بیابان‌زایی؛ آفتی که حیات کشاورزی را تهدید می‌کند
معضلات طبیعی، جغرافیایی، اقلیمی و زیست محیطی از چالش‌هایی محسوب می‌شود که در دهه‌های اخیر ملموس‌تر از گذشته ظهور و بروز پیدا کرده است. در این میان حوزه اقتصادی از عرصه‌های به شمار می‌رود که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت‌الشعاع این عوارض و پیامدهایی منفی و نامبارک طبیعی و زیست محیطی قرار می‌گیرد.
با عنایت به نقش تعیین‌کننده زراعت، باغداری و کشاورزی در ارتقای بنیه اقتصادی کشورها و ارتباط تنگاتنگ این حوزه با تغییرات اقلیمی و جغرافیایی، طبیعتا آثار هرگونه تغییر و تحول در عرصه مذکور، به تدریج در اقتصاد کشورها نیز نمود پیدا خواهد کرد. یکی از این معضلات، به پدیده شوم بیابان زایی معطوف می‌شود که متاسفانه بخش‌های گوناگونی از جهان را مورد هجمه قرار داده و به تبع ایران نیز از این عارضه ناخوشایند و مخاطره‌آمیز مصون نمانده است. ارزیابی‌ها و مطالعات انجام شده، موید این واقعیت تلخ است که سیر و شتاب بیابان زایی در ایران دو برابر میانگین جهانی است و این زنگ خطری است که صدای چالش و حتی فراتر از آن بحران و فاجعه را به گوش می‌رساند.
محمد فروتن، یکی از فعالان حوزه زراعت و باغداری وکارشناس ارشد رشته کشاورزی با اشاره به تشدید پدیده خشکسالی و ظهور و بروز چالش‌هایی همچون گرم شدن کره زمین، کم آبی و بی‌آبی اظهار داشت: با تاملی بر سیر هجمه‌های طبیعی و زیست محیطی، این واقعیت تلخ به ذهن متبادر می‌شود که سمت و سوی پیش‌رو به هیچ عنوان نوید بخش و امیدوار‌کننده نیست. وی افزود: با عنایت به ارتباط تنگاتنگ کم آبی و رشد و گسترش بیابان‌ها، یقینا ظرف سال‌ها و دهه‌های آینده با بحرانی عمیق مواجه خواهیم شد و در صورت عدم اتخاذ تدابیر هوشمندانه و تلاش فراگیر، رفع و دفع معضلات آتی، نه تنها هزینه‌ساز خواهد بود، بلکه محتمل است غلبه و چیره شدن بر آن امکان‌پذیر نباشد.
فروتن در ارتباط با پیامدهای کم آبی و بیابان زایی بر حوزه اقتصادی کشورها و بخصوص پهنه جغرافیایی ایران زمین گفت: ارتباط اقتصاد با آب، خاک و هوا انکارناپذیر است و با عنایت به نقش بسیار تعیین‌کننده کشاورزی و زراعت در اقتصاد، معیشت، امنیت و سلامت غذایی و حتی فراتر از آن اقتدار سیاسی کشورها، اهمیت مولفه‌های مذکور به مراتب ملموس‌تر و پر رنگ‌تر خواهد شد، زیرا در حال حاضر با تهدیداتی مواجه هستیم که به تدریج می‌تواند بنیه عرصه‌های اشاره شده را تضعیف کند.
