توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای فرصت یا تهدید؟
گروه تشکل‌ها | مهدیه شکری|
«توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی به رکود و بیکاری در جامعه اصناف دامن می‌زند»، مخالفان با طرح این ادعا معتقدند که توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی فعالیت‌های خرده فروشان محلی را تحت‌الشعاع قرار داده و موجب کسادی فعالیت آنها شده است؛ از این رو، در چنین شرایطی اگر خرده‌فروشان نتوانند مدل اقتصادی خود را تغییر دهند؛ به‌طور قطع از گردونه رقابت حذف خواهند شد. طرح این ادعا از سوی مخالفان در حالی مطرح می‌شود که متولیان اقتصادی کشور با مخالفت با این موضوع معتقدند که الگوی اقتصادی در دنیا در حال تغییر است و این تحول خود را در نظام خرده‌فروشی سنتی نیز نشان می‌دهد؛ به‌طوری که این نظام جای خود را به نظام مدرن از جمله تاسیس و توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی می‌دهد. از این رو متولیان اقتصادی در سال جاری توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی را در دستور کار قرار داده‌اند؛ چراکه معتقدند توسعه این فروشگاه‌ها نه تنها ارزش افزوده‌یی بر محصول خام ایجاد نمی‌کند، بلکه می‌کوشد تا راه توسعه و حضور فناوری را همگام با توسعه فناوری‌های اطلاعاتی و تغییرات راهبردی مهم در نظام توزیع سنتی باز کند. از سوی دیگر، متولی اصناف کشور نیز با غیرعلمی خواندن مخالفت‌های پیش روی این طرح، عزم اتاق اصناف در سال جدید را بر توسعه این فروشگاه‌ها دانسته است؛ چراکه به اعتقاد علی فاضلی توسعه این فروشگاه‌ها، اشتغالزا بوده و از طرفی، فروش محصولات داخلی را نیز تضمین می‌کند. این در حالی است که بررسی‌ها نشان می‌دهد، روند توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در سال‌های اخیر با مشکلاتی چون «نبود زیرساخت‌ها، هزینه بالای ملک، جذب و تامین سرمایه، بازگشت سرمایه و سود و ناآشنایی فعالان اقتصادی از روش‌های نوین فروشگاه‌داری» دست و پنجه نرم کرده است. از این رو، در وهله اول توسعه این فروشگاه‌ها ضروری به نظر می‌رسد.
5 چالش توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای
تاسیس نخستین فروشگاه زنجیره‌ای در ایران به حدود 60 سال قبل بازمی‌گردد؛ روزهایی که ایران با استفاده از تجربه‌های موفق جهانی چون انگلیس، امریکا و... به فکر تاسیس نخستین فروشگاه زنجیره‌یی با هدف کاهش فاصله بین عرضه و تقاضا در کشور افتاد. اگرچه وجود فروشگاه‌های زنجیره‌یی در کشورها نمادی از توسعه یافتگی به شمار می‌رود و می‌توان آن را عاملی مهم برای ثبات قیمت‌ها در بازار در نظر گرفت، اما با گذشت سال‌ها، سهم این فروشگاه‌ها در نظام خرده‌فروشی کشور همچنان 10 درصد است؛ به‌طوری‌که می‌توان گفت فروشگاه‌های زنجیره‌یی در ایران منجر به یک حرکت جدی و قوی در نظام خرده فروشی نشد.
از سوی دیگر، تحلیل‌ها نشان می‌دهد که در ایران تجمیع واحدهای خرده فروشی و گسترش فرهنگ استفاده از فروشگاه‌های زنجیره‌یی به دلیل نبود انسجام و سازماندهی خاص نادیده گرفته شده، با این حال متولیان اقتصادی کشور در سال جاری در تلاش هستند تا در راستای اصلاح نظام توزیع کشور گام بردارند؛ چراکه به اعتقاد آنان این اتفاق می‌تواند ابزاری مهم برای کنترل هرج و مرج در بازارهای خرده فروشی به شمار رود. البته تلاش و جدیت متولیان اقتصادی کشور برای توسعه این فروشگاه‌ها در حالی است که برخی اتحادیه‌های صنفی نیز با این موضوع مخالف هستند؛ زیرا بر این باورند با توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی، فعالیت واحدهای صنفی خرد دچار رکود می‌شود. در همین راستا رییس اتحادیه سوپرمارکت‌داران تهران معتقد است با وجود اینکه این فروشگاه‌ها آنچنان که باید توسعه نیافته اما رکود را برای فعالیت این صنف رقم زده است؛ به‌طوری که توسعه این فروشگاه‌ها منجر به تعطیلی واحدهای صنفی کوچک به ویژه در شهرستان‌ها
می‌شود.
