کودتایی که اردوغان را سلطان کرد

گروه جهان|

 امروز (پانزدهم جولای) یک‌سال از کودتای نافرجام علیه رجب طیب اردوغان می‌گذرد. از فردای کودتا، ترکیه شاهد یک پاکسازی گسترده بود. منابع دولتی شمار بازداشت‌شدگان را در یک سال گذشته 169هزارو 313نفر اعلام کرده‌اند. همچنین بیشتر از یک‌صد هزار نفر از کار اخراج شدند یا وظایف‌شان به حال تعلیق درآمده است.

به اعتقاد منتقدان، اگرچه دولت ترکیه تلاش دارد قرائتی از این کودتا ارائه کند تا به اهداف سیاسی خود برسد اما هنوز نه هویت کودتاگران روشن شده و نه روایت دقیقی از این واقعه ارائه شده است. اما یک چیز مشخص است ناکام ماندن کودتا این فرصت را به حزب توسعه و عدالت و اردوغان داده تا ماشین سرکوب را علیه مخالفان از هر طیف و جناحی به حرکت در آوردند.

فایننشال تایمز در این باره می‌نویسد: با گذشت یک‌سال از کودتای نافرجام، رجب طیب اردوغان همچنان فتح‌الله گولن، رهبر معنوی در تبعید را عامل این واقعه می‌خواند، روایتی که دیگر متحدان رییس‌جمهور هم اعتقادی به آن ندارند. سال گذشته در چنین روزی در شرایطی که سربازان و ژنرال‌های (کودتاچی) هنوز بخش‌هایی از شهر را در دست داشتند، دولت به هم ریخته بود و وزرای کلیدی خود را مخفی کرده یا فرار را بر قرار ترجیح داده بودند، اردوغان می‌دانست که چه کسی را باید سرزنش کند؛ متحدان پیشین خود را که امروز به دشمن تبدیل شده است: فتح‌الله گولن که حالا در مزرعه‌یی در پنسیلوانیا زندگی می‌کند. گولن انتخاب بسیار سنجیده‌یی بود چرا که حامیان و پیروانش در قوه قضاییه، جامعه رسانه‌یی، ارتش و نظام آموزشی بارها تلاش کرده بودند موقعیت اردوغان را در فضای سیاسی ترکیه به چالش بکشند. امروز یک‌سال پس از گذشت کودتا، دیگر حتی متحدان او نیز سناریوی دست داشتن گولن در این کودتا را باور ندارند. کودتای نافرجام خیلی زود به یک افسانه سیاسی بدل شد که تاکنون حتی یک نفر از مسببان آن رسما محکوم نشده‌اند. واقعیت این است که کودتای 15 جولای به فهرستی طولانی از وقایع ناشناخته اضافه شده که تاریخ سال‌های اخیر ترکیه را شکل داده است.

آیکان اردمیر که در سال‌های 2011 تا 2015 نماینده حزب مخالف جمهوری خلق بوده، می‌گوید: «ترکیه کشور تابوهاست به همین دلیل ما به ندرت تحلیل‌های عمیق و واقعی از رویدادهای کلیدی تاریخ کشورمان داریم. ما به ندرت می‌توانستیم عاملان و مسببان وقایع تاریخی در کشورمان را شناسایی کنیم.»

 جامعه چندپاره ترکیه

نشریه گاردین نیز در گزارشی با عنوان «یک‌سال پس از کودتا سرکوب‌ها ادامه دارد» نوشته است: «بازداشت‌ها و برکناری‌های گسترده پساکودتا توسط اردوغان، ترکیه را به جامعه‌یی عمیقا دوپاره تبدیل کرده است. امروز در ترکیه رسانه‌ها ساکت شده‌اند، مخالفان در بازداشتند و قدرت اردوغان او را به رقیبی جدی برای مطصفی کمال آتاتورک، بنیانگذار جمهوری ترکیه تبدیل کرده است. این در حالی است که با پیروزی شکننده اردوغان در همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی ترکیه، نظام سیاسی این کشور پس از انتخابات 2029 از پارلمانی به ریاست‌جمهوری تغییر خواهد کرد. پیروزی شکننده اردوغان در این همه‌پرسی از یک شکاف عمیق و رو به افزایش در جامعه ترکیه حکایت دارد. امروز ترکیه گذشته از شکاف طبقاتی، به بخش‌های سکولار، اسلام‌گرا یا قوم‌گرا تقسیم شده است. امروز خطوط مشخصی وجود دارد میان کسانی که معتقدند اردوغان قهرمانی است که ترکیه را از فقر خارج کرده است و کسانی که معتقدند دموکراسی ترکیه را به محاق برده و آن را به خدمت منافع خود درآورده است. یک‌سال از کودتا گذشته اما هنوز جزئیات مربوط به دست داشتن گولن در کودتا از افکار عمومی مخفی نگه داشته می‌شود. در این میان متحدان غربی ترکیه نیز دیگر کاسه صبرشان لبریز شده و حالا آشکارا نگرانی‌های خود درباره نقض گسترده حقوق بشر در ترکیه به رهبری اردوغان صحبت می‌کنند.»

این در حالی است که پس از کودتای نافرجام، اردوغان امیدوار بود که کشورهای غربی از او حمایت کامل کنند. اما پاکسازی‌های گسترده‌ پساکودتا، مناسبات ترکیه و کشورهای غربی را متشنج کرد. حتی روی کار آمدن دونالد ترامپ هم نتوانست به بهبود مناسبات امریکا و ترکیه در قیاس با دوره باراک اوباما کمک کند. امروز با توجه به مناسبت ترکیه با کشورهای اروپایی و ایالات متحده می‌توان گفت که کودتای نافرجام و رویدادهای پس از آن، اردوغان را در جامعه بین‌المللی بیش از پیش منزوی کرد.

 مدافعانی که منتقد شدند

نشریه «یو‌اس‌ای تودی» نیز به مناسبت سالگرد کودتای ترکیه نوشته است: «گونل آسو، 31 ساله از جمله افرادی بود که سال گذشته به درخواست اردوغان به خیابان آمد تا در برابر کودتاچیان بایستد اما هزینه گزافی برای این انتخابش پرداخت. او امروز از جمله هزاران شهروندی است که در سرکوب‌های پس از کودتا هدف قرار گرفته است. اردوغان پس از پیروزی شکننده در همه‌پرسی اصلاح قانون اساسی، وضعیت فوق‌العاده را نگه داشت تا در سایه بتواند تمام مخالفان خود را از سر راه بردارد. دولت تاکید دارد که بازداشت‌ها برای تامین امنیت ترکیه لازم و ضروری است. این ادعایی است که اغلب حامیان اردوغان نیز قبولش دارند و معتقدند که اردوغان بهترین‌ها را برای ترکیه می‌خواهد و بهترین کار را انجام می‌دهد. اما دقیقا بخش دیگری از جامعه ترکیه عقیده‌یی دیگر دارند. مخالفت‌هایی که خود را در «راهپیمایی برای عدالت» به رهبری کمال قلیچدار اوغلو، رهبر حزب مخالف جمهوری خلق نشان داد.»