طلسم قراردادهای نفتی(IPC) شکست
گروه انرژی| نادی صبوری- حمید مظفر|
«روز تاریخی برای توتال»، «روز تاریخی برای صنعت نفت ایران»، «ارسال پیام به جامعه اقتصادی اروپا و آسیا» و موارد بسیار زیاد دیگر، تنها بخشی از توصیف‌ها از رویدادی است که دیروز 12 تیر 1396 را به روزی متفاوت برای صنعت نفت و گاز ایران و فضای کلی اقتصادی این کشور بدل کرد. دیروز، روز امضای بزرگ‌ترین قرارداد تجاری ایران با شریکی بین‌المللی، در فضای پس از برجام بود. قراردادی که با حضور بیژن زنگنه وزیر نفت ایران، «پاتریک پویانه» مدیرعامل شرکت فرانسوی توتال،«لی‌یو گانگ‌ژان» مدیرعامل شرکت سی ان پی سی‌ای چین، و حمیدرضا اکبری مدیرعامل شرکت پتروپارس ایران، سه ضلع کنسرسیوم طرح توسعه فاز 11 و در حضور مهمانانی مختلف از مجلس شورای اسلامی ایران و سفارت کشورهای دخیل در پروژه، به امضا رسید. اما قرارداد 4.8 میلیارد دلاری روز گذشته، از دید همگان بیش از هر چیز حامل پیامی مهم به «سرمایه‌گذاران مردد» در زمینه ورود به ایران بود. گزارش «تعادل» از ریز و درشت اتفاقات رخ داده در مجتمع کوشک وزارت نفت در جریان مراسم امضای قرارداد را در ادامه می‌خوانید.
***
مثل تمام وقت‌هایی که در افتتاح یکی از مگا پروژه‌های نفت و گاز ایران حاضر می‌شود، می‌شد آثار شعف و شادی را در چشمانش دید. این‌بار اما شاید ماجرا بیش از یک افتتاح، برای او و سابقه کاری‌اش مهم بود. کشاندن پای توتال به میز مذاکره، و فائق آمدن بر تمام مشکلات داخلی و خارجی که در چند سال اخیر گریبان صنعت نفت را گرفته بود، انگار خستگی را از تنش به در کرده است. پشت تریبون ایستاد و گفت: «امروز روز بسیار خوبی برای صنعت نفت ایران است» اما همانطور که جملات بعدی بیژن زنگنه وزیر نفت ایران نشان می‌داد، اهمیت 12 تیر ماه 1396 برای صنعت نفت و گاز ایران نه فقط به امضای یک قرارداد با توتال بلکه به راهگشایی این قرارداد در دیگر پروژه‌ها باز می‌گشت. وزیر نفت ایران در این زمینه گفت: «امیدوارم با امضای این قرارداد مرحله جدید در صنعت نفت و توسعه آن رقم بخورد.»
در اینجا زنگنه همانطور که انتظار می‌رفت، قرارداد با توتال را دستاورد «برجام» و انتخابات ریاست‌جمهوری توصیف کرده و با یادآوری خاطره‌یی عنوان کرد: «پیش از انتخابات، خبرنگاری از من پرسید آیا قراردادهای نفتی امضا می‌شود یا خیر؟ که پاسخ دادم، 29 اردیبهشت مردم تصمیم می‌گیرند که قراردادها و سیاست‌های نفتی ایران ادامه یابد یا نه.» او ادامه داد: «مردم در 29 اردیبهشت، قاطعانه تصمیم گرفتند سیاست‌های نفتی ما با وجود همه صحبت‌هایی که شد، ادامه یابد؛ آقای رییس‌جمهوری هم ادامه همین مسیر را به ما اعلام کردند.»
اما زنگنه در بخش بعدی صحبت‌هایش همانطور که آبان ماه سال گذشته و در جریان امضای تفاهم‌نامه اصولی طرح توسعه فاز 11 از پیشتازی شرکت توتال در آن وضعیت تمجید کرده بود، بار دیگر در این زمینه صحبت کرده و عنوان کرد: «ما در این مسیر به هیچ‌وجه پیشتازی توتال را در پروژه‌های نفتی ایران فراموش نمی‌کنیم.»
