بازار مشتقه ارزی همچنان در انتظار تصمیم نهایی

گروه بورس| امیرحسین مرادی فخر|

هر از گاهی ولی‌الله سیف رییس کل بانک مرکزی در سخنان خود به یکسان‌سازی نرخ ارز و راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی اشاره می‌کند. این‌بار نیز سیف با حضور در برنامه تلویزیونی «نگاه یک» از شبکه اول سیما تریبونی پیدا و اظهار کرد که یکسان‌سازی نرخ ارز در اوایل دولت دوازدهم اتفاق می‌افتد. هر چند این مقام مسوول در بانک مرکزی پیش از این‌بارها به یکسان‌سازی نرخ ارز وعده داده بود. یک جست‌وجوی ساده در اینترنت درباره پیشینه صحبت‌های سیف درباره تک‌نرخی شدن نرخ ارز این تیترها را به ما نشان خواهد داد: ارز در سال93 تک نرخی می‌شود (10 آبان 92 / منبع: ایسنا)، یکسان‌سازی نرخ ارز تا نیمه دوم سال 93 انجام می‌شود (11 آذر 92/ منبع: اقتصاد آنلاین)، فعلا یکسان‌سازی نرخ ارز در دست کار نیست (4 آذر 93 در حاشیه همایش بانکداری و استانداری در وزارت کشور/ منبع: فرارو)، سیف: یکسان‌سازی نرخ ارز در اوایل سال 95 (25 مهر 94/ منبع: باشگاه خبرنگاران جوان)، یکسان‌سازی نرخ ارز تا پایان سال جاری (10 آذر 95/ منبع: دنیای اقتصاد)؛ و این تنها بخشی از اظهارات سیف درباره این موضوع است.

به گزارش تعادل، شرکت بورس کالا از سال 94 آمادگی خود برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی را برای ساماندهی مبادلات ارزی اعلام کرده بود اما بانک مرکزی پس از مطرح شدن این پیشنهاد و جدی شدن موضوع، پیش شرط راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالا را تک نرخی شدن نرخ ارز عنوان کرد. در این میان ولی‌الله سیف چندی پیش نیز عنوان کرده بود که در نخستین فرصت می‌توان بازار مشتقه ارزی را راه‌اندازی کرد.

رییس کل بانک مرکزی بار دیگر، شنبه شب در برنامه «نگاه یک» از شبکه اول سیما نسبت به تک‌نرخی شدن نرخ ارز اظهارنظر کرد. او با بیان اینکه بعد از برجام روابط زیادی برقرار شد اما به میزان مورد انتظار نرسید، گفت: بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده یکسان‌سازی نرخ ارز اوایل دولت دوزادهم عملیاتی خواهد شد. سیف اظهار کرد: فکر می‌کردیم بعد از برجام ارتباطات بانکی در شرایط مطلوبی قرار بگیرد و بتوانیم یکسان‌سازی نرخ ارز را عملیاتی کنیم اما چون روابط بین‌المللی ناکافی است، اجرای این برنامه به تاخیر افتاد؛ البته روابط زیادی به نسبت قبل از برجام برقرار شد اما به میزان مورد انتظار نرسید.

 ارز تک نرخی با ثبات اقتصادی

به این ترتیب سیف عملیاتی نشدن وعده‌هایش را به باز نشدن فضای اقتصادی در پس از برجام نسبت داد. اما آنچه در اینجا اهمیت دارد، موافقت بانک مرکزی با ایجاد بازار مشتقه ارزی برای پوشش نوسانات نرخ ارز است. به اعتقاد کارشناسان وجود ارز چند نرخی مفاسد اقتصادی بسیاری را طی سال‌های گذشته سبب‌ساز شده و زمینه دستیابی به رانت را برای عده‌یی فراهم کرده است. نرخ برابری ارز به عنوان متغیری تاثیرگذار در اقتصاد ملی از اهمیت درخور توجهی برخوردار است و نوسانات نرخ ارز از منابع مهم ریسک به ویژه برای فعالیت‌های بین‌المللی اقتصادی محسوب می‌شود. در این میان ابزارهای مشتقه ارز یکی از مهم‌ترین و متداول‌ترین ابزارهای مالی قابل معامله در بورس‌های کشورهای پیشرفته و در حال توسعه دنیا به شمار می‌روند. کارکرد اصلی این ابزارها در بازارهای مالی، پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز است زیرا ریسک نوسان نرخ ارز تاثیرات قابل ملاحظه‌یی بر کسب‌وکار بنگاه‌های تجاری و پرتفوی‌ سرمایه‌گذاران بین‌المللی دارد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اکثر کشورها از معاملات ابزار مشتق ارز در بورس‌های اوراق بهادار خود بهره می‌برند. در این میان می‌توان به آفریقای جنوبی (بورس ژوهانسبورگ)، ایالات متحده امریکا (بورس بین قاره‌ای، بورس شیکاگو، و بورس نیویورک)، ترکیه (بورس استانبول)، سنگاپور (بورس سنگاپور) و هند (بورس ملی هند، بورس متروپولیتن) اشاره کرد.

