برنامه ششم توسعه؛ قاتل منابع آبی

وقتی ایران سالانه ۸۸ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر دارد، حق ندارد ۹۷ میلیارد مترمکعب آب مصرف کند

دبیرکل خانه کشاورز 9 سال وزیر کشاورزی ایران بوده است؛ از دولت سازندگی تا نخستین سال دولت اصلاحات و ادغام دو وزارتخانه کشاورزی و جهاد سازندگی. عیسی کلانتری که پس از آغاز کار دولت یازدهم، از جانب اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهوری، به عنوان مشاور در امور آب، کشاورزی و محیط زیست و دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه گزیده شد، در گفت‌وگوی روز گذشته‌اش با ایسنا، از بحران منابع آبی گفت، از اینکه آب از نفت مهم‌تر است و دولت باید در اقدامی شجاعانه، حتی به قیمت کاهش تولید کشاورزی، از مصرف آب بکاهد. او در بخش دیگر سخنانش، از روند احیای دریاچه ارومیه و چالش‌های پیش روی آن نیز گفت؛ از اینکه برنامه‌ریزی دقیق و منسجمی از سوی دانشمندان، محققان و دانشگاهیان داخلی و خارجی برای احیای دریاچه ارومیه انجام شده است و منابع تجدیدپذیر آن در داخل کشور وجود دارد و اگر دولت واقعا قصد احیای آن را دارد، باید منابع مالی‌اش را تخمین کند و اعتبارات این دریاچه را به درآمدهای دولت و سازمان برنامه و بودجه ریاست‌جمهوری گره نزند.

کلانتری در این گفت‌وگو، محدودیت منابع آبی را بزرگ‌ترین محدودیت در بخش کشاورزی دانست و گفت: دولت و وزارت جهاد کشاورزی باید در این زمینه همت بیشتری به خرج دهند. به عنوان مثال صِرف توسعه طرح‌های آبیاری نوین مانند آبیاری تحت فشار کافی نیست، بلکه باید مصرف آب را کاهش دهیم؛ چرا که امروز بزرگ‌ترین معضل دولت دوازدهم معضلات زیست‌محیطی است که بخش عمده‌یی از آن به سبب مصرف بیش از حد آب به وجود آمده است. بنابراین دولت باید سیاست‌های خودش را در قبال مصرف آب تعیین و اعلام کند که باز هم می‌خواهد سالانه ۸۰ میلیارد مترمکعب آب مصرف کند؟

او افزود: باید بخش اعظم حق آبه‌هایی که به مردم واگذار شده را از آنها پس گرفت و بهای آن را نیز به آنها پرداخت کرد. اگر یارانه‌یی وجود داشته باشد، باید در راستای حفظ این منابع پایه حیاتی هزینه شود. به گونه‌یی که حداقل باید ۲۰ میلیارد مترمکعب از مصرف آب‌های زیرزمینی کاهش پیدا کند و هزینه آن نیز باید به کشاورزان و بهره‌برداران پرداخت شود.

وزیر جهاد کشاورزی دولت سازندگی با اشاره به اولویت‌های دولت بعدی حسن روحانی گفت: در دولت دوازدهم دو مساله از اولویت‌ اساسی و ویژه‌یی برخوردار است، یکی بیکاری و اشتغالزایی و دوم بحرانی بودن وضعیت آبی و تعادل بخشی به مصرف آن.

او ادامه داد: بحران آب به این دلیل به وجود آمده است که وقتی ایران سالانه ۸۸ میلیارد مترمکعب منابع آب تجدیدپذیر دارد، حق ندارد ۹۷ میلیارد مترمکعب آب مصرف کند و سقف مصرف آن ۴۵ تا ۵۰ میلیارد مترمکعب است.

او افزود: شخص رییس‌جمهور باید این مساله را مدنظر قرار دهد و حتی به قیمت کاهش تولید محصولات کشاورزی، مصرف آب سالانه کشور را کاهش دهد. چرا که حفظ کشور مهم‌تر از تولید بیشتر چند کیلوگرم گندم، خربزه یا خیار است!