وی افزود: بر اساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده، یک ششم جمعیت جهان و یک سوم خشکی‌های کره زمین، به مساحتی بالغ بر 5 میلیارد هکتار در پهنه‌یی به وسعت 110 کشور جهان در معرض بیابان زایی قرار دارند و قطعا این به معنای به مخاطره افتادن اقتصاد بخش قابل توجهی از حوزه جفرافیایی و سرزمینی جهان خواهد بود. کارشناس ارشد کشاورزی گفت: اگرچه در طول سالیان اخیر، تدابیر و تمهیداتی برای مقابله با بیان زایی اندیشیده شده و بخشی از آنها نیز عملیاتی و اجرایی شده، اما باید اذعان کرد روند هجمه بیابانی شدن اراضی در کشور ایران به مراتب فراتر از ضریب اقدامات و تمهیدات اجرایی شده است. همچنین بهزاد درخشان، مدیر تعاونی روستایی شهریار و یکی از فعالان با سابقه غرب استان تهران در حوزه زراعت و کشاورزی با اشاره به عمیق‌تر شدن بحران‌های زیست محیطی، طبیعی و اقلیمی و مشخصا کم آبی در کشور و استان تهران گفت: متاسفانه در طول سنوات گذشته، زمان طلایی برای مهار و کنترل این بحران (کم آبی) را از دست داده‌ایم و به اعتقاد بنده در خوشبینانه‌ترین حالت ممکن، باید 20سال پیش اقدامات مقتضی برای مدیریت بهینه مصرف آب به عنوان عامل اصلی خشکسالی و بیابان‌زایی، در دستورکار کلان کشوری قرار می‌گرفت. وی افزود: در حال حاضر در دشت شهریار به عنوان یکی از مستعدترین محدوده‌های زراعی و کشاورزی در استان تهران، عمق دسترسی به آب به سطح 250 متری رسیده و به تبع این عارضه معلول و نتیجه مصرف بی‌رویه آب و کاهش سطح و حجم سفره‌های زیرزمینی است. درخشان عنوان کرد: حداقل 70درصد آب مصرفی کشور، مصروف زراعت و باغداری می‌شود که متاسفانه در بخش قابل توجهی از حوزه‌های جغرافیایی این مرز و بوم بهینه‌سازی مصرف آب آنچنان که شایسته است لحاظ نشده و اتکای به شیوه‌های سنتی، ضریب هدر رفت منابع آبی را با سرعت و شتاب فزآینده‌یی توام کرده است.
مدیر تعاونی روستایی شهریار عنوان کرد: در دهه‌های گذشته روستاهای شهرستان شهریار یکی از کانون‌های اصلی زراعت و باغداری محسوب می‌شد، اما متاسفانه بحران کم آبی و برخی سیاست‌های غلط در حفظ باغات و اراضی زراعی، باعث شد دایره فعالیت‌های مرتبط با کشاورزی به میزان قابل توجهی تنزل یابد که این پدیده نامیمون نه تنها در غرب استان تهران بلکه در بسیاری از نقاط کشور جاری و ساری است که به تبع آن اقتصاد روستایی به عنوان یکی از ظرفیت‌های بالقوه در توسعه و شکوفایی کشور را نیز با چالش‌هایی عدیده مواجه کرده است. وی افزود: سیاست‌های مرتبط با بهینه‌سازی مصرف آب و تجهیز اراضی زراعی و کشاورزی به سیستم‌های آبیاری قطره‌یی نیز کند پیش می‌رود و با وجود برخی اقدامات مثبتی که در طول سالیان اخیر از سوی دستگاه‌های متولی، اجرایی شده، لذا ضریب و دامنه اقدامات با عمق فاجعه و سرعتِ تسری بحران، همسان به نظر نمی‌رسد و به نوعی عقب‌تر از چالش مذکور در حال حرکت هستیم.
درخشان گفت: در بخش آب مصرفی شرب خانگی نیز توفیقات حاصل شده رضایت بخش نیست که قطعا اگر در مجموع لگوی مصرف آب در دو عرصه کشاورزی و خانگی موفق عمل می‌کردیم امروز از این چالش‌ها و مشکلات عدیده سخن نمی‌گفتیم. این فعال حوزه زراعت و باغداری در خاتمه یادآور شد: با وجود از دست دادن زمان طلایی برای مدیریت بحران آب، منطق حکم می‌کند، نهایت تلاش خود را برای به تاخیر انداختن ظهور و بروز هر چه بیشتر این معضل به‌کار‌گیریم که قطعا حصول موفقیت هر چه بیشتر در این عرصه، در حفظ بنیه زراعت و کشاورزی کشور به عنوان یکی از اضلاع و ستون‌های اصلی اقتصاد، مطلوب اثر خواهد بود.