وزیر نفت ایران از «کریستوف دومارژری» مدیرعامل پیشین توتال که اکتبر سال 2014 جان خود را در یک سانحه در روسیه از دست داد یاد کرده و او را «دوست صمیمی» ایران و صنعت نفت ایران توصیف کرد.
پس از این نوبت به بیان جملاتی در مورد شریک چینی توتال در طرح توسعه فاز 11 رسید. زنگنه خطاب به مدیرعامل شرکت CNPCI که در جلسه حضور داشت گفت: «چین شریک راهبردی ماست، همیشه گفته‌ام ما دوستان روزهای سخت تحریم را هرگز فراموش نمی‌کنیم و این شرکت از دوستان ما در روزگار سخت و از شریکان راهبری ما پس از تحریم خواهد بود.»
وزیر نفت ایران، پس از این در اظهارنظری جالب توجه عنوان کرد تصویب الگوی جدید قراردادهای نفتی با یک «اجماع ملی» صورت گرفته است. او در واقع معتقد بود که مخالفان عده‌یی بسیار اندک هستند و دردسری را برای قراردادها نخواهند ساخت. موضوعی که می‌تواند به نوعی پیام «ثبات» قراردادهای نفتی ایران باشد.
وی بازتاب صدای انتقاد مخالفان را نشانه افتخار دولت دانست و اظهار کرد: دولت این حق را قائل است که مخالفان هم بتوانند صحبت کنند.
وزیر نفت با بیان اینکه این نخستین قراردادی است که در قالب الگوی جدید امضا می‌شود، تاکید کرد: همه مراحلی که برای دریافت مجوزهای امضای این قرارداد لازم بوده است ازسوی شرکت ملی نفت ایران و وزارت نفت دریافت شده است.
وزیر نفت ایران از فرصت امضای قرارداد با توتال که پای بسیاری از رسانه‌های بین‌المللی را به مجتمع کوشک وزارت نفت باز کرده بود استفاده کرده و گفت: «با امضای این قرارداد با توتال، امیدواریم همکاران اروپایی و آسیایی ما حضورشان را در ایران فعال‌تر کرده و پس از امضای این قرارداد کارهای خود را برای امضای قرارداد با ایران تسریع کنند.»
و باز هم تاریخ
«امروز، روزی تاریخی برای توتال است». صحبت‌های پاتریک پویانه مدیرعامل شرکت توتال در آیین امضای قرارداد توسعه فاز 11 پارس‌جنوبی با کنسرسیوم ایرانی-فرانسوی- چینی نیز با چنین جمله‌یی که مشابه جمله بیژن زنگنه بود آغاز شد. وی با قدردانی از استقبال گرم وزارت نفت ایران از وی و همکارانش به تاریخچه طولانی حضور توتال در صنعت نفت ایران پرداخت. پویانه با به رخ کشیدن شناخت خود از مردم ایران صحبت‌های خود را اینگونه ادامه می‌دهد: «من می‌دانم ایرانیان به تاریخ اهمیت زیادی می‌دهند، تاریخ همچنین نشانه‌یی از وفاداری است. همانطور که می‌دانید فعالیت‌های توتال در ایران تاریخی طولانی دارد. ما سال‌ها با شرکت ملی نفت ایران در روزهای خوشی و سختی در پروژه‌های نفت و گاز مشارکت داشته‌ایم.»
مدیرعامل توتال دیروز ویژگی «پیشتاز بودن» شرکت تحت مدیریتش را به‌خوبی معرفی کرد و گفت: «اکنون و پس از لغو تحریم‌ها نخستین شرکت بین‌المللی هستیم که به ایران برمی‌گردیم. این مایه خوشحالی و افتخار است که برای امضای نخستین قرارداد در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی به این کشور آمده‌ایم.»