 آب، مهم‌تر از نفت

کلانتری در ارزیابی کارنامه دولت یازدهم در مدیریت منابع آبی و حل مشکل بحران آب و احیای منابع آبی، گفت: در دولت یازدهم در زمینه مدیریت منابع آبی حرف‌های بسیاری زده شد اما اقدام عملی جدی صورت نگرفت. دولت یازدهم تلاش بسیاری کرد که بهره‌وری آب را افزایش دهد، اما نتوانست صرفه‌جویی آب را نیز عملی کند. این دو مساله کاملا جدا از هم هستند. بهره‌وری به این معناست که میزان تولیدی که به ازای مصرف یک متر مکعب آب صورت می‌گیرد، چقدر باید باشد که این موضوع در این دولت قدری بهبود پیدا کرده است. اما صرفه‌جویی، یعنی کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی، رخ نداده است. اگر سیستم‌های آبیاری تحت فشار قرار باشد منجر به صرفه‌جویی آب نشود و استحصال آب را کاهش ندهد، ریالی ارزش ندارد. به عبارتی دیگر اگر بهره‌وری افزایش پیدا کند و مصرف آب کاهش پیدا نکند، بهره‌وری نیز بی‌فایده است.

او ادامه داد: حتی افزایش دو برابری تولید محصولات کشاورزی هم ارزشی ندارد و دولت دوازدهم باید برای خود در این زمینه برنامه‌ریزی کند و اعلام کند که می‌خواهد مصرف آب را مدیریت کند و به عنوان مثال اعلام کند که در چهار سال آینده می‌خواهد میزان مصرف آب را از ۹۷ میلیارد متر مکعب به ۷۰ میلیارد مترمکعب کاهش دهد و در دوره‌ها و دولت‌های آینده نیز برنامه کاهش مجدد آن نیز تا رسیدن به حد مطلوب ادامه یابد.

او افزود: جلوگیری از کاهش برداشت و مدیریت اضافه برداشت باید در کنار کاهش مصرف آب مدنظر قرار گیرد و هدف اصلی باید صرفه جویی مصرف آب باشد. برای رسیدن به این هدف هم باید از تکنولوژی و سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی استفاده کرد. استانداردهای جهانی می‌گویند که در راستای تعادل بخشی باید ۴۰درصد منابع آبی تجدیدپذیر یک سرزمین در هر سال مورد استفاده قرار گیرد. اما در ایران با توجه به اینکه نمی‌توان به صورت ناگهانی میزان مصرف آب را که هم‌اکنون بیش از ۱۰۰ درصد است تا ۴۰ درصد منابع آبی تجدید پذیر کاهش داد، باید با برنامه‌ریزی و اجرای دقیق آن کاری کرد که به عنوان مثال در پایان دولت دوازدهم میزان مصرف منابع آبی به کمتر از ۶۵ درصد برسد و این برنامه را تا دو دولت آینده ادامه دهیم.

مشاور معاون اول رییس‌جمهور در امور آب، کشاورزی و محیط زیست، با تاکید بر اینکه مساله و بحران آب در کشور شوخی بردار نیست، گفت: بحران آب حتی از مساله نفت نیز مهم‌تر است، چراکه حتی اگر با استفاده از تکنولوژی بتوانیم آب دریا را شیرین کنیم، حداقل آن را می‌توانیم لیتری ۳ هزار تومان لب دریا بفروشیم. پس با این هزینه بالا نمی‌توان روی این مساله حساب باز کرد.

او افزود: البته برنامه ششم توسعه خود قاتل منابع آبی خواهد بود؛ چرا که اهدافی برای تولیدات کشاورزی تعیین کرده‌اند که هیچ کدام آنها قابل تحقق نیست و تنها کاری که می‌کند نابود کردن منابع آبی‌ است.