 تعدد عرضه‌کنندگان ارز ضروری است

اما نخستین پیش شرط راه‌اندازی معاملات مشتقه ارز یا همان بازار آتی ارز وجود عرضه‌کننده در این بازار است. بزرگ‌ترین عرضه‌کننده ارز در حال حاضر بانک مرکزی است که به اعتقاد کارشناسان همین موضوع یکی از سنگ‌های جلوی پای بازار مشتقه به شمار می‌رود. در همین ارتباط یک کارشناس ارشد بازارهای مالی با اشاره به اینکه بازارهای آتی و استفاده از ابزارهای مشتقه برای کالاهایی قابل شکل‌گیری هستند که فضای رقابتی در آن وجود داشته باشد به تعادل گفت: بر این اساس برای کالاهایی که از سمت عرضه‌کننده دارای انحصار است قابلیت شکل‌گیری بازار آتی وجود ندارد چرا که وقتی یک عرضه‌کننده برای یک کالا داشته باشیم خواهد توانست با افزایش و کاهش حجم عرضه در بازار تاثیرگذاری کند و به عبارتی فرمان بازار را در دستان خود بگیرد. داوود معدلت‌فر با بیان اینکه تا زمانی که ورود و خروج ارز به حالت عادی برنگردد و فقط بانک مرکزی عنان ارز را در اختیار داشته باشد نمی‌توان انتظار راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی را داشت، تاکید کرد: بنابراین ایجاد بازار آتی ارز می‌تواند به ضرر دولت و بانک‌مرکزی تمام شود چرا که جذابیت بازار مشتقه خاصیت اهرمی داشتن آن است و این موضوع در شرایطی که دولت در محدودیت باشد سبب خارج شدن کنترل بازار از دست دولت خواهد شد. وی ادامه داد: برای اثبات این حرف رجوع به گذشته و نگاهی به بازار آتی سکه در سال 91 می‌تواند راهگشا باشد؛ در آن زمان و با بالا رفتن قیمت سکه و رشد یک‌باره نرخ دلار شاهد تاثیر گرفتن بازار نقدی سکه از بازار آتی بودیم به‌طوری که در نهایت بازار آتی سکه برای چند روز تعطیل شد و از سوی دیگر دولت اقدام به ‌پیش‌فروش سکه از طریق بانک‌ها کرد. این‌گونه اقدامات دولت به دلیل وجود انحصار از سمت عرضه‌کننده است و این در حالی است که اگر این انحصار وجود نداشت شاهد چنین اتفاق‌هایی نیز نبودیم. او اضافه کرد: بر این اساس شاید یکی از دلایلی که بانک مرکزی با ایجاد این بازار موافقت نمی‌کند همین موضوع باشد.

به گفته معدلت‌فر تنوع تعداد عرضه‌کنندگان ارز در بازار آتی در نظر گرفته شده برای آن می‌تواند به پویایی معاملات منجر شود. وی ادامه داد: حساسیت روی ارز بسیار بالاست چراکه با رشد قیمت آن به دلیل تقاضاهای سفته‌بازانه ممکن است قیمت دلار افزایش پیدا کند و شاید دولت به علت جلوگیری از ایجاد التهاب در این بازار نسبت به راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی تعلل می‌کند. او با بیان اینکه بحث تک‌نرخی کردن نرخ ارز به عنوان یکی از پیش‌شرط‌های راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی مطرح شده است، تصریح کرد: به اعتقاد من شاید در شرایط فعلی بتوان نسبت به تک نرخی کردن نرخ ارز اقدام کرد اما برای چنین اقدامی باید شرایط را در زمان بحران نیز در نظر گرفت و به همین دلیل فکر نمی‌کنم که مجموعه تصمیم‌گیر در این‌باره به زودی تصمیم بگیرد.

معدلت‌فر با بیان اینکه برای تنوع بخشیدن به سمت عرضه‌کننده باید صادرکنندگان ارز خود را در بازار آتی ارز عرضه کنند، خاطرنشان کرد: این موضوع به مزیت این کار برای آنها بستگی دارد و در حال حاضر نمی‌توان با قطعیت گفت که در صورت راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی صادرکنندگان، ارز خود را در این بازار عرضه خواهند کرد. درواقع آنچه بیشتر به ذهن متبادر می‌شود این است که در صورت ایجاد بازار مشتقه ارزی بزرگ‌ترین عرضه‌کننده بانک مرکزی خواهد بود.