او در این زمینه خاطره‌یی از دیدار خود با زنگنه در نوامبر 2014 در وین را برای حضار بازگو کرد و عنوان کرد: «در آن زمان آقای وزیر به من گفت که توتال باید شرکتی پیشرو در ورورد به ایران باشد». پویانه سپس خطاب به زنگنه گفت: «آقای وزیر. ما به حرف شما گوش دادیم و افتخار دارم که امروز همانند مدیرعامل سابق توتال، کریستوف دومارژی حضورمان در ایران را تداوم ببخشیم.»
مدیرعامل توتال در ادامه صحبت‌های خود در تشریح این موضوع پرداخت که چرا توتال قراردادهای جدید بیع متقابل موسوم به IPC را سودمند یافته و حاضر شده تا در چارچوب آن مجددا توسعه پروژه‌های نفت و گازی ایران را بپذیرد. عنوان کرد: «قراردادهای جدید نفتی ایران به 2 دلیل سودآور است. دلیل نخست طول مدت قرارداد است که حداقل برای 20سال تنظیم شده است. پویانه تضمین داد که این شرکت حداقل 20سال در ایران حضور خواهد داشت و به تعهد بلندمدت خود پایبند خواهد بود.»
دومین دلیلی که پویانه به آن استناد کرد که حضور توتال در جایگاه رهبری کنسرسیوم و مدیریت پروژه است. که این برای حداکثر کردن تولید مفید است؛ زیرا دقیقا چیزی است که یک شرکت بزرگ نفت و گاز همچون توتال باید آن را برای کشورها محقق کند.
وی با بیان اینکه ما اعتقاد داریم که الگوی جدید قراردادهای نفتی بطور متقابل برای شرکت ملی نفت، توتال، سی ان پی سی‌ای و پتروپارس و همچنین برای اقتصاد ایران سودآور خواهد بود، تاکید کرد: این قرارداد همچنین به ارتقای روابط میان ایران، اتحادیه اروپا و فرانسه کمک می‌کند.
به گفته پویانه، این پروژه نه تنها به دلیل عرضه گاز، به اقتصاد این کشور کمک می‌کند، بلکه همچنین به توسعه توانایی‌های تولیدی ایران یاری می‌رساند. وی همچنین تاکید کرد: بی‌گمان توتال از پیمانکاران ایرانی استفاده خواهد کرد و سرانجام توسعه صنعت نفت و گاز به کل اقتصاد ایران کمک می‌کند. مدیرعامل توتال در صحبت‌های دیروز خود به زنگنه قول داد که بیش از 50 درصد تامین کالای فاز 11 پارس جنوبی به شرکت‌های ایرانی اعطا خواهد شد.
پویانه در پایان صحبت‌های خود از ادبیات متفاوت و صمیمی‌تری نیز استفاده کرد و ابراز امیدواری کرد که سفر فعلی وی به تهران آخرین سفر او به این کشور نباشد. وی گفت: «این برای نخستین‌بار نیست که من به ایران می‌آیم. بنده پیشتر نیز با خانواده خود به این کشور سفر کرده‌بودم. اما این، آخرین سفر من به ایران نخواهد بود و باز هم در طول اجرای توسعه فاز 11 و برای پروژه‌های دیگر به ایران سفر خواهم کرد. توسعه فاز 11 نخستین مورد از قراردادهای بسیاری است که مطمئنا برای امضای آنها به این باغ زیبا (کوشک وزارت نفت) باز خواهم گشت.»
زمان تلف نکردیم
اما جز بیژن زنگنه و پاتریک پویانه، علی کاردر مدیرعامل شرکت ملی نفت و حمید اکبری مدیرعامل شرکت پتروپارس نیز در مراسم امضای قرارداد طرح توسعه فاز 11 به سخنرانی پرداختند.