سعید درخشانی به «تعادل» می‌گوید: در بسیاری کشورها فروشگاه‌های بزرگ در کنار واحدهای صنفی کوچک در حال فعالیت هستند و به نوعی موازی با یکدیگر فعالیت می‌کنند؛ بدون اینکه مشکلی برای هیچ‌یک پیش بیاید. رشد قارچ‌گونه و بدون مدیریت صحیح فروشگاه‌های زنجیره‌یی دیگر موضوعی است که موجب مخالفت رییس اتحادیه سوپرمارکت‌داران تهران با توسعه این فروشگاه‌ها شده است. در همین راستا درخشانی گفت که برای مقابله با این رشد بی‌رویه، فروشگاه‌های زنجیره‌یی نیازمند اخذ مجوز فعالیت از اتحادیه مربوطه یعنی اتحادیه سوپرمارکت‌داران هستند؛ اما تاکنون این فروشگاه‌ها برای اخذ مجوز به اتحادیه مراجعه نکرده اند؛ از این رو توسعه بسیاری از این فروشگاه‌ها بدون مجوز و غیرقانونی است.
بحث بر سر موافقت یا مخالفت با توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی در حالی است که توسعه این فروشگاه‌ها خود با چالش‌هایی دست به گریبان است. فعالان اقتصادی مهم‌ترین این چالش‌ها را «هزینه بالای ملک» می‌دانند؛ از سوی دیگر «جذب و تامین سرمایه» دیگر چالش این فروشگاه‌های نوین عنوان می‌شود.
همچنین به عقیده کارشناسان، یکی از دلایل عدم موفقیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای، موضوع «بازگشت سرمایه و سود» آنهاست؛ چراکه سرمایه‌گذاران از بازگشت این سرمایه مطمئن نیستند و راه‌های دیگری را برای سرمایه‌گذاری انتخاب می‌کنند. از سوی دیگر چهارمین معضلی که بر سر راه این فروشگاه‌ها در ایران وجود دارد «ناآشنایی فعالان اقتصادی از روش‌های نوین فروشگاه داری» است. همچنین «نبود زیرساخت‌ها» دیگر معضلی است که از سوی کارشناسان برای توسعه این فروشگاه‌ها مطرح شده است.
از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد، مهم‌ترین دلیلی که از سوی مخالفان توسعه این فروشگاه‌ها مطرح می‌شود، موضوع بیکاری واحدهای صنفی است؛ چراکه به اعتقاد آنان توسعه این فروشگاه‌ها منجر به افزایش بیکاری در جامعه اصناف می‌شود و این همان معضلی است که بسیاری از کشورهای پیشرفته در حال حاضر به آن دچار هستند؛ از این رو به اعتقاد مخالفان توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی، ایران در این خصوص قدم در راهی گذاشته که نتیجه‌اش از همین روزهای ابتدایی مشخص است. در همین رابطه معاون امور اقتصادی و بازرگانی وزارت صنعت، معدن و تجارت با مخالفت با این ادعا معتقد است که جهان در حال پیشرفت است؛ از این رو برای عقب نماندن از قافله جهانی باید نظام توزیع را از حالت سنتی خارج کرد. یدالله صادقی در گفت‌وگو با تعادل راه‌اندازی این فروشگاه‌ها را یک ضرورت عنوان می‌کند و مزایایی را برای آن بر می‌شمرد؛ مزایایی چون «یکپارچگی فرایندهای تامین و توزیع کالا و خدمات، افزایش بهره وری، ارائه تخفیف در عرضه کالا و کاهش هزینه مصرف‌کننده» که به اعتقاد او خود عواملی شده‌اند بر افزایش تعداد این فروشگاه‌ها. او همچنین راهکاری برای فروشگاه‌های پراکنده دارد که بر اساس آن، فروشگاه‌های پراکنده نیز می‌توانند با یکدیگر ادغام شده و مشابه با فروشگاه‌های زنجیره‌یی فعالیت کنند؛ چراکه جهان در حال پیشروی است و نمی‌توان با آن مقابله کرد؛ از این رو منطقی‌ترین راه همگام شدن با تحولات است.
صادقی توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی را راهکاری برای آرامش مردم و گام برداشتن در مسیر توسعه عنوان کرده و از سیاست‌گذاری برای توسعه این فروشگاه‌ها نیز خبر می‌دهد. به گفته او فروشگاه‌های زنجیره‌یی با یکپارچه کردن فرآیندها بین تولید و توزیع و کاهش حلقه‌های زنجیره‌یی مربوط به تولید و توزیع برای بخش تولید و از طرفی برای مصرف‌کننده مفید هستند. متولی اصناف کشور هم که موافق اجرای این طرح است، مخالفت‌ها برای توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی را غیرعلمی می‌داند و توسعه این فروشگاه‌ها را یکی از اولویت‌های اتاق اصناف عنوان کرد. به گفته فاضلی در حال حاضر فروشگاه‌های زنجیره‌یی در جایگاه مطلوب خود قرار ندارند. به همین منظور اتاق اصناف ایران توسعه این فروشگاه‌ها را در صدر برنامه‌های خود قرار داده است؛ چراکه توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی موجب رونق نظام توزیع خواهد شد.