 اگر سرمایه‌گذاری شود...

دبیر ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به برنامه‌ریزی‌هایی که برای احیای این دریاچه انجام شده است، گفت: این اتفاق را مدیون دانشگاه‌های مختلفی چون تهران، صنعتی شریف، تبریز، ارومیه، تربیت مدرس، صنعتی امیرکبیر و... هستیم. اگر سرمایه‌گذاری مورد نیاز صورت گیرد و طرح‌های برنامه‌ریزی شده اجرا شوند، دریاچه ارومیه احیاء می‌شود. اما اگر سرمایه‌گذاری صورت نگیرد و درگیر تخصیص‌های بودجه از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور شویم، دریاچه ارومیه، دریاچه نخواهد شد.

او ادامه داد: دولت می‌تواند اعلام کند که قصد احیای دریاچه ارومیه را دارد یا خیر، اما نباید احیای این دریاچه را بازیچه سازمان برنامه و بودجه کند. چرا که راه احیا مشخص است، جواب داده و دوران تثبیت را به خوبی پشت سر گذاشته است. اما برنامه احیای دریاچه ارومیه نیاز به پول دارد.

او افزود: دانشمندان و محققان داخلی و خارجی برنامه‌ریزی بسیار دقیقی برای احیای دریاچه ارومیه کرده‌اند و دستگاه‌های اجرایی نیز پس از دو سال مقاومت شان شکسته شده است و پذیرفته‌اند که باید در زمینه احیای دریاچه ارومیه قدم بردارند. در این راستا وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، نیرو، محیط‌زیست، استانداری‌ها، فرمانداری‌ها، کشاورزان همگی دست به دست هم داده‌اند، اما دولتمردان هم باید کار را جدی بگیرند.

کلانتری در مورد اقدام‌های انجام شده برای تالاب‌ها و دریاچه‌های در معرض خطر دیگر، گفت: از نظر فنی با دیگر تالاب‌های کشور آشنا نیستم و تخصصی در مورد آنها ندارم، اما قاعدتا هر تالابی برای احیاء نیاز به راهکار خاص خود دارد و هر یک نسخه خاص خودشان را دارند. اما در دریاچه ارومیه اتفاقی مبارک صورت گرفت و آن این بود که در درجه نخست، مطالعات و تحقیقات، بدون هیچ چگونه جهت‌گیری و پیش داوری در سطح بین‌المللی انجام شد. از ابتدا هم تصمیم بر آن بود تا اجماعی صورت نگیرد هیچگونه تصمیمی اجرا نمی‌شود. بنابراین از همه صاحبنظران داخلی و خارجی استفاده کردیم و در حال حاضر نسخه احیای دریاچه ارومیه آماده است و باید اجرا شود.

او ادامه داد: از رییس‌جمهور انتظار می‌رود که در دولت دوازدهم، احیای دریاچه ارومیه را به درآمدهای دولت منوط نکند و تصور کند که دریاچه ارومیه و اعتبارات آن مانند حقوق پرسنل دولتی است و به هر قیمتی شده باید آن را پرداخت کند. این کار در سال گذشته انجام نشد و ما را گرفتار درآمد و هزینه دولت کردند. اما بطور قطع اگر این کار ادامه پیدا کند، دریاچه ارومیه احیا نخواهد شد.

او افزود: ممکن است احیای دریاچه بختگان سخت باشد یا آنکه دریاچه هامون برای احیاء نیاز به منابع آبی خارج از کشور داشته باشد، اما دریاچه ارومیه اینگونه نیست؛ چرا که در این حوزه آب وجود دارد، اما در حوضه دریاچه بختگان، بیش از 100 درصد آب تجدیدپذیر مصرف می‌شود. در دریاچه ارومیه این میزان ۷۰ درصد است. در واقع منابع آبی برای احیاء دریاچه ارومیه در داخل کشور وجود دارد و برنامه آن نیز تدوین شده است، بنابراین این دریاچه می‌تواند احیاء شود.