چرا چین ناجی پاکستان نیست؟

گروه جهان  طلا تسلیمی

کریدور اقتصادی چین و پاکستان در ماه‌های اخیر پاکستان را جسور، هند را خشمگین و تحلیلگران امریکایی را نگران کرده است. ظاهرا این کریدور اقتصادی از طریق زیرساخت گسترده جدید انرژی و حمل و نقل، پاکستان را به استان شین‌جیانگ واقع در غرب چین متصل می‌کند و عملا بخشی از برنامه «ابتکار عمل کمربند و جاده» چین برای احیای جاده ابریشم محسوب می‌شود.

فارن پالسی در گزارشی به قلم کریستین فِر نوشت، مقامات اسلام‌آباد و پکن بر این عقیده‌اند که کریدور اقتصادی مذکور در حل مشکل تولید برق پاکستان موثر خواهد بود، به توسعه شبکه ریلی و جاده‌یی این کشور منجر می‌شود و از طریق ساخت مناطق اقتصادی ویژه، به پیشرفت اقتصاد کمک می‌کند. اما احتمالا دستیابی به همه این موارد امکان‌پذیر نخواهد بود و بیشتر احتمال دارد که این پروژه یک بدهی وحشتناک بر دوش پاکستان بگذارد و شکاف‌هایی در امنیت داخلی این کشور ایجاد کند.

پاکستان و چین اغلب از «دوستی همه‌جانبه و همیشگی» خود صحبت می‌کنند، اما حقیقت این است که این رابطه همواره رابطه‌یی برمبنای منفعت‌‌طلبی بوده و پکن، اسلام‌آباد را اهرمی برای مواجهه با نفوذ امریکا و اتحاد ضدکمونیستی غربی، می‌دیده است. از سوی دیگر، چین اگرچه به پاکستان در رویارویی با هند جسارت می‌بخشد، اما از پیشبرد شرایط تا سطح جنگ خودداری می‌کند. باوجود حمایت جانانه چین از پاکستان، در جنگ‌های این کشور و هند در سال‌های 1965، 1971 و 1999، چین تقریبا هیچ کاری برای نجات مشتری خود نکرد. در سال 1971 که هند در جنگ داخلی پاکستان مداخله کرد، ریچارد نیکسون رییس‌جمهوری وقت امریکا، از چین خواست با اعزام نیروهای ارتش به مرزهای شرقی در جهت ارعاب هند عمل کند و مانع از شکست پاکستان شود.

با این حال، چین حتی از انجام چنین اقدام بی‌ضرری خودداری کرد. شرق پاکستان در سال 1971 تحت عنوان بنگلادش استقلال یافت و چین برای نشان دادن احترام خود به پاکستان بنگلادش را تا 1975 به رسمیت نشناخت؛ اما پاکستان استقلال این کشور را در سال 1974 پذیرفته بود.

با چنین پیشینه‌یی سخت می‌توان باور کرد که چین کریدور اقتصادی را تنها با هدف کمک به کشور همسایه خود پیش می‌برد. این پروژه در سال 2013 معرفی شد و لی کگیانگ نخست‌وزیر چین و آصف‌ علی زرداری رییس‌جمهوری وقت پاکستان، بر سر ساخت آن توافق کردند. این پروژه در سال 2014 و زمانی که ممنون حسین و نواز شریف رییس‌جمهوری و نخست‌وزیر پاکستان، برای گفت‌وگوهای بیشتر به چین سفر کردند، به بازدهی نزدیک‌تر شد. در نوامبر 2014 چین اعلام کرد که به‌عنوان بخشی از پروژه کریدور اقتصادی، 46 میلیارد دلار در برنامه‌های انرژی و زیرساخت‌ها در پاکستان سرمایه‌گذاری می‌کند. در سپتامبر 2016، چین از توافق بر سر وام جدیدی به ارزش 51.6 میلیارد دلار به پاکستان خبر داد و در ماه نوامبر، بخشی از کریدور اقتصادی میان دو کشور «عملیاتی» شد. چین در ماه آوریل سال جاری نیز اعلام کرد که 62 میلیارد دلار دیگر در این کشور همسایه سرمایه‌گذاری می‌کند.

رهبران مردمی و نظامی اسلام‌آباد در اظهاراتی مشابه این کریدور اقتصادی را حلال همه مشکلات معرفی کردند که در عین حال، نقش امریکا در منطقه را نیز کمرنگ می‌کند. این کریدور اقتصادی همچنین این حسن را دارد که موجبات آزار و اذیت هند را فراهم می‌آورد، به این دلیل که موضع پاکستان را در دو منطقه مورد مناقشه جامو و کشمیر تقویت می‌کند؛ دو منطقه‌یی که هند بر سر مالکیت آنها با چین و پاکستان درگیر است.  اما دلایل دیگری هم برای شک و تردید در مورد این کریدور وجود دارد. در شرایط کنونی سراسر این کریدور منطقه‌یی سرشار از خشونت و ناآرامی است. شرایط جغرافیایی و آب‌و‌هوایی نیز استفاده از این مسیر را دشوارتر می‌کند. در عین حال، بندر گوادر در جنوب پاکستان که قرار است به‌عنوان بندر اصلی در این پروژه استفاده شود، با مشکلاتی همچون خشکسالی شدید مواجه و منطقه‌یی ناآرام است و از آغاز ساخت و سازهای مربوط به پروژه حملات بسیاری به نیروهای کار چینی و دیگر کارگران صورت گرفته است. از سوی دیگر مساله توانایی در رقابت نیز مطرح است. در حال حاضر کریدور شمال و جنوب در منطقه فعال است که به بندر چابهار ایران منتهی می‌شود. اگر قرار باشد کریدور اقتصادی چین و پاکستان عملی شود، گوادر باید مسیری امن‌تر و کوتاه‌تر از چابهار برای ارائه داشته باشد و بدین منظور باید از کمربندی افغانستان در استان قندهار این کشور استفاده کند که به‌طور مداوم از سوی طالبان مورد حمله قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی این سوال مطرح می‌شود که اگر کریدور اقتصادی چین و پاکستان نمی‌تواند یک مسیر قابل استفاده برای تجارت باشد، پس دقیقا هدف از ایجاد آن چیست؟

اندرو اسمال و شمار دیگری از تحلیلگران معتقدند که این کریدور اقتصادی در واقع یک مسیر عرضه اضافی برای چین در صورت مواجهه این کشور با تحریم در یک درگیری نظامی احتمالی است. همچنین این احتمال وجود دارد که چین به‌دنبال ساخت یک پاسگاه دریایی در بندر گوادر باشد. در هند هم بسیاری از ناظران همین نظر را دارند.پاکستان باید در مورد چگونگی شکل‌گیری کریدور اقتصادی با چین نگران باشد؛ حتی اگر این کریدور کاملا اجرا نشود، باز هم پاکستان به‌شدت بدهکار می‌شود و احتمالا چین نیز مانند امریکا از این بدهی به‌عنوان اهرم فشاری بر پاکستان استفاده خواهد کرد.