 ارکان تصمیم‌گیر باید به تعامل برسند

در همین ارتباط مدیر توسعه بازار مشتقه بورس کالا در گفت‌وگو با تعادل درباره مزایای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی در بورس کالا گفت: پیشنهاد ایجاد بازار مشتقه ارزی در بورس کالا برای پوشش نوسانات نرخ ارز برای فعالان این بازار مطرح شده و نخستین اولویت ما در این زمینه پاسخ به این بخش از نیاز فعالان اقتصادی است. علیرضا ناصرپور با بیان اینکه واردکنندگان، صادرکنندگان، تولیدکنندگان و همچنین سرمایه‌گذاران خارجی نیاز به پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز دارند، تاکید کرد: این افراد برای رفع این نیاز به یک بستر مطمئن نیاز دارند و در کشورهای مختلف از کشورهای توسعه یافته مانند امریکا، انگلستان، فرانسه، آلمان و ژاپن گرفته تا کشورهای در حال توسعه مانند ترکیه، مالزی و آرژانتین برای پوشش این ریسک از انواع ابزارهای مشتقه مانند قراردادهای آتی، آپشن و فوروارد استفاده می‌کنند.

ناصرپور با تاکید بر اینکه راه‌اندازی بازار مشتقات ارزی در بورس کالا نیاز به همفکری و همکاری تمام نهادهای مرتبط با این موضوع دارد، تصریح کرد: بر این اساس نهادهایی همچون بانک مرکزی، وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان بورس اوراق بهادار و همچنین بورس کالا به عنوان بستر انجام معاملات باید با همفکری در این زمینه به یک تعامل دست پیدا کنند. وی با اشاره به اهمیت موافقت بانک مرکزی با تشکیل بازار آتی ارز در بورس کالا، اظهار کرد: با توجه به نقش مهم بانک مرکزی در کنترل سیاست‌های پولی و بانکی کشور، نظر این رکن اقتصاد کشور در این زمینه بسیار مهم است و با توجه به این موضوع تاکنون ضرورت فراهم شدن شرایطی برای ایجاد بازار مشتقه ارزی از سوی مقامات این بانک مطرح شده است. او در این باره توضیح داد: بانک مرکزی به عنوان متولی نرخ ارز در کشور دغدغه‌هایی همچون به ثبات رسیدن شرایط اقتصاد کشور و تک نرخی شدن نرخ ارز را به عنوان پیش‌شرط‌هایی برای راه‌اندازی بازار مشتقه ارزی مطرح کرده است و بر این اساس تا رسیدن به شرایط مطلوب برای راه‌اندازی این بازار باید صبر کرد.

این مقام مسوول در بورس کالا با تاکید بر اینکه بازار سرمایه امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری برای راه‌اندازی بازار آتی ارز را از مدت‌ها پیش در اختیار دارد، عنوان کرد: درواقع در نخستین فرصت که هماهنگی‌های لازم در این زمینه انجام شود و نهادهای مرتبط به یک تفاهم در این زمینه دست پیدا کنند شاهد راه‌اندازی بازار مشتقات ارزی در بورس کالا خواهیم بود.

ناصرپور در پاسخ به صحبت‌هایی که درباره انحصار عرضه‌کننده در بازار ارز مطرح می‌شود، گفت: این صحبت چندان دقیق نیست چرا که در حال حاضر علاوه بر بانک مرکزی، شرکت‌های پتروشیمی و صنعتی و معدنی که محصولات خود را صادر می‌کنند ارزهای خود را در بازار آزاد عرضه می‌کنند و بطور حتم از راه‌اندازی بازار مشتقات ارزی در بورس کالا استقبال خواهند کرد چرا که بورس کالا یک بستر مطمئن و شفاف را در اختیار آنها خواهد گذاشت. وی ادامه داد: از سوی دیگر و در سمت تقاضا نیز بسیاری از واردکنندگان برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز به‌طور قطع از راه‌اندازی بازار مشتقات ارزی استقبال خواهند کرد، همچنین در این میان عده‌یی با تقاضاهای سفته‌بازانه وارد این بازار خواهند شد، همان‌طور که در حال حاضر در بازار نقدی دلار شاهد حضور آنها هستیم اما این‌بار معاملات به جای خیابان در بستری شفاف انجام خواهد شد.