در ابتدا علی کاردر مدیرعامل شرکت ملی نفت به اهمیت مساله زمان در امضای این قرارداد پرداخت. بسیاری این انتقاد را به شرکت ملی نفت وارد می‌کنند که با توجه به امضای HOA مربوط به توسعه این میدان در آبان ماه سال گذشته، زمان زیادی برای نهایی‌شدن این قرارداد سپری شده است. اما دیروز کاردر از تلف نشدن زمان در این چند ماه سخن گفت. وی بیان داشت: «با توجه به زمان شروع کار ما و امضای HOA، باید بگویم که در این یک سال ما از فرصت استفاده و اسناد و مدارک مربوط به مناقصه را فراهم کردیم و خوشحالیم که زمان را تلف نکردیم.»
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با اشاره به اینکه این قرارداد در ۲ فاز، هر یک با حجم سرمایه‌گذاری حدود 2.4میلیارد دلار اجرا می‌شود، اظهار کرد: با اجرای این قرارداد ظرفیت تولید گاز فاز ۱۱ پارس جنوبی به ۲ میلیارد فوت مکعب در روز بالغ می‌شود.
شراکت غیر عامل پتروپارس
در ادامه مراسم، نوبت به حمید اکبری مدیرعامل پتروپارس رسید تا به زبان انگلیسی از مشارکت این شرکت با توتال فرانسه سخن بگوید و عنوان کند: «پتروپارس به تصمیم شرکت ملی نفت در رابطه با انتخاب توتال به عنوان طرف عملیاتی در چارچوب قراردادهای IPC احترام می‌گذارد و به عنوان طرف غیرعملیاتی وارد یک قرارداد جوینت‌ونچر با این شرکت فرانسوی شده است.»
اکبری در ادامه به سهم پتروپارس در بخش‌های مختلف این پروژه پرداخت و گفت: «شرکت پتروپارس حداقل 19.9 درصد از تیم مدیریت پروژه و 51 درصد از سهام شرکت بهره‌بردار ایرانی را به عهده خواهد داشت». وی اضافه کرد که پتروپارس در همه تصمیم‌گیری‌های اساسی عملیات مشترک شامل برنامه‌های کار و بودجه، اعطای قراردادها، سازمان پروژه به عنوان شریک غیرعامل بهره‌مند خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه شرکت توتال یک برنامه مجزا صرفا برای انتقال فناوری و دانش فنی به شرکت پتروپارس تهیه خواهد کرد، اظهار کرد: این موضوع جدای از مسوولیت این شرکت در ارتباط با ساخت داخل و انتقال فناوری به شرکت‌های ایرانی خواهد بود.
پیش‌بینی خوشایند مدیرعامل نفت چین
همچنین مدیرعامل شاخه بین‌المللی شرکت ملی نفت چین امضای قرارداد دیروز را ورق خوردن صفحه جدیدی در تاریخ صنعت نفت ایران قلمداد کرد. «لو» قرارداد توسعه فاز 11 را مثال خوبی برای ادامه همکاری‌های شرکت ملی نفت ایران و سایر شرکت‌های بزرگ بین‌المللی در آینده دانست و اعلام کرد: «پس از امضای این قرارداد، سرمایه‌گذاران بیشتری به ایران خواهند آمد و در توسعه صنعت نفت و گاز این کشور مشارکت خواهند داشت». این مدیر چینی با اشاره به سابقه طولانی حضور این شرکت در صنعت نفت ایران گفت: «از سال 1990 و از زمانی که CNPC به بازار ایران وارد شد علاقه‌مندی خود به بخش‌های مختلف این صنعت را نشان داد. امروز نیز اطمینان داریم که با حضور توتال به عنوان طرف عملیاتی در این قرارداد و نیز پتروپارس به عنوان شریک ایرانی، دستاوردهای بزرگی در زمینه دانش و تولید در تولید پارس جنوبی خواهیم داشت.»
پای پرسش خبرنگاران
اما پس از پایان مراسم، فرصتی برای حضور جداگانه پاتریک پویانه مدیرعامل شرکت فرانسوی توتال و بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در میان خبرنگاران که به هر سختی به دنبال طرح پرسش‌های خود بودند ایجاد شد.
