ایمنی معادن، قول‌هایی که فراموش شدند
گروه اقتصاداجتماعی|
دو ماه بعد از انفجار معدن یورت که با کشته‌شدن 43معدنچی بزرگ‌ترین فاجعه کارگری در تاریخ معدن‌های ایران بود، معدن‌های کشور بدون به‌روزشدن قوانین و سامانه‌های ایمنی همچنان قربانی می‌گیرند. در آخرین حادثه از این نوع روز پنج‌شنبه 29تیرماه انفجار در معدن راور کرمان به کشته‌شدن یک نفر و رخمی‌شدن دو نفر دیگر منجر شده است. در همین زمینه فرماندار شهرستان راور گفته مسوول ایمنی معدن زغال‌سنگ اشکلی این شهرستان به علت گازگرفتی جان خود را از دست داده است. «حسن میرصادقی» فرماندار شهرستان راور گفته مسوول ایمنی معدن اشکلی در حال بررسی ایمنی آن بود که این حادثه برای او اتفاق افتاده است. او همچنین اضافه کرده دو کارگری که برای نجات مسوول ایمنی رفته بودند هم دچار «مصدومیت جزیی» شده‌اند.
مشخص‌نشدن علت حوادث معدن به سنت عجیبی تبدیل شده است. هنوز با گذشت 80روز از حادثه معدن یورت علت این حادثه هم به درستی مشخص نیست و وزارت کار و وزارت صنعت و معدن در تمام این مدت به تناقض‌گویی پرداخته‌اند. در ابتدا محمدرضا نعمت‌زاده، وزیر صنایع گفته بود باتری به باتری‌کردن لوکومتیو داخل معدن باعث انفجار در معدن یورت شده بود اما با سالم پیداشدن لکوموتیوی که نعمت‌زاده درباره آن گفته بود این فرضیه به صورت کامل از بین رفت. متخصصان معدن می‌گویند علت اصلی انفجار در معدن یورت ازدحام گاز و بسته‌شدن مسیر خروج بوده است.
بعدتر مشخص شد که بسیاری از کارگران کشته‌شده در معدن یورت دچار خفگی شده‌اند. در گزارش مجلس از این حادثه هم «کافی‌نبودن تهویه طبیعی موجود، با توجه به تغییر فصل یا ریزش احتمالی در دویل انتهایی رابط تونل دو به یک و تجمع احتمالی گاز در منطقه انفجار به دلیل کافی‌نبودن تهویه» اشاره شده است. با همه اینها سازمان استاندارد اعلام کرده بود وزارت کار و وزارت صنایع مسوول ایمنی این معدن بوده‌اند اما مسوولان این وزارتخانه‌ها تلاش کردند علت حادثه را به یک «خطای انسانی» کاهش دهند.
ایران به «مقاوله‌نامه بهداشت و ایمنی معادن» نپیوسته
اصرار بر خطا و اشتباه انسانی در حالی بود که دبیر اتحادیه صادرکنندگان محصولات معدنی گفته معادن زغال‌سنگ باید فاکتورهای زیادی برای دریافت تاییدیه استاندارد داشته باشند که می‌توان گفت معدن یورت تقریبا هیچ یک از اینها را نداشته است. به گفته کامران وکیل، معدن در کنار تونل‌های موازی در فضای تونل معمولا قسمت‌هایی به عنوان گالری ایجاد می‌کنند تا تهویه هوا و فرآیندهای پرخطری مانند تعمیر ماشین‌آلات و استارت لکوموتیوها که می‌تواند به خاطر فضای آغشته به گاز معادن زغال‌سنگ باعث بروز حادثه‌هایی از این دست شود، در آن محل صورت گیرد در حالی که معدن حادثه دیده زمستان‌یورت آزادشهر هیچ یک از این استانداردها را نداشت و پیمانکار فقط با ایجاد یک تونل قدیمی تجهیز نشده و فاقد استانداردهای لازم، کارگران را با کلنگ و چراغ قوه به داخل می‌فرستاد.
با اینکه علت این حادثه به درستی مشخص نشد اما مسوولان دولتی قول دادند در قوانین ایمنی معدن‌ها بازنگری کنند و این قوانین را سخت‌تر کنند اما با گذشت زمان و فراموش‌شدن حادثه معدن یورت، این قول‌ها و قرارها هم به فراموشی سپرده شدند. دولت ایران «مقاوله‌نامه بهداشت و ایمنی معادن» سازمان بین‌المللی کار را نپذیرفته است و هیچ نشانی از پیوستن ایران به این مقاوله‌نامه هم در دست نیست؛ نه اعلام پذیرش رسمی و نه قوانین و آیین‌‌نامه‌هایی که نشان دهد این مقاوله‌نامه پذیرفته شده است. در این میان معادن ایران روز‌به‌روز برای کار ناامن‌تر می‌شوند. به‌طور مثال معاون امور معادن سازمان صنعت و معدن استان زنجان گفته فقط در یک معدن از ۲۸۷معدن این استان تجهیزات ایمنی وجود دارد. به گفته رباب داداشی تجهیزات لازم برای امدادرسانی تنها در معدن بزرگ این استان وجود دارد و در سایر معادن لوازم کمک‌های اولیه وجود داشته و برای سایر موارد از امکانات اورژانس استان استفاده می‌شود.
