توسعه شهری، برنامه‌های سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی نیز که به نوعی با جامعه شهری و ساکنان آن در ارتباط بوده‌اند کیفیت زندگی شهروندان را تحت تاثیر قرار داده‌اند. بدین‌ترتیب شناخت و سنجش کیفیت زندگی در تهران که معلول عواملی همچون اقدامات مدیریت شهری و سایر نهادهای دولتی و خصوصی است، موضوعی بسیار حیاتی است و می‌تواند زمینه را برای ترسیم نقشه راه مدیریت شهری و سایر نهادهای مسوول در جهت آگاهی از وضعیت موجود و اقدام برای تحقق وضعیت مطلوب باشد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بنابراین ایجاد ساختار تشکیلاتی مدیریت محیط زیست و قرار دادن آن در سطوح بالای ساختار سازمانی شهرداری، تحقق مدیریت یکپارچه، عدم ورود نهادها و سازمان‌های دولتی به مسائل اجرایی و حفظ جایگاه سیاست‌گذاری و نظارت کلان آن در مباحث زیست‌محیطی، تقویت شوراها و شهرداری در نظارت و مدیریت اجرایی موارد زیست‌محیطی در سطح محلی در قالب سیاست‌های کلان و... از مهم‌ترین موارد در راستای ارتقای کیفیت زندگی در شهر تهران است.

وی تصریح کرد: با توجه به آنچه گفته شد تاکید بر اهمیت رویارویی با نابرابری فضایی و سنجش شاخص‌های کیفیت زندگی در مناطق کلان‌شهر تهران و همچنین ارائه چارچوبی که بتوان با استفاده از برنامه‌ریزی مبتنی بر ارتقای کیفیت زندگی، با نابرابری‌های فضایی موجود در مناطق شهری تهران مقابله کرد و راه‌حل مناسبی برای آن با توجه به الگوی توسعه اجتماعی بومی ارائه داد، باید از نکات مورد توجه شورای شهر تهران باشد.