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در نشست ایستاده خبری مدیرعامل شرکت توتال با خبرنگاران مطرح شد، پاسخ او به پرسشی درباره نحوه فایننسینگ این پروژه با توجه به مسائل بانکی پیش روی ایران بود. او در این مورد گفت: «توتال این پروژه را از طریق بانک‌ها تامین مالی نمی‌کند بلکه این کار را از طریق تراز پرداخت خود شرکت انجام می‌دهیم. در نتیجه هیچ بانکی در تامین مالی این پروژه دخیل نیست. ما شرکت بزرگی هستیم و می‌توانیم این پروژه را از طریق تراز پرداخت خودمان تامین مالی کنیم.»
او همچنین در رابطه با نحوه دریافت درآمد توتال از این پروژه نیز اظهار کرد: «در چارچوب قرارداد IPC، درآمد ما یا از طریق فروش میعاناتی است که از این فاز تولید می‌کنیم یا به صورت نقدی و به پشتوانه بانک مرکزی ایران است. این توتال است که تصمیم می‌گیرد که درآمد خود از این پروژه را به صورت فروش میعانات یا پول نقد دریافت کند.»
پیام به تردید جامعه اقتصادی اروپا و آسیا
بیژن زنگنه نیز پس از پویانه در جمع خبرنگاران منتظر در مجتمع کوشک وزارت نفت قرار گرفت. خبرنگارانی که با اشتیاق انبوهی از پرسش‌ها پیرامون این قرارداد را با وزیر نفت ایران مطرح می‌کردند. او در ابتدا عنوان کرد: «خدا را شکر می‌کنم که بعد از زمان طولانی توانستیم نخستین قرارداد توسعه نفت بعد از برجام را به امضا برسانیم. این موفقیت را به ملت ایران و به مقام معظم رهبری و به ریاست‌جمهوری تبریک می‌گویم و از همه کسانی که در این مسیر کمک کردند تا ما به اجماع ملی برسیم تشکر می‌کنم.»
وزیر نفت در ادامه عنوان کرد: «در حالی که دشمنان ما چه در آن سوی اقیانوس‌ها و چه در همسایگی می‌خواستند مانع عادی‌سازی روابط ایران با جهان شوند، این قرارداد با 3 شرکت معتبر امضا شد.» با توجه به اینکه موضوع اشتغال اکنون یکی از بزرگ‌ترین معضلات اقتصاد ایران به شمار می‌رود زنگنه ابراز امیدواری کرد که اگر شرکت‌های ایرانی از خود عزم و اراده کافی را نشان دهند با توجه به حجم کارهای پیرامون این قرارداد در پایان 10ها هزار شغل در ایران ایجاد خواهد شد.
اما نخستین پرسش از بیژن زنگنه در مورد مشکلات احتمالی بود که مسائل پیرامون برجام و تحریم برای این قرارداد ایجاد کند. او در پاسخ به این پرسش گفت: «این قرارداد مشروط به هیچ چیزی نیست. همه موارد دیده شده و امضا شده است. من فکر می‌کنم با امضای این قرارداد بسیاری از شک و تردید شرکت‌های خارجی برای سرمایه‌گذاری و کار در ایران برطرف خواهد شد و این شروع بازگشت شرکت‌‌هایی خواهد بود که می‌خواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند.»
وزیر نفت اهمیت این پروژه را نه فقط بر دیگر سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت بلکه در قراردادهای غیر نفتی نیز تلقی کرده و گفت: «همین امروز دوستانی از دیگر حوزه‌ها اینجا بودند و می‌گفتند خیلی از شرکت‌ها می‌پرسند کی قرارداد با توتال را امضا می‌کنید تا آنها نیز تکلیف خودشان را بدانند. این قرارداد علامت بسیار مهمی به جامعه اقتصادی اروپا و آسیا برای بازگشت به ایران، حضور فعال در توسعه ایران و سرمایه‌گذاری و فایننانس طرح‌های مربوط به جمهوری اسلامی در ایران می‌دهد.»