وزیر صنعت، معدن و تجارت پس از انفجار معدن یورت گفته بود برای بسیاری از معادن کشور دستورالعمل ایمنی نوشته شده اما برای اجرای آن ضمانتی وجود ندارد. به گفته نعمت‌زاده برای تمام معادن کشور دستورالعمل‌های ایمنی مدون و مکتوب شده وجود دارد و کتابچه‌های آنها معمولا در معادن پخش می‌شود اما اینکه چرا شاهد چنین حوادثی هستیم اول به‌علت اجرا نشدن صحیح آن و نبود ضمانت اجرایی آن است و دوم «اشتباهات انسانی» است که باعث بالا رفتن آمار تلفات در این حوادث می‌شود.
اصرار بر اشتباه انسانی به جای نظارت
اما برخلاف آنچه وزیر صنعت و معدن تلاش دارد، القا کند این «اشتباهات انسانی» نیستند که باعث بالارفتن تلفات در حوادث معدن می‌شوند بلکه اغلب کارفرمایانند که برای کاهش هزینه‌های تولید و بالارفتن سود از هزینه‌های ایمنی می‌کاهند و به دلیل نبود قرارداد یا قراردادهای سفید امضا، کارگران هم نمی‌توانند به نبود ایمنی در محل کارشان اعتراض کنند چراکه به سرعت اخراج می‌شوند. کارگران معدن یورت در مصاحبه‌های بسیاری پس از این اتفاق گفتند که ایمن‌نبودن معدن را بارها به کارفرما اعلام کرده بودند اما پاسخی که شنیده بودند این بود که « گفتند هرکس کار نمی‌کند به سلامت.»
در همین حال وزارت کار هم برای عمل به بخشی از قول‌های خود درباره رسیدگی به ایمنی معادن مبلغ چهار میلیارد تومان برای این کار در نظر گرفته است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال ۹۲ تعداد ۵۴۴۵معدن در کشور در حال بهره‌برداری بودند. اگر تعداد فعلی معادن ایران را همین تعداد در نظر بگیریم از بودجه چهار میلیارد تومانی دولت برای «نوسازی معادن» به هر معدن مبلغی حدود ۷۳۵هزار تومان خواهد رسید. این در حالی است که بسیاری از معادن در ایران هیچ‌یک از استانداردهای لازم برای فعالیت را ندارند.
با وجود این مشکلات به نظر می‌رسد، وزارت کار و وزارت صنعت باید نظارت دقیق‌تری بر ایمنی معادن و کارگاه‌ها داشته باشند. اما این نظارت هم با مشکلات متعدد روبه‌روست. دبیر سابق کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور از کمبود ۴۵۰۰ بازرس کار در واحدهای تولیدی ایران خبر داده است. به گفته علیرضا حیدری تعداد بازرسان کار ۵۰۰ نفرند در حالی که بیش از یک میلیون واحد کوچک تولیدی در کشور فعال است و به همین دلیل در حال حاضر بخش عمده‌یی از حوادث ناشی از کار در کشور ثبت نمی‌شود.
اعتراض بی‌محابای معدنچیان یورت به شرایط کاریشان در روز حضور حسن روحانی در میان آنها نشان از مشکلات بسیاری دارد که جامعه کارگری را دچار خود کرده است. نبود قرارداد، بیمه‌نشدن کارگران، پرداخت‌نشدن حقوق و مطالباتشان و در نهایت ناامن‌بودن محیط کار باعث شده فشار مضاعفی بر کارگران وارد شود به‌طوری که میزان شیوع اختلالات روانی در میان کارگران ایران 33درصد است. در ایران هزار و 500 کارگر بر اثر حوادث کار کشته می‌شوند که یکی از بالاترین آمارها در جهان است و به نظر می‌رسد تا زمانی‌که نظارت دقیقی بر کارگاه‌ها و ایمنی آنها وجود نداشته باشد و تقصیرها به سادگی بر گرده «اشتباهات انسانی» بنشیند نباید انتظار کاهش این آمار را داشت.