اما همانطور که وزیر نفت نیز در بخشی از صحبت‌های خود به این موضوع اشاره کرد که این امکان که سهم طرف ایرانی در کنسرسیوم با توتال می‌توانست بیشتر باشد اما تامین مالی آن دشوار بود، این پرسش نیز وجود دارد که اکنون شرکت پتروپارس از چه منابعی تامین مالی فاز نخست طرح توسعه فاز 11 که در حدود 500 میلیون دلار است را تامین خواهد کرد. وزیر نفت در پاسخ این پرسش که از سوی خبرنگار «تعادل» مطرح شد گفت: «پتروپارس باید از منابع خودش تامین کند. این شرکت بابت طرح‌های قبلی که اجرا کرده است از شرکت نفت طلب‌های قطعی دارد که این ارقام به کمک شرکت خواهد آمد.» او در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا صندوق توسعه ملی کمکی به شرکت پتروپارس خواهد کرد عنوان کرد: «صندوق توسعه فعلا به خاطر دولتی بودن شرکت پتروپارس نمی‌تواند وارد تامین مالی شود.»
وزیر نفت همچنین در پاسخ به پرسش خبرنگاری در این مورد که آیا شرکت توتال فرانسه از شانس بالایی برای برنده شدن در قرارداد میدان نفتی آزادگان برخوردار است عنوان کرد: «این یک مناقصه است و ما نمی‌توانیم بگوییم که شرکتی خاص شانس بالایی دارد. ما برای این مناقصه شرکت‌ها را در 2 سطح همکار و راهبر (لیدر) دعوت کرده‌ایم. این شرکت‌ها ابتدا پیشنهادهای فنی و سپس پیشنهادهای مالی خود را به ما ارائه می‌دهند و در نهایت در مناقصه مشخص خواهد شد که کدام شرکت برنده خواهد بود.»
بیژن زنگنه در بخش بعدی و در پاسخ به پرسش یکی از خبرنگاران به اهمیت دیگر قرارداد توتال برای دیگر قراردادها اشاره کرده و گفت: «این مسیری که در قرارداد با توتال طی کردیم، راه را برای ما ساده می‌کند. خیلی از فرازهای این قرارداد برای نخستین بار نوشته شد و این متن‌ها با شریک جدی چکش‌کاری شده و دور بعد کار ما ساده می‌شود. متن‌هایی که اکنون به شر کت‌ها می‌دهیم نه عینا شبیه متن قرارداد با توتال ولی الهام‌گرفته از همین متن به شمار می‌رود.»
وزیرنفت در مورد حضور شرکت‌های روسی در ایران و اینکه آیا تحریم‌های امریکا علیه روسیه برای ایران ریسک نخواهد بود عنوان کرد: «ما اگر قرار باشد به تحریم سنای امریکا احترام بگذاریم در ابتدا علیه خودمان است. ما نفع خودمان را می‌بینیم و تحریم امریکا را فرامرزی و غیرقانونی می‌دانیم. روس‌ها اگر با شرایطی که مثل بقیه گذاشتیم می‌توانند شرکت‌کنند.»
وزیر نفت همچنین 4 سطح دیده شده برای انتقال تکنولوژی در این قرارداد به شرکت‌های ایرانی را نیز بدین نحو تشریح کرد: «سطح نخست یادگیری مدیریت پروژه‌های بزرگ است. در سطح دوم قرار است شرکت توتال با پژوهشکده ازدیاد برداشت کارهای مطالعاتی مشترک انجام داده و سطح پژوهشکده در این زمینه افزایش یابد. سطح سوم انتقال تکنولوژی به پیمانکاران و سازندگان و مشاوران داخلی و سطح آخر ارتقای وضعیت مدیریت شرکت ملی نفت به عنوان کارفرما است